واژه اخلاق جمع خُلق به معنای خوی و ملکه است. ملکه صفت راسخی نهفته در جان انسان است که موجب می گردد عمل از او به سهولت صادر شود. بنابراین تعریف که در میراث کهن اسلامی و حوزه های علمیه رایج بوده و با ریشه لغوی کلمه سازگار است «دانش اخلاق» علمی است که از احوال و احکام این خوی ها و خلق ها سخن می گوید. البته در این دانش سخن از پاره ای رفتار ها مانند غیبت و دروغ نیز آمده است. اما بحث در باره رفتار نیز اصالتا به هدف بررسی احکام ملکات نفسانی بوده است. مثلا تأثیر ملکات در پیدایش رفتارهای متناسب و نیز نقش رفتارها در ایجاد ملکات (تأثیر دو سویه عمل و ملکه) بررسی می شده است.
در دانش غربی اخلاق به گزاره ارزشی گفته می شود، هر گزاره اخلاقی از موضوعی و محمولی تشکیل شده است. موضوع گزاره اخلاقی امری اختیاری است. زیرا ارزش اخلاقی مبتنی بر اختیار است و بدون فرض اختیار، امکان داوری اخلاقی وجود ندارد. گاهی از این امور اختیاری به «هستی های مقدور» یاد می شود. این امر اختیاری یا مستقیما متعلق اختیار قرار می گیرد (عمل، رفتار) و یا بالمآل اختیاری است (صفات، ملکات، هیآت نفسانی و منش). محمول گزاره اخلاقی هم یکی از مفاهیم ارزشگذارانه زیر است: خوب، بد، درست، نادرست، باید و نباید.
بنابر این قالب یک گزاره اخلاقی این گونه خواهد شد.

(فعل اختیاری/ صفت اختیاری)، (خوب / بد / درست / نادرست / بایسته / نابایسته) است.
بنابراین مراد از اخلاق مجموعه هنجارها و ارزش های ـ رفتاری یا منشی ـ است که آدمی باید با اختیار و اراده در جان خویش ایجاد کند. قله ای که باید به سمت آن حرکت نماید و با تلاش و کوشش به آن برسد. مجموعه بایدها و نباید ها، خوب ها و بدها، درست و نادرست ها و وظایفی که به کمال و سعادت او مربوط می شود. مثلا سخن از خوبی، بدی و درجه ارزش افعالی مانند صدق، کذب، توریه و علم آموزی و نیز هیآت و ملکاتی مانند شجاعت و غیرت و اخلاص و شفقت در حوزه اخلاق قرار می گیرد.
هرگاه فهرستی از افعال خوب و بد و نیز فضایل و رذایل (هیآت و ملکات شایسته و ناشایست) فراهم اید سیمای انسان مطلوب مشخص شده است. در واقع مجموعه گزاره های اخلاقی نظام مطلوبیت ها و قله نهایی حرکت انسان را مشخص می گرداند.

اخلاقیات هر فرد وجامعه مجموعه ای از خوب ها و بدها ویا پسند ها و ناپسندهای مورد قبول آن فرد یا جامعه است. یعنی اخلاقی بودن هر عمل به آن است که آن عمل نیکو شمرده شود و غیر اخلاقی بودن آن نیز به اینکه آن عمل زشت و قبیح است. یعنی طبیعتا هر جامعه ای یک زیبا شناسی، نظام ارزشی و نظام تجزیه و تحلیل دارد که متناسب با آن برای امور ارزش گذاری می کند و اخلاقی بودن یک فعل در جامعه متناسب با نظام زیبا شناسی آن جامعه تبیین می شود. معنای فعل اخلاقی هم فعلی است که از منظر یک جامعه خوب با بد شمرده می شود.
پایگاه اصلی خوب وبد گرایشات وامیال انسانی است. یعنی آنچه مطابق میل انسانی است اخلاقی به شمار می رود و خلاف میل غیر اخلاقی.
حال این نکته مطرح می شود که اگر تمایلات انسان ملاک خوبی ها و بدی هاست چرا انسان گاهی فعلی را که بر خلاق میلش هست پسندیده می داند ویا فعلی را که می پسندد ناپسند می شمارد اگر پایگاه حسن و قبح به تمایلات انسان بر می گردد، چرا بعضی اوقات بعضی از انسان ها ابعادی را که انسان متمایل به سمت آن است غیر اخلاقی میدانند و یا بالعکس.

پاسخ این است که امیال انسان دارای نظامند و بعضی امیال ممکن است در برخی دیگر قید بزنند و آن را محدود و یا در مواردی مصداق های آن را منتفی کنند. پس این که گاهی شخص عملی را بر خلاف میل و کششی که نسبت به آن عمل دارد ناپسند می داند منافات با این گفته ندارد که آنچه مطابق میل است اخلاقی است و منافی آن غیر اخلاقی. چون همین عمل که مطابق میل خاصی د ر انسان است و قاعدتا باید اخلاقی باشد با کلیت نظام تمایلات هماهنگی ندارد و غیر اخلاقی است. پس خاستگاه اخلاق در عبارتی دقیق تر نظام تمایلات انسان است که توسط دستگاه سنجشی انسان بهینه می شود. یعنی انسان منظومه ای از تمایلات دارد که برآیند این منظومه اخلاقی یا غیر اخلاقی بودن فعل را در منظر انسان معین می کند کما اینکه جامعه یک نظام تمایلات و یک نظام حساسیت های اجتماعی دارد که این نظام حساسیت ها در نهایت اخلاقی بودن و غیر اخلاقی بودن افعال را معین می کند.

