معرفی دایره

[اولدوز]

ساز دایره ساز اصیل ایرانی است که علاوه بر کشور ایران در کشورهای آذربایجان، افغانستان، ازبکستان، نواحی اویغور نشین چین و تاجیکستان نیز نواخته می شود.

 

[اولدوز]

اگر بخواهیم از نظر خصوصیات ساز دایره مطالب بیشتری را خدمتتان ارائه دهیم باید بگوییم که این ساز در اندازه های مختلفی ساخته می شود که قطر بزرگ ترین نوع دایره، به 50 سانتی متر می رسد. در برخی از نقاط ایران مانند بیرجند ساز دایره را در 12 ترک می سازند؛ به طوری که ماحصل کار یک ساز 12 ضلعی خواهیم داشت. البته در این مورد فقط تغییر در شکل ظاهری ساز خواهیم داشت و تفاوتی در صدای نهایی ساز نداریم. به طور کلی ساز دایره از یک طوق چوبی باریک تشکیل شده که مانند دف یک طرف آن را پوست کشیده اند. این پوست می تواند پوست بره، بز و یا آهو باشد.

 

[اولدوز]

همان طور که در بالا بیان کردیم، ساز دایره را در اندازه ها و ابعاد مختلف می سازند منتها تفاوتی در صدای نهایی ساز ایجاد نخواهد شد؛ اما نکته ای که در این جا قابل بررسی است، این است که ساز دایره را در مناطق و نواحی مختلف بر اساس آداب و رسوم آن ناحیه، با تکنیک های مختلفی می نوازند؛ حتی گاهی ممکن است در ساختار آن نیز تغییراتی ایجاد کنند.

به طور مثال در روستایی در کرمان به نام ده نو، اهالی منطقه روی پوست دایره، روده های گوسفند را به صورت ضربدری می کشند. به این ترتیب پوست دایره صدایی ترکیبی شبیه به درام ایجاد می کند. هم چنین در روستایی در زرند به نام سی ریز از ساز دایره هنگام رقص چوب (چوب بازی= چوچاپ) استفاده می کنند. این در حالی است که در روستاهای دیگری که این رقص مرسوم است؛ از سازهای دهل و نقاره استفاده می کنند.

 

[اولدوز]

برای شناخت ساز دایره به ایران باستان می رویم. آن زمان که درویشان و عرفا به هنگام رقص سماع از سازهایی نظیر عود و بربط و دایره استفاده می کردند. رسمی که هم چنان پس از گذشت سالیان طولانی در برخی از نقاط ایران باقی است. به طور مثال درویشان و زرتشتیان کرمان از نوعی ساز به نام دپ در مراسم های عرفانی خود استفاده می کنند منتها شیوه ی نواختن این ساز میان این دو گروه متفاوت است.

به طور مثال زرتشتیان در جشن های تیرگان، مهرگان و سده ساز دایره را با نواختن ضربات انگشتان دو دست به صدا وا می دارند و اشعاری به زبان پارسی دری نیز همراه آن می خوانند؛ این در حالی است که درویشان نعمت اللهی ساز دایره یا همان دپ را با یک دست گرفته و با دست آزاد به تمامی قسمت های پوست و حتی طوقه ی چوبی آن ضربه می زنند. اخیرا دف کردستان جایگزین دپ شد اما هم اکنون نوازندگان خانقاه ها به دپ نوازی اصیل ایرانی روی آورده اند چرا که استفاده از هر ساز در مکان مناسب خود زیبایی دارد.

 

[اولدوز]

همان طور که بیان کردیم؛ ساز دایره را در نواحی مختلف به گونه های متنوعی می نوازند. به طور مثال در برخی نقاط این ساز را مانند دف، دو دستی روبروی صورت گرفته و می نوازند. در برخی نقاط دیگر نوازنده نشسته و دایره به پای خود تکیه داده است و در این حالت به نوازندگی می پردازد. البته باید بگوییم که صدای تولید شده در شیوه های مختلف نواختن تغییر نکرده و فقط ریتم آهنگ و تکنیک های نواختن ساز تغییر می کند.

به طور کلی سازهای کوبه ای دف، دایره و دایره زنگی به دوران قبل از اسلام باز می گردند که البته در آن زمان نام های دیگری داشتند. بررسی حکاکی های به جا مانده از ایرانیان باستان و هم چنین متون و کتیبه های تاریخی توسط باستان شناسان و تاریخ نگاران، نشان می دهد که سازهای کوبه ای دف، دایره و دایره زنگی قدمتی چند هزار ساله دارند.

خوشبختانه این سازهای اصیل ایرانی هم چنان اصالت خود را حفظ کرده اند و مشتاقان بسیاری دارند. لازم به ذکر است که این سازها در کشورهای همسایه نیز نواخته می شوند چرا که در آن زمان، کشورهای همسایه نیز جزء ایران بودند و در تاریخ ایران باستان نقش بسزایی داشتند. به همین دلیل اصالت این سازهای کوبه ای در آن مناطق نیز حفظ شده است.