آموزشی آشنایی با اوزان عروضی فارسی
- نویسنده موضوع شاهدخت
- تاریخ شروع
اطلاعات موضوع
موضوع نویسنده
- Jun
- 12,806
- 40,325
- مدال‌ها
- 25
1) درست خواندن و درست نوشتن شعر:
براي پيدا کردن وزن يک شعر نخست آن را بايد دقيقاً روان و فصيح خواند و پس از اين بايد عين تلفظ را واضح بنويسيم که اين خط (خط به صورت ملفوظ) خط عروضي ناميده مي شود.
مانند:
طاعت آن نيست که بر خاک نهي پيشاني / صدق پيش آر که اخلاص به پيشاني نيست
براي پيدا کردن وزن يک شعر نخست آن را بايد دقيقاً روان و فصيح خواند و پس از اين بايد عين تلفظ را واضح بنويسيم که اين خط (خط به صورت ملفوظ) خط عروضي ناميده مي شود.
مانند:
طاعت آن نيست که بر خاک نهي پيشاني / صدق پيش آر که اخلاص به پيشاني نيست
موضوع نویسنده
- Jun
- 12,806
- 40,325
- مدال‌ها
- 25
وقتي درست بخوانيم «طاعت آن» به صورت «طاعتان» و «پيش آر» به صورت «پيشار»
تلفظ مي شود.
و یا:
چشم تو گفت که مرده است دگرعشق بـه من / چشـم هـای همه ی اهـل محـل هـم می گفت.
به این صورت نوشته می شود:
چَشمِ تُ گُفت کِ مُردَست دِگَر عِشقِ بِ مَن / چَشمهایِ هَمِ یِ اَهلِ مَحَل هَم میگُفت
تلفظ مي شود.
و یا:
چشم تو گفت که مرده است دگرعشق بـه من / چشـم هـای همه ی اهـل محـل هـم می گفت.
به این صورت نوشته می شود:
چَشمِ تُ گُفت کِ مُردَست دِگَر عِشقِ بِ مَن / چَشمهایِ هَمِ یِ اَهلِ مَحَل هَم میگُفت
موضوع نویسنده
- Jun
- 12,806
- 40,325
- مدال‌ها
- 25
تقطیع هجایی
منظور ما از تقطیع هجایی ، جداسازی هجاهای کوتاه ، بلند و کشیده است.
برای این کار هجاها را مشخص کرده و علامت هر هجا را اعم از کوتاه و بلند زیر آن می گذاریم.
قبل از این توضیح داده شد که هجای کشیده ، به یک بلند و کوتاه تقسیم می شود.
منظور ما از تقطیع هجایی ، جداسازی هجاهای کوتاه ، بلند و کشیده است.
برای این کار هجاها را مشخص کرده و علامت هر هجا را اعم از کوتاه و بلند زیر آن می گذاریم.
قبل از این توضیح داده شد که هجای کشیده ، به یک بلند و کوتاه تقسیم می شود.
موضوع نویسنده
- Jun
- 12,806
- 40,325
- مدال‌ها
- 25
برای نمونه به مصراع زیر دقت کنید:
مرنجان دلم را که اين مرغ وحشي // ز بامي که برخواست مشکل نشيند
م َ رَن جان د ِ لَم را کِ اين مُر غِ وَح شي
U — — U — — U — — U — —
زِ با مي کِ بَر خا ست مُش کِل نِ شي نَد
مرنجان دلم را که اين مرغ وحشي // ز بامي که برخواست مشکل نشيند
م َ رَن جان د ِ لَم را کِ اين مُر غِ وَح شي
U — — U — — U — — U — —
زِ با مي کِ بَر خا ست مُش کِل نِ شي نَد
موضوع نویسنده
- Jun
- 12,806
- 40,325
- مدال‌ها
- 25
تقطیع به ارکان
اگر با دقت به علامت های هجا ها (- و U ) نگاه شود می بینیم که از نظم خاصی پیروی میکنند.
نظمي تکراري يا نظم متناوب که به صورت 4تا 4تا يا 3تا 3تا يا 4تا و3تا يا 4تا و 2تا مي باشند که این شیوه تقسیم بندی، تقطيع به ارکان گفته می شود.
اگر با دقت به علامت های هجا ها (- و U ) نگاه شود می بینیم که از نظم خاصی پیروی میکنند.
نظمي تکراري يا نظم متناوب که به صورت 4تا 4تا يا 3تا 3تا يا 4تا و3تا يا 4تا و 2تا مي باشند که این شیوه تقسیم بندی، تقطيع به ارکان گفته می شود.
موضوع نویسنده
- Jun
- 12,806
- 40,325
- مدال‌ها
- 25
مثال:
ای ساربان آهسته ران، کارام جانم می رود
اي سا رِ بان آ هِس تِ ران کا را مِ جا نَم مي رَ وَد
— — U — — | — U — — | — U — — | — U —
هجاهاي هر مصرع شعر فوق را اگر سه تا سه تا جدا کنيم نظمي در آن ها نمي بينيم ولي اگر چهار تا چهار تا جدا کنيم نظم آن ها آشکار مي شود، به اين صورت که از تکرار چهار بار
«— — U —» تشکيل شده است.
ای ساربان آهسته ران، کارام جانم می رود
اي سا رِ بان آ هِس تِ ران کا را مِ جا نَم مي رَ وَد
— — U — — | — U — — | — U — — | — U —
هجاهاي هر مصرع شعر فوق را اگر سه تا سه تا جدا کنيم نظمي در آن ها نمي بينيم ولي اگر چهار تا چهار تا جدا کنيم نظم آن ها آشکار مي شود، به اين صورت که از تکرار چهار بار
«— — U —» تشکيل شده است.
موضوع نویسنده
- Jun
- 12,806
- 40,325
- مدال‌ها
- 25
ارکان عروضي:
وقتي هجاهاي شعري را به اجزاي چهار تا چهار تا يا سه تا سه تا يا چهار تا و سه تا به نحوي که نشان دهنده ي نظم آن ها باشد، جدا کرديم ساده تر اين است که به جاي هر يک از اجزاي چهار يا سه هجايي، معادل آن ها را بياوريم.
در عروض عربي و فارسي، هم وزن هجاهاي جدا شده ي هر مصراع را (که نمايانگر نظم وزن هستند) از « فعل » ساخته اند، برای مثال « فَعُولُن » را هم وزن « U — — » آورده اند و اين قالب ها را ارکان عروضي ناميده اند.
وقتي هجاهاي شعري را به اجزاي چهار تا چهار تا يا سه تا سه تا يا چهار تا و سه تا به نحوي که نشان دهنده ي نظم آن ها باشد، جدا کرديم ساده تر اين است که به جاي هر يک از اجزاي چهار يا سه هجايي، معادل آن ها را بياوريم.
در عروض عربي و فارسي، هم وزن هجاهاي جدا شده ي هر مصراع را (که نمايانگر نظم وزن هستند) از « فعل » ساخته اند، برای مثال « فَعُولُن » را هم وزن « U — — » آورده اند و اين قالب ها را ارکان عروضي ناميده اند.