آموزشی آرایه‌هایی ادبی صور خیال، کامل

[ILLUSION]

مثال‌های دیگر:

_ با یاد رنگ و بوی تو ای نوبهار عشق
همچون بنفشه سر به گریبان کشیده‌ام

_ چو شمع خنده نکردی مگر به روز سیاهم
چو بخت جلوه نکردی مگر ز موی سپیدم

_باغ سلام می‌کند سرو قیام می‌کند
سبزه پیاده می‌رود، غنچه سوار می‌رسد

_به شکوفه‌ها، به باران، برسان سلام ما را

 

[ILLUSION]

▪︎نکته▪︎

اگر کلمه‌های غیر انسان منادا واقع شود، آرایه تشخیص دارد:

- ای بخارا شاد باش و دیر زی
میر زی تو شادمان آید همی
توجه داشته باشید ترکیب‌هایی نظیر: دست ادب، سر تعظیم، گردن خشم، چشم احترام، پای ارادت، و نظایر این‌ها اضافه استعاری نیستند و تشخیص ندارند.
بلکه از آنها تحت عنوان اضافه اقترانی یاد می‌شود.
برای درک بهتر تفاوت این دو نوع اضافه به ترکیب‌های زیر توجه کنید:
الف) دست روزگار
ب) دست ادب
ترکیب الف اضافه استعاری است. روزگار دست ندارد، وجود دست برای روزگار تصوری بیش نیست.
اما در ترکیب ب گرچه ادب دست ندارد، اما دستی به نشانه‌ی ادب وجود دارد:
- او دست ادب بر سی*ن*ه گذاشت.

 

[ILLUSION]

برای تشخیص ترکیب اضافه استعاری از اقترانی، این گونه عمل می‌کنیم:
بین دو ترکیب عبارت *از روی* یا *به نشانه‌ی* را می‌گذاریم.
اگر آن ترکیب معنادار شد، اضافه اقترانی است وگرنه استعاری است.
در ترکیب چشم کتاب نمی توان گفت چشم از روی کتاب ، پس اضافه استعاری است ولی ترکیب چشم حقارت معنادار است، چشم ازروی حقارت. پس اضافه اقترانی است.

 

[ILLUSION]

_____چند اصطلاح ادبی دیگر____

●نماد●
آن است که واژه‌ای علاوه بر معنی اصلی خود، نشانه و مظهر معنای دیگری واقع شود.
مثال:
پروانه در بیت زیر نماد عاشق حقیقی است:
_ ای مرغ سحر عشق ز پروانه بیاموز
کان سوخته را جان شد و آواز نیامد

 

[ILLUSION]

* توجه*
نماد دارای وسعت معنایی است و برای آن می‌توان معانی مختلفی در نظر گرفت.
به طور مثال واژه‌ی نسیم در نمونه‌های زیر، در اولین نماد *انسان آزاده* و در دومی نماد *لطف و عنایت معشوق* است:

▪︎ به کجا چنین شتابان؟ گون از نسیم پرسید...

▪︎ زکوی یار می آید نسیم باد نوروزی
ازین باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی

 

[ILLUSION]

فرق نماد با استعاره و کنایه و مجاز در این است که نماد هر دو معنی اصلی و قراردادی خود را دارد، ولی در استعاره، کنایه و مجاز معنی غیر واقعی (غیر اصلی) واژه مورد نظر است.
نمونه‌های نمادین:
▪︎ آب: صفا و پاکی
▪︎ زیتون: صلح
▪︎ کاریز: افراد خودخواه
▪︎ گلدسته: تعالی و عروج
▪︎هما: سعادت
▪︎نِی: غریب و دور افتاده از وطن
▪︎ ماهی: زندگی و حرکت
▪︎ عیوق: بلندی، روشنی و دوری

 

[ILLUSION]

●طنز●
بیانی است با نوعی درشت نمایی آمیخته به خنده که هدف آن سازندگی و اصلاح نابسامانی‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی است.
مثال:
در لطیفه طنز آمیز زیر، نویسنده از پزشکان انتقاد می‌کند:

_ طبیبی را دیدند که هرگاه به گورستان رسیدی، ردا بر سر کشیدی. از سبب آن سوال کردند، گفت از مردگان این گورستان شرم دارم، زیرا بر هر که می‌گذرم، شربت من خورده است و در هر که می‌نگرم، از شربت من مرده است!

نمونه‌های شعری:
_ حافظ به خود نپوشید این خرقه‌ی می آلود
ای شیخ پاکدامن معذور دار ما را

_ شکر ایزد که به اقبال کله گوشه گل
نخوت بادی و شوکت خار آخر شد

 

[ILLUSION]

● قطعه ادبی●
نوشته‌هایی کوتاه، زیبا با مضامین شاعرانه که بیانگر احساسات و عواطف نویسندگان آن‌هاست.
مثال:
ای حافظ در این سفر دور و دراز، در کوره راه‌های پرنشیب و فراز، همه جا نغمه‌های آسمانی تو رفیق راه و تسلی بخش دل‌ماست. مگر نه راهنمای ما هر شامگاهان با صدای دلکش بیتی چند از غزل‌های شورانگیز تو را می‌خواند تا اختران آسمان را بیدار کند و رهزنان کوه و دشت را بترساند.

 

[ILLUSION]

●لطیفه ادبی●
سخنی است همراه با نکته‌های لطیف و پرنغز و عبرت آموز که درون مایه آن طنز است.
مثال:
پادشاهی پارسایی را دید. گفت هیچت از ما یاد می‌آید؟
گفت: آری وقتی خدا را فراموش کنم.
همان‌گونه که در مبحث طنز مشاهده کردیم گاهی لطیفه‌های ادبی زینت بخش نوشته‌های انتقادی و طنز آمیز می‌شود.

 

[ILLUSION]

● بدیهه گویی●
نوعی حاضر جوابی زیبا و زیرکانه است.
مثال:
گویند روزی بر اثر وزش باد، آیینه‌ی خانه‌ی زیبا النساء شکست. فوراً گفت:
از قضا آیینه‌ی چینی شکست
و پدرش اورنگ زیب با شنیدن این مصراع جواب داد:
خوب شد اسباب خودبینی شکست.