یکی از سازهای عجیب که همیشه در هاله ای از شایعات قرار دارد، ساز آرمونیکا یا هارمونیکای شیشه‌ای می باشد.این ساز به علت های مختلفی ، پس از یک دوره محبوبیت به بدنامی رسید.
ساز موسیقی گِلَس هارمونیکا (glass harmonica) یا ( آرمونیکا) که به هارمونیکای شیشه ای نیز معروف است و بر پایۀ اصل به صدا درآوردن یک لیوان شیشه ای گِرد با انگشت خیس قرار دارد.

این ساز از یک ردیف جام شیشه ای تشکیل شده است، که به ترتیب اندازه های شان روی یک محور دوک مانند نصب شده اند، و روی تغاری قرار دارند که مقداری از آن با آب پر شده است.

وقتی محور با یک پِدال پایی به چرخش درمی آید، آواهای خالص و شفافی تولید می کند که شدت آن ها چه با انگشت و چه به صورت خودکار تغییر نمی کند. این ساز را بنجامین فرانکلین اختراع کرد؛ موتسارت، بتهوون، شوبرت همگی قطعه هایی برای آن ساختند.

مخترع ساز​

«بنجامین فرانکلین» از بنیان‌گذاران ایالات متحدهٔ آمریکا و یکی از شاخص‌ترین مخترعان زمان خود در سال ۱۷۶۱ با اساس قرار دادن جام‌های آن ضیافت شام، چندین تجربه برای اختراع یک ابزار موسیقی شگفت انگیز را پشت سر گذاشت.

نتیجه تجارب او ابزاری بود که به آن «آرمونیکا» یا «هارمونیکای شیشه ای» می‌گفتند، آرمونیکا ۳۷ حلقه‌ی شیشه‌ای در حجم‌های مختلف بود که با یک ریسمان آهنی به هم وصل شده و هر شیشه با رنگ‌های مختلف رمزگذاری شده بودند تا به این شکل نت‌های موسیقی را مشخص کنند.

بر خلاف نسخه جام‌های آب، حلقه‌های شیشه‌ای فرانکلین، افقی چیده شده بودند که به نوازنده اجازه می‌داد تا همزمان تا ۱۰ نت را بنوازد. نوازنده برای نواختن این ساز باید انگشتانش را با آب خیس و حلقه‌های شیشه‌ای لمس می‌کرد.

از محبوبیت تا بدنامی​

آرمونیکا به خاطر داشتن صدای خاص و شکل متمایزش خیلی زود به ساز محبوبی تبدیل شد ودر اروپا رواج بسیاری پیدا کرد، زیرا صدای آن به اندازه‌ی کافی بلند است و از فاصله‌های قابل توجه شنیده می‌شد تا جایی که ملکه فرانسوی «ماری آنتوانت» روش‌های نواختن آن را فرا گرفت و بازاری به راه انداخت و هزاران نمونه از آرمونیکا را ساخت و به فروش رساند.

در بعضی منابع غیر رسمی هم نوشته‌اند که موتسارت برای این ساز عجیب، قطعه‌ای را نوشته است.تا اینجا همه چیز طبیعی بود و بر وفق مراد پیش می‌رفت تا این که گزارش‌هایی از مهمانان جشنی به گوