آموزشی اولین جامعه‌شناسی‌ها در مؤسسه

[Zohre☆]

اولین جامعه‌شناسی‌ها در مؤسسه

غلبه‌ی مسئله‌محوری از یک سو و اهمیت تکنیک‌ها و روش‌های تحقیق و پیمایش از سوی دیگر، علوم اجتماعیِ رایج در مؤسسه را از بحث‌های نظری و سنت‌های فلسفی و موضوعات معرفت‌شناختی دور کرد. کمترین پیامد این وضعیت آن بود که چیزی چون جامعه‌شناسیهای انتزاعی و نظرورزانه – دست‌کم در میان آکادمیسین‌های خودِ مؤسسه – پا نگیرد.

 

[Zohre☆]

در عوض، جامعه‌شناسی‌هایی که در این ایام جایی برای خود باز کردند از آن دست جامعه‌شناسی‌هایی بودند که با حوزه‌های مسئله‌دار جامعه‌ی ایران یا، به بیان دقیق‌تر، حوزه‌های مسئله‌دارشده در طی فرآیندهای نوسازی و توسعه سروکار داشتند:

 

[Zohre☆]

جامعه‌شناسی خانواده، جامعه‌شناسی شهری، جامعه‌شناسی روستایی و جامعه‌شناسی صنعتی از همین رو در مؤسسه گروه‌های مطالعاتی‌ شهری، روستایی، و ایلات و عشایر شکل گرفت. در اولین کتاب‌هایی هم که برای آموزش جامعه‌شناسی

 

[Zohre☆]

ر ایران تدوین شد می‌توان ردپای توجه خاص به حوزه‌ی جامعه‌شناسی خانواده، شهری و روستایی را دنبال کرد. در پیمایش‌ها، کتاب و مقالات دهه‌ی ۴۰ و ۵۰ به وضوح می‌توان دغدغه‌های جامعه‌شناختیِ ناشی از

 

[Zohre☆]

تغییر پیوندهای خانوادگی و دگرگون‌شدگی خانواده‌ها از گسترده به هسته‌ای، جابه‌جایی در ساختارهای اقتصادی و اجتماعی حاکم بر اجتماعات روستایی و مسائل پدیدآمده در نتیجه‌ی مهاجرت به شهرها و پیدایش طبقۀ متوسط شهری در پی روندهای توسعه را مشاهده کرد.

 

[Zohre☆]

مطالعۀ چرایی و چگونگی بروز این تحولات در جامعۀ ایران، به شکل‌گیری قسمی نگاه انتقادی یا، به تعبیر بهتر، «دغدغه‌مندانه» به پیامدهای صنعتی‌سازی و شهری‌شدن انجامید که به سهولت می‌توانست جذب گفتارهای غرب‌ستیزانه‌ای شود که خودِ فرآیندهای نوسازی و توسعه را از حیث نتایج ویرانگری که برای زیست‌جهان بومی داشتند به چالش می‌کشیدند.

 

[Zohre☆]

جدا از تکوین جامعه‌شناسی‌های اولیه که چنانکه مدعی شدیم به واسطه‌ی نسبت‌داشتن با تحولات نوپدید در حوز‌ه‌های خاصی از حیات اجتماعی شکل گرفتند، رواج گفتارهای جمعیت‌شناختی نیز به خودی خود موضوع درخور توجهی است. اساساً می‌توان نشان داد که عنایت به «امر اجتماعی» در ایران بیش از هر چیز با

 

[Zohre☆]

دغدغه‌شدنِ ویژگی‌های جمعیت‌شناختی ساکنان شهرها برای دولت در پیوند بوده است. ارتقای تدریجی دولت از اواسط عصر ناصری به بعد به یک نهاد حکمران که درگیر مدیریت و رتق و فتق امور است و از این حیث می‌بایست دست به بازسازی اقتدار خود از مجرای بسط سازوکارهای نظارتی و عقلانی‌سازی مکانیسم‌های کنترلی بزند،

 

[Zohre☆]

به زودی ضرورت اِشراف بر خصوصیات و مشخصات جمعیت را پیش کشید و همین امر به توسعه‌ی علم آمار و نفوس و شکل‌گیری گفتارهای جمعیت‌شناسانه انجامید. به این اعتبار، پیشتر از آنکه «علم‌الاجتماع» در ایران پا بگیرد این «دموگرافی» بود که شأن و جایگاهی برای خود یافت.

 

[Zohre☆]

تا جایی که به روایت تاریخی ما از دهه‌ی ۴۰ و ۵۰ و برهه‌ی حاکمیت مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات اجتماعی بر علوم اجتماعی ایران مربوط می‌شود جمعیت‌شناسی در شمار اولین گفتارهایی بود که شکل گرفت و جای پایی برای خود باز کرد.