آموزشی ترکیب‌ها

[شاهدخت]

هرگاه دو کلمه به وسیلۀ کسره ( ــِ ) به هم اضافه شوند « ترکیب » می‌سازند.
مثل:
دلِ شکسته
چشمانِ حیران

 

[شاهدخت]

ترکیب‌ها دو نوع هستند:
الف) ترکیب اضافی
ب) ترکیب وصفی.

 

[شاهدخت]

الف) ترکیب اضافی (مضاف و مضاف‌الیه )

در ترکیب اضافی، واژه‌هایی که با کسره به هم اضافه می‌شوند یا هر دو اسم هستند مثل کشور ایران، یا واژۀ اول، اسم است و واژۀ دوم ضمیر می‌‌باشد. مانند: دوستِ من، کتابت. در ترکیب‌های اضافی کلمۀ اول همیشه « هسته » است و کلمۀ دوم « مضاف‌الیه ».

 

[شاهدخت]

ب) ترکیب وصفی ( موصوف و صفت)
ترکیب‌های وصفی به صورت زیر می‌آیند:
1. اسم + -ِ + صفت مثلاً کوهِ بلند ( « کوه » اسم است و هسته این ترکیب و« بلند » صفت) – ماشینِ زیبا

 

[شاهدخت]

نکته 1: گاهی بین دو واژۀ ترکیب اضافی و وصفی به جای کسره ( -ِ )، « ی » می‌آید برای مثال: صدای شیر ( ترکیب اضافی) ، دریای طوفانی ( ترکیب وصفی)

 

[شاهدخت]

نکته 2: در موارد زیر ترکیب‌های وصفی، کسره اضافه ( -ِ ) ندارند:

صفت‌های پیشین + اسم: همین مدرسه، کدام خانه؟ ، برخی دانشمندان و …
ترکیب‌های وصفی مقلوب یا وارونه: بزرگ مرد، سپید معجر، کبود اورند و …

 

[شاهدخت]

نکته 3: در موارد زیر ترکیب‌های اضافی، کسره اضافه ( -ِ ) ندارند:

اسم + ضمیر متصل(پیوسته) : دوستم، دوستت، دوستمان و …
در صورتی که «را»ی فک اضافه یا بدل از کسره بین واژه‌های ترکیب اضافی بیاید؛ مثلاً در مصراع « فلک را سقف بشکافیم و طرحی نو دراندازیم) رای بدل از کسره بین فلک و سقف آمده است «سقفِ فلک». همچنین در مصراع « یقین مرد را دیده بیننده کرد » مرد را دیده یک ترکیب اضافی است( دیدۀ مرد).

 

[شاهدخت]

نکته 4: هرجا کسره اضافه (-ِ) به کار برود یا ترکیب اضافی داریم یا وصفی ( واژۀ بعد از کسره یا مضاف‌الیه است یا صفت) مثلا: میزِ من یک ترکیب اضافی است و «من» مضاف‌الیه است. و ترکیب «آبِ روان» یک ترکیب وصفی است و «روان» صفت آن است.

 

[شاهدخت]

نکته 5: گاهی چند اسم با کسره (-ِ) به هم اضافه می‌شوند که کلمۀ اول هسته و مضاف است و بقیه مضاف‌الیه به عبارت دیگر به تعداد مضاف‌الیه‌ها، ترکیب اضافی داریم. مثال: برگِ درختِ گردوی دوستِ من (چهار ترکیب اضافی: برگِ درخت – درختِ گردو – گردوی دوست – دوست من).

 

[شاهدخت]

نکته 6: در شمارش ترکیب‌های وصفی و اضافی باید به «و» عطف و ویرگول نیز دقّت کنیم و واژه‌های معطوف را به‌حساب بیاوریم. مثلاً: مکانِ خوب و دلنشین( دو ترکیب وصفی: مکانِ خوب، مکانِ دلنشین)، کتابِ تاریخ و جغرافیا ( دو ترکیب اضافی: کتابِ تاریخ، کتابِ جغرافیا)