آموزشی آرایه‌هایی ادبی صور خیال، کامل

[ILLUSION]

ترکیب‌های زیر همه اضافه تشبیهی هستند:
نسیم محبت، چراغ دانش، باران رحمت، نهال دوستی، عطر الهام، بار غم، فراش باد، اطفال شاخ، کلاه شکوفه، مهد زمین، کشتی عشق، بار امانت، خرمن اعمال، سیل اشک، کیمیای عشق، آیینه آب، بنات نبات.

 

[ILLUSION]

● استعاره●

تشبیهی است که یکی از طرفین آن یعنی مشبه یا مشبه‌به ذکر شود و طرف دیگر آن را اراده کنند.
مثال:
قد سرو دوست از غم خمید.
در این جمله واژه‌ی قد مشبه‌ جمله است و به سرو که مشبه‌به جمله است، همانند شده است.
حال اگر همان جمله را به صورت:
سرو دوست از غم خمید.
بیان کنیم، در حقیقت با ذکر سرو که مشبه‌به جمله است، مشبه جمله یعنی قد را اراده نموده‌ایم. بنابراین ادعای یکسانی صورت گرفته است.

 

[ILLUSION]

استعاره دو نوع اصلی دارد:

▪︎ذکر مشبه و اراده مشبه‌ به (مکنیه):
مثال
_ نرگس از سردی نرنجد عاشقا
خار و گل با هم بیاید هر کجا

در این بیت از گل نرگس (واقعی) سخن رفته است. نرگس مشبه جمله است و عبارت نرنجد ما را به مشبه‌بهِ محذوف یعنی انسان راهنمایی می‌کند.

 

[ILLUSION]

▪︎ذکر مشبه‌به و اراده مشبه (مصرحه):
مثال

_ من از دو نرگس مسـ*ـت تو چشم آن دارم
که آگه از نگه گاه گاه من باشی

در این بیت منظور از نرگس، گل نرگس (واقعی) نیست بلکه روی سخن شاعر با چشمان معشوق، همان مشبه جمله است.
بنابراین با استفاده از نرگس (مشبه به) چشم (مشبه) را اراده کرده است.

 

[ILLUSION]

استعاره‌ی مکنیه گاهی رابطه‌ی مشبه و مشخصه‌ی (لوازم) مشبه‌به ،
به صورت مضاف و مضاف الیه به کار می‌رود که به آن اضافه استعاری می‌گویند.
مانند (آغوش خوشبختی).
در این ترکیب آغوش از لوازم (مشخصه‌ی) مشبه به است و ما را به مشبه به محذوف، یعنی انسان راهنمایی می‌کند.
استعاره‌ای که مشبه به آن انسان باشد، آرایه‌ی تشخیص نیز دارد.
البته گاهی نیز آرایه تشخیص ندارد و آن زمانی است که مشابه به آن انسان نباشد. مانند (پنجره‌ی آسمان) که از روی پنجره (از لوازم مشبه به) پی می‌بریم که آسمان به اتاقی تشبیه شده است که پنجره دارد. اتاق مشبه به محذوف است. پس آرایه‌ی تشخیص ندارد، فقط استعاره‌ی مکنیه است.

 

[ILLUSION]

مثال:
نمونه‌هایی از استعاره:

_ خم آورد بالای سرو سه از او دور شد دانش و فرهی
(سرو سهی استعاره از اسفندیار(مصرحه) )

_ دست هوا به رشته‌ی جان بر گره زده است
نزد گره گشای هوا می‌فرستمت
(دست هوا اضافه‌ی استعاری و تشخیص)

_ با لبی و صد هزاران خنده آمد گل به باغ
از کریمی گوییا در گوشه‌ای بویی شنید
(گل استعاره مکنیه و تشخیص)

_ در دهن لاله باد، ریخته و بیخته
بیخته مشک سیاه، ریخته در ثمین
( دهن لاله: اضافه استعاری تشخیص و مکنیه/ مشک سیاه: استعاره از سیاهی درون لاله/ در ثمین استعاره از باران)

 

[ILLUSION]

_ خیمه‌ی انس مزن بر در این کهنه رباط
که اساسش همه بی‌موقع و بی‌بنیاد است
( کهنه رباط استعاره از دنیا)

_ چون شبنم اوفتاده بودم پیش آفتاب
مهرم به جان رسید و به عیوق برشدم
(آفتاب استعاره از معشوق)

_ تا درد و ورم فرو نشیند
کافور بر آن ضماد کردند
( ورم استعاره از قله/ کافور استعاره از برف)

_ در هر نفسی که می‌تپی دل من
یادت نرود اجازه از عشق بگیر
(مصراع دوم استعاره‌ی مکنیه و تشخیص از عشق (مانند یک دانش آموز باید از آموزگار اجازه بگیریم) )

_ حافظا، شعر شور انگیز تو اختران آسمان را بیدار کند.
( بیدار شدن اختران استعاره مکنیه و تشخیص)

 

[ILLUSION]

تشخیص‌ها آرایه استعاره مکنیه نیز دارند. از طرفی چون در مجاز کلمه درغیر معنی حقیقی خود به کار می‌رود، بنابراین استعاره‌ها از نوع مجاز نیز به شمار می‌روند.

 

[ILLUSION]

ترکیب‌های زیر همه اضافه استعاری اند:

آغوش خوشبختی، آواز درخت، گوش جان، گویش عشق، چشم زمین، صورت دیوار، گریه‌ی ابر، دوش نسیم، آواز گل، رکاب آرزوها، صولت خشم، تنفس صبح، رویش عشق، بوی خورشید، حمله حسد، تارک عرش، خون خورشید.

 

[ILLUSION]

●تشخیص●
نسبت دادن حالات و رفتار آدمی به غیر انسان را گویند.
مثال: در بیت زیر شاعر ویژگی خندیدن را که مخصوص آدمی است، به گل نسبت داده است:

_ گل بخندید و باغ شد پدرام
ای خوشا این جهان بدین هنگام

توجه کنید از آرایه تشخیص تحت عناوین "جان بخشی" "آدم نمایی" "انسان نگاری" و "انسان وارگی" نیز یاد می‌شود.