هنر هنر سرمه‌دوزی
- نویسنده موضوع ᴺᴵᴸᴼᶠᴬᴿ
- تاریخ شروع
اطلاعات موضوع
موضوع نویسنده
- Dec
- 2,592
- 12,272
- مدال‌ها
- 14
سرمه دوزی یکی از رودوزی های شاخص و فاخر ایرانی است، نخ سرمه به عنوان مواد اولیه اصلی این هنر نخی است که با استفاده از طلا و یا نقره یا مطلا و آلیاژهایی به صورت لوله ای صاف و محکم و یا انعطافی و یا به صورت چهار گوش مربعی یا مستطیل تابیده می شود . این نوع نخ حالت ارتجاعی دارد و به هر شکل ممکن حالت می گیرد. ( البته امروزه بیشتر به صورت فنر ریز و طویلی است که به اندازه لازم بریده شده و سوزن و نخ از داخل آن عبور کرده و بر روی پارچه دوخته می شود.
موضوع نویسنده
- Dec
- 2,592
- 12,272
- مدال‌ها
- 14
از تاريخچه اين نوع دوخت در دوران كهن، نوشته اي در دست نيست ولي آنچه مسلم است توجه ايرانيان به آرايش يقه لباسها وسمبوسه هاي لشگري و درباري و تزئين درفشها آنها را وادار به توليد اين نوع نخهای تزئيني ميکرد.
موضوع نویسنده
- Dec
- 2,592
- 12,272
- مدال‌ها
- 14
زمان رواج اين نوع نخ را مي توان دوره اشكانيان دانست . در اين دوره فراورده هاي دوخت تزئيني كه یکی از اقلام صادراتي ايران را تشكيل مي داد و يكي از هنرهايي كه اسكندر مقدوني را به حيرت واداشته بود وجود پارچه هاي زرفت ودوختهاي تزئيني ايراني بود كه سرمه دوزي نيز يكي از اين دوختها بوده است .
موضوع نویسنده
- Dec
- 2,592
- 12,272
- مدال‌ها
- 14
در دوره ساساني نيز اين هنر ادامه داشت تا اينكه در دوره صدر اسلام با عنايت به تعهدات هنرمندان ايراني براي توليد پرده خانه خدا سرمه دوزي به منتها درجه شكوفايي رسيد در اين دوره سوره هاي كوتاه و يا آياتي از قرآن مجيد بشيوه خطوط سته محقق، ريحان، ثلث، نسخ، رقاع و توقيع طراحي و سرمه دوزي مي كردند ولي روي نوشته يا قبلا نخ ضخيمي مثل قيطان مي دوختند بعد روي آنرا با سرمه دوزي بصورت ساقه دوزي مي پوشاندند تا جلاي خاصي به آن مي بخشيد يا در پرده فيس خانه خدا كه يادگار دوران تيموري است و اكنون در موزه ايران باستان نگهداري مي شود.
موضوع نویسنده
- Dec
- 2,592
- 12,272
- مدال‌ها
- 14
در گذشته سرمه دوزی برای تزیین لباس، پرده های مجلل تالارها، سر آستین ها، یقه ی لباس و حاشیه ی روسری، رو رختخوابی و... به کار می رفت اما به مرور استفاده از آن گسترش پیدا کرد و امروزه این هنر، خود را در انواع تابلوهاي تزیينی، تزیينات دور يقه، پبش سينه، سمبوسه، كمربند و كيسه هاي پول، قلمدان، شانه، مسواك، قيچي، مهر، سرمه دان، رويه سينه، حنابندان عروس، سفره هاي قند، بقچه سوزني، سجاده، پرده هاي نفيس، جهیزيه عروس، رويه جعبه هاي نفيس، رو ميزي، رو كوسن، و غيره به نمایش می گذارد.
موضوع نویسنده
- Dec
- 2,592
- 12,272
- مدال‌ها
- 14
در ملیله دوزی نقش و طرح های گوناگونی را بر روی پارچه نقش می کنند که از میان آنها می توان به انواع گلهاي گلداني و صحرايي و حاشيه اي و جناغي، حرابي، محرماتي راست و كج، انواع بته جقه اي ها، سروي، سروچه، گل وبته، گل های شاه عباسی، گل بادامي، نقوش حيواني و انساني، طاووس، جغد، خوشه هاي انگوري، انواع ميوه ها، ستاره ها، ترنجي و سر ترنجي و نيم ترنجي و كتيبه اي و انواع خطوط و كلمات به ویژه خطوط طغرايي معمايي، مثني، ديواني، گلزار، اسليمي و ختايی اشاره نمود. سرمه دوزی در طرح محدودیتی ندارد اما پیاده سازی طرح طبق شیوه و روش های خاصی صورت می گیرد و تناسب حاشیه و گوشه را با وسایلی که تهیه می شود باید در نظر گرفته شود.
موضوع نویسنده
- Dec
- 2,592
- 12,272
- مدال‌ها
- 14
پارچه های ترمه با هنر سرمه دوزی، زیباتر می شوند. اگر طرح بته جقه را در گوشه های پارچه ترمه مستطیل یا مربعی بدوزید، زیباتر خواهد شد. طرح و نقش های هنر سرمه دوزی در ایران برای پارچه های رومیزی که به صورت دایره هستند می تواند به شکل حاشیه دوخته شود. پارچه های ترمه به صورت مستطیل، مربع، دایره یا به صورت شش ضلعی برای سرمه دوزی در دسترس هستند. برای اینکه نقش و نگارهای سرمه دوزی روی پارچه بهتر دیده شود، بهتر است رنگ پارچه زمینه را به گونه ای انتخاب کنید که سایه روشن یا تیره را نسبت به مفتول های ملیله طلایی یا نقره ای ایجاد کنند. به طور نمونه برای پارچه های ترمه به رنگ آبی روشن از سرمه دوزی به رنگ سفید و نقره ای استفاده کنید. برای پارچه های ترمه به رنگ قهوه ای یا قرمز بهتر است سرمه دوزی به رنگ طلایی یا سفید باشد. انتخاب طرح و نقش های هنر سرمه دوزی در ایران به ذوق هنری و سلیقه شخصی شما بستگی دارد. اگر در این هنر به مهارت برسید، یک منبع درآمدزای بسیار قدرتمند را خواهید داشت. این صنایع دستی، محبوب و پرطرفدار هستند.