این امر به نسبیت اخلاق نمی انجامد زیرا پایگاه اخلاق با پایگاه حقانیت اخلاق متفاوت است. به تعبیر دیگر یک بار سخن از اخلاق توصیفی می کنیم یک بار اخلاق حق را می خواهیم کشف کنیم اخلاق حق اخلاقی برآمده از تمایلات فطری انسان است که در آن اراده انسانی بر اراده ربوبی هماهنگ است.
ذکر این نکته شایسته است که به دست آوردن و یا داشتن اعتقاد صحیح هم یکی از اعمال یا صفات اختیاری انسان است و قضاوت اخلاقی در باره آن روا است. زیرا اعتقادات را به دو گونه می توان مورد لحاظ قرار داد. هرگاه بحث از صدق و کذب و درستی و نادرستی گزاره از جهت مطابقت و عدم مطابقت با واقع مد نظر باشد کاوشی اعتقادی صورت پذیرفته است. اما اگر درستی و نادرستی اخلاقی این اعتقاد به عنوان یک فعل اختیاری یا یک صورت راسخ نفسانی بررسی شود و اقتضا یا مانعیت آن نسبت به کمال و سعادت (خوبی و بدی آن) مورد نظر قرار گیرد، کاوشی اخلاقی صورت گرفته است. به همین جهت ملاحظه می کنیم که در کتب اخلاقی به ارزش ایمان به خدا، یقین و اعتقاد به آخرت پرداخته شده است.

گستره علم اخلاق در صورت مطلوب خود، باید مشتمل بر چند حوزه باشد؛ اخلاق بندگی، اخلاق فردی، اخلاق اجتماعی، اخلاق خانواده، اخلاق محیط زیست و اخلاق صنفی ـ حرفه ای.
مراد از اخلاق بندگی هنجارها و ناهنجارهایی مانند ایمان، تعبد، خوف و توکل است که مربوط به رابطه انسان و خداست. منظور از اخلاق فردی ارزش های اخلاقی مربوط به حیات فردی انسان ها است و انسان را فارغ از رابطه با غیر در نظر می گیرد. مانند فضیلت های صبر، حکمت، و حزم و رذیلت های پرخوری، شتاب زدگی و سفاهت. مراد از اخلاق اجتماعی، ارزش های حاکم بر رابطه فرد با سایر انسان ها است؛ مانند عدل و احسان یا حسد و تکبر. مراد از اخلاق خانواده ارزش ها و احکام اخلاقی مربوط به حوزه روابط خانوادگی است. واژه اخلاق اجتماعی در اطلاق عرفی خود به ارتباط فرد با فرد دیگر انصراف دارد و علی القاعده روابط انسان با اعضای خانواده را نیز در بر می گیرد اما از آنجا که خانواده محل تلاقی فرد و اجتماع و مهم ترین کانون رشد اخلاقی انسان است و نیز بستر پیدایش روابط منحصر به فرد همسری، فرزندی، پدری و مادری است که هر یک، اخلاقیات ویژه خود را تولید و مطالبه می کند و در واقع خانواده کارکرد منحصر به فردی در شکل گیری شاکله اخلاقی فرد دارد که جدا از شوون فرد و روابط وی با دیگر عناصر اجتماعی است. به همین جهت از اخلاق اجتماعی جدا شده است.
همچنین از آنجا که انسان اختیار تأثیرگذاری بر روابط کلان حاکم بر جامعه و نیز توان نقش آفرینی در تاریخ را دارد سخن از وظایف اخلاقی انسان نسبت به ساخت جامعه و مناسبات میان نهاد های مدنی و نیز نسبت به تاریخ بشری و تمدن آینده ناروا نیست و در قلمرو مباحث اخلاقی می گنجد از این رو توجه تفصیلی به این حوزه و جدا کردن آن تحت یک عنوان مستقل مناسب است.

از سوی دیگر انسان در قبال خدمات فراوانی که از جامعه دریافت می کند موظف به ارائه واکنشی مناسب است. نظام تقسیم کار اجتماعی چگونگی این واکنش را به عنوان وظایف صنفی برای ما مشخص کرده است. انجام وظایف صنفی نیز دارای هنجارها و بایسته هایی است که از آن به اخلاق صنفی و حرفه ای یاد می شود. این حوزه نیز در اخلاقیات اجتماعی قرار می گیرد. اما به جهت خصوصیت و اهمیت ویژه شایسته است مستقلا به آن پرداخته شود.