آموزشی چگونه سورئال بنویسیم | داستان‌نویسی به سبک سورئال

[شیر کاکائو]

همه‌ی ما مشتاقیم تا از کیفیت دنیایی که آلیس به آنجا قدم گذاشت آگاه شویم و با جانورانی که آنجا زندگی می‌کنند آشنا شویم یا دست کم دوست داریم بدانیم که چه بلایی بر سر گوی سفیدی که ناکاتا سعی در بستن دریچه آن داشت، آمد. نویسندگان این گونه آثار با سفر به اعماق درون، از ناشناخته‌ها برایمان می‌گویند، و دیده‌هایشان را به تصویر می‌کشند. آنها خطر سفر به ناخودآگاه را به جان می‌خرند تا برایمان گنج‌هایی ارزشمند به ارمغان بیاورند. ولی چگونه می‌توان چنین داستان‌هایی را نوشت؟ در این مقاله سعی داریم به شما بیاموزیم که چگونه سورئال بنویسیم، اصول سورئالیسم چیست و چگونه می‌توانید آنها را در نوشته‌هایتان به کار ببرید.

 

[شیر کاکائو]

سورئال چیست؟​

به یک بیان کلی می‌توان سورئالیسم را به معنای واقعیت برتر دانست. سورئالیست‌ها معتقد بودند که می‌توانند انسان را به واقعیتی فراتر از آنچه که در حال تجربه آنست برسانند ولی شرط عبور از این واقعیت فعلی آنست که از محدودیت‌ها و قوانین عرفی فاصله بگیرد. اما با این حال هدف سورئال نابود کردن واقعیت فعلی نیست بلکه قصد دارد با ایجاد پیوندی بین واقعیت و رویا و ایجاد واقعیتی برتر، تضادی که بین این دو وجود دارد را از بین ببرد.

 

[شیر کاکائو]

به بیانی دیگر سورئالیسم قصد دارد تا با گذر از هرج‌ومرج و تنش زاییده از این تضاد انسان را به آرامش برساند با این تفاوت که شیوه‌های سورئالیسم تفاوت بسیاری با شیوه‌های امروزی دارد. فلسفه امروزی توصیه می‌کند برای رسیدن به آرامش و صلح بایستی هرج‌مرج را از میان برد اما سورئال مسیری برعکس را می‌پیماید و این آرامش را در میان آشوب و به‌هم‌ریختگی می‌جوید. سورئالیسم در صدد آن نیست تا چیزی را تغییر دهد یا اینکه از میان ببرد. بلکه می‌کوشد تا با آزادی و رهایی از محدودیت‌های عرفی ما را به حقیقت برتر رهنمون سازد. سورئال به ما می‌آموزد که حقیقت آن چیزی نیست که به ما عرضه می‌شود بنابراین نمی‌بایست به ظاهر آنچه مقابلمان وجود دارد اعتنا کنیم. برای آنکه بدانیم چگونه سورئال بنویسیم در ابتدا باید بدانیم چطور به این واقعیت برتر برسیم.

 

[شیر کاکائو]

راه رسیدن به این واقعیت برتر در گرو چه چیزی است؟​

ادبیات هر دوره تحت تاثیر فلسفه‌ای است که در آن دوره رواج داشته و سورئالیسم برگرفته از تعالیم فروید در زمینه ناخودآگاه است. فروید معتقد بود که ناخودآگاه دربردارنده بخش‌های مهمی از روان انسان است که تاثیر مستقیمی در رفتار و برخورد او با اطرافیانش دارد. پس سورئالیست‌ها هم با تکیه بر تعلیم‌های فرویدی، مکتبی را پایه‌ریزی کردند که بر ضمیر ناخودآگاه تاکید داشت و معتقد بودند که راه رسیدن به این واقعیت برتر در گرو رهایی از خودآگاه و رسیدن به ناخودآگاه است.

 

[شیر کاکائو]

بهمن اصلاح‌پذیر در کتاب فلسفه و ادبیات به دلیل گرایش سورئالیست‌ها به مقوله ناخودآگاه اشاره می‌کند:
«مجموعه جزئیاتی که از راه حواس به انسان منتقل می‌شود بی‌پایان است و بررسی تمام این جزئیات برای ذهن امکان‌پذیر نیست. در عین حال که ذهن بخشی از این جزئیات را پالایش و قسمت زیادی از آنها را دور می‌ریزد، بخشی از آن را که به کلیت موضوع آسیبی نمی‌رساند، در خود نگه می‌دارد و به تجزیه و تحلیل آن می‌پردازد. بنابراین بخشی از این داده‌ها به طور ناخودآگاه از طرف ذهن کنار گذاشته و در جایی مدفون می‌شود. به این ترتیب آن چیزهای بی‌شمار که در جایی در ذهن مدفون می‌شوند، همواره بدون استفاده نمی‌مانند و در تشکیل رویاها برای انسان شرکت می‌جویند. بنابراین آن چیزهایی که بی‌هیچ قصد و نیت و برنامه‌ای در گوشه ذهن مدفون شده‌اند، آفریدگار رویای هنرمندانه و برای هنرمند سورئال سرچشمه خلاقیت هنری می‌شوند.»