موضوع نویسنده
- Dec
- 2,592
- 12,272
- مدال‌ها
- 14
مواد و ابزار لازم در سرمه دوزی شامل:
- پارچه ترمه یا مخمل
- لایه چسب پارچه ای یا کاغذی یا چسب گیاهی مثل نشاسته و سریش و پارچه متقال
- نخ سفید کتانی برای زیر کش کار (نخ کوک)
- نخ صد در صد پلیستر یا نخ های سوئدی یا نخ قرقره شماره ی ۱۰
- قیچی پارچه و قیچی برای بریدن سرمه ها (قیچی تاشو بهتر است)، قیچی مخصوص گلدوزی.
- طرح مورد نظر
- متر و خط کش
- کاربن
- سوزن مناسب دوخت، برای پارچه ی ترمه و مخمل معمولاً سوزن با ضخامت متوسط بهتر است. بهترین نوع سوزن برای سرمه دوزی سوزن کرول (crewel ) است که در عین بلندی دارای ظرافت است و دارای شماره ی ۱۸ است. سوزن منجوق دوزی بسیار نازک و ظریف با شماره ی ۱۰ تا ۱۳ با نخ قرقره ی نمره ی ۶۰ برای منجوق و ملیله بسیار مناسب است.
- انگشت دانه از جنس استیل و ضد زنگ که باید حتماً قالب انگشت وسطی (سوم) باشد تا هنگام دوخت از دست نیفتد.
- کارگاه؛ در برخی از دوخت ها از اساسی ترین وسایل است اما درکارهای بزرگ فقط محدوده ای از طرح را در برمی گیرد. از دوخت هایی که بدون کارگاه نتیجه مطلوب را نمی دهد،می توان چشمه دوزی ها، قلاب دوزی ها و گلابتون دوزی را نام برد.
- لازم به توضیح است که اگر طرح مربع مستطیل یا دایره است مرکز طرح باید در مرکز کارگاه قرار گیرد در غیر اینصورت پس از اتمام کار مشاهده می شود که پارچه و طرح شما کج شده است.
- سرمه صاف و طلایی و نقره ای
- سرمه تراش طلایی و نقره ای- سرمه الماسی
- بلرسان نقره ای و طلایی
- نخ نامرئی
- منجوق عروس (سفید و کرم)
- مروارید شماره ی ۳، ۴، ۶، ۹
- سنگهای تزئینی، گندمی، اشک، نگین
- نخ تن (تون) قالی یا قیطان با قطر۱ تا ۲ میلی متر برای برجسته دوزی (زنّار دوزی) سعی شود و ضخامت مواد (سرمه ها و تراش ها) با یکدیگر همخوانی داشته باشد و از سرمه های رنگارنگ در یک کار اجتناب کرد زیرا در غیر اینصورت از ارزش و شکل سنتی اثر کاسته می شود.
موضوع نویسنده
- Dec
- 2,592
- 12,272
- مدال‌ها
- 14
اصطلاحات سرمه دوزی
چند اصطلاح رایج در سرمه دوزی شامل: زرک دوزی، دانه دوزی، شبنم دوزی می باشد. سه عنوان ذکر شده همگی به یک نوع دوخت اطلاق می شود با این تفاوت که در جاهای مختلف مفاهیم آن تغییر می کند. وقتی روی سطح گلبرگ های یک گل یا برگ دوخته شود به آن شبنم دوزی و هنگامی که برای پرکردن سطح گلدان یا بدن پرنده و . . . دوخته شود زرک دوزی و در صورتی که پراکنده و با فاصله روی سطحی دوخته شود، دانه دوزی نامیده می شود.تگرگ دوزی اصطلاحی است که به دوخت مروارید شماره ی ۳ و۴ به همراه سرمه تراش اتلاق می شود و معمولاً به صورت تک تک در روی سطح بدن پرندگان و وسط گلها و . . . مورد استفاده قرار می گیرد و چون شکل ظاهری آن شبیه تگرگ است به این نام موسوم شده است.
محرر دوزی: حرر به معنی کشیدن و رسم کردن است و محرر دوزی عمل کشیدن و رسم کردن طرحی به وسیله دوخت را می گویند و در سرمه دوزی اصطلاحاً به دور دوزیهای برگها و برخی از گلها به وسیله ساقه دوزی ظریف و یا خط دوزی با سرمه تراش به وسیله ی بست بلرسان محرر دوزی می گویند.
زنّار دوزی: زنار به معنی کمربندی است که زردشتیان به کمر می بستند و به آن گسی یا گشتی می گفتند و زنار دوزی به دوختهای تزئینی گفته می شود که بر روی زنارها اجرا می شد. و از آنجا که زنّار نشانی مذهبی و مقدس بوده است، تزئینات دست دوزی شده آن بسیار با ظرافت و زیبا صورت می گرفته است و چه بسا وجه غالب تزئینات آن را ساقه دوزی پهن به صورت مسطح یا برجسته در بر می گرفته و سپس به زنار دوزی موسوم گردیده است.
