آموزشی آرایه ادبی به زبان ساده

[HAN]

آرایه های ادبی. آرایه های ادبی یا صناعات ادبی یا صنایع بدیع در ادبیات فارسی، به کار بردن فنونی است که رعایت آن ها بر جلوه ها و جنبه های زیبایی و هنری سخن می افزاید. صنایع ادبی، دو دسته است: تناسب هایی آوایی و تناسب های معنایی.

 

[HAN]

به آن دسته از آرایه های ادبی که از تناسب های آوایی و لفظی میان واژه ها پدید می آید می گویند.

 

[HAN]

به تکرار یک واج صامت یا مصوت در یک بیت یا عبارت گفته می شود به گونه ای که طنین آن در گوش بر جای بماند و باعث پیدایش موسیقی آوایی در آن بخش از سخن شود. تکرار آواها در چند دسته قابل تقسیم بندی اند: تکرار یک واج، چند واج درون یک هجا، کل هجا و توالی چند هجا.

 

[HAN]

آرزویی در دلم دارم اگرچه دور دور
♦ راه چاره رو نماید بهر ما فردی فکور
( واج آرایی با تکرار حرف /ر/ به شعر آهنگ داده است )
♦ خیزید و خز آرید که هنگام خزان است
♦ باد خنک از جانب خوارزم وزان است
( واج آرایی با تکرار صامتهای /خ/ز/ )

 

[HAN]

این دو حرف را می توان تداعی کنندهٔ فصل خزان دانست.
قابل ذکر است که واج تکرارشونده ممکن است صامت یا مصوت باشد ( البته تکرار صامت بارزتر است ) . برای مثال:
♦ خوابِ نوشینِ بامدادِ رحیل
♦ بازدارد پیاده را ز سبیل
که همان طور که دیده می شود، تکرار مصوت کوتاه «اِ» در مصراع نخست، تکامل بخش موسیقی درونیِ شعر است.

 

[HAN]

خیال خال تو با خود به خاک خواهم برد
♦ که تا ز خال تو خاکم شود عبیر آمیز
♦ قیامت قامت و قامت قیامت
♦ قیامت می کند این قد و قامت
♦ بر او راست خم کرد و چپ کرد راست
♦ خروش از خم چرخ چاچی بخاست
♦ شبست و شاهد و شمع و شراب و شیرینی

 

[HAN]

غنیمت است چنین شب که دوستان بینی
♦ فغان کین لولیان شوخِ شیرینکارِ شهرآشوب
♦ چنان بردند صبر از دل که ترکان خوان یغما را
♦ صحن سرای دیده بشستم ولی چه سود
♦ کین گوشه نیست در خورِ خیلِ خیالِ تو

 

[HAN]

که تا زخال تو خاکم شود عبیر آمیز
♦ غنیمتست چنین شب که دوستان بینی
هر گاه اجزای دو بخش از یک بیت یا عبارت، نظیر به نظیر، هم وزن و در حرف آخر مشترک باشند. البته منظور از حروف آخر حروف اصلی و انتهایی است.

 

[HAN]

سجع به معنی آوردن کلمات هم وزن و قافیه در یک عبارت یا نوشته یا انشا است. آوردن سجع می تواند به بهتر شدن مطلب، انشا یا نوشته ما بسیار کمک کند.

 

[HAN]

ای منّور به تو نجوم جلال
♦ وی مقّرر به تو رسوم کمال