 

[شیر کاکائو]

ویژگی‌های یک اثر سورئالیستی​

• رویا

هنرمند سورئالیست معتقد است که برداشت‌های نادرست و غیر معمول از جهان خارج به مراتب کارسازتر از حقیقتی است که او را احاطه کرده و در نگاه اول به آنها برمی‌خورد. بنابراین رویا خود شیوه‌ای غیرمعمول است که به نویسنده این اثر کمک می‌کند تا برداشت‌هایی غیر از برداشت‌های عرفی ارائه دهد. برای رسیدن به جواب سوال چگونه سورئال بنویسیم باید بدانید که نویسنده‌ی سورئال برای دستیابی به رویا به خود مراجعه می‌کند. این «خود» که به تعبیری دیگر «من» شناخته می‌شود، دریچه‌ای به سوی ناخودآگاه و دستیابی به هنری است که سرچشمه‌ای اصیل دارد. در اهمیت رویا همین بس که سورئالیست‌ها معتقد بودند بایستی حقیقت و رویا را در هم آمیخت تا به حقیقت برتر دست یافت. اما مقصود از توجه به رویا چیست؟

 

[شیر کاکائو]

می‌توان گفت که مقصود از توجه به رویا آنست که هنرمند سورئال نباید از رویاهایی که می‌بیند به آسانی بگذرد. این رویاها دستمایه‌ی خلق آثار او هستند از این رو لازم است که به محض بیدار شدن از خواب، این رویاها یادداشت شوند. رضا سیدحسینی در جلد دوم کتاب مکتب‌های ادبی سخنی به این مضمون را از سالوادور دالی نقاش سورئالیست بیان می‌کند:

سالوادور دالی روزی پیشنهاد داد که اتومبیل‌هایی غول‌آسا بسازند که اندازه آنها سه برابر بزرگ‌تر از اندازه اتومبیل‌های معمول و جنس آنها از گچ باشد. سپس باید این اتومبیل‌ها را به لباس زنانه آراست و در گوری قرار داد و سطح گور را با خاک یکسان کرد و یک ساعت دیواری که از جنس کاه است را بر بالای مزار قرار داد تا محل آن شناخته شود.

بدون شک چنین هنری می‌تواند برگرفته از رویا باشد نه منطق.

 

[شیر کاکائو]

• تکیه بر کشف و شهود به جای خرد

منطق‌گریزی سورئالیست‌ها هم به نوبه‌ی خود جالب توجه است. هنرمند سورئال بر خلاف عرف که برای درک و شناخت یک مسئله به منطق خود رجوع می‌کنند، معتقد است که راه رسیدن به حقیقت برتر، راهی غیر از راه‌های متعارفی است که دیگران آن را می‌پیمایند. پس با این بیان منطق کنار می‌رود و آزادی بیشتری در اختیار هنرمند سورئال قرار می‌گیرد. این منطق‌گریزی در اکثر آثار سورئالیستی به وضوح قابل مشاهده است. به عنوان مثال در رمان کافکا در کرانه، موراکامی به گویی گرد و سفید اشاره می‌کند که دریچه ورود موجوداتی عجیب به جهان است و ناکاتا پیرمرد هشتاد ساله داستان وظیفه دارد تا از این گوی محافظت کرده و دریچه را ببندد.

یا در نقطه‌ی دیگری از داستان، شاهد بارش وزغ‌ و ماهی هستیم در حالیکه عالم خارجی از پذیرش چنین واقعیتی سرباز می‌زند.

 

[شیر کاکائو]

ناگفته نماند که منطق‌گریزی به این معنا نیست که نویسنده عناصری را بیهوده در داستان استفاده کند. بلکه تمامی این عناصر به کار رفته، دربردارنده‌ی فلسفه‌ هنرمند سورئال هستند ولی علت وجود آنها مشخص نیست. بنابراین منظور از منطق‌گریزی، فقدان دلیلی است که ما در عالم واقعیت برای تمامی پدیده‌ها می‌تراشیم.

 

[شیر کاکائو]

کار به جایی می‌رسد که هنرمند سورئالیست، از علم نیز می‌گریزد و آن را عوامانه می‌پندارد. بهمن اصلاح‌پذیر در بخش دیگری از کتاب فلسفه و ادبیات می‌گوید:

«پس از انقلاب صنعتی پیشرفت‌های چشمگیری در علوم تجربی و نظری پدید آمد و این امید پیش آمد که انسان موفق به حل همه مسئله‌هایی شود که تا آن زمان قابل حل نبوده است. ولی به تدریج معلوم شد که جای پای این دانش‌ها آن طور هم که به نظر می‌رسد بسیار مستحکم نیست و چالش‌هایی رو در روی آنها وجود دارد. و این نبردی بوده تا پایان جهان به طوری که هر نظریه جدید در صدد حذف نظریه پیشین بود. همین تردیدها به هنرمند سورئال حق می‌دهد که برای کشف حقیقت به چیزی غیر از علم‌های متعارف روی بیاورد.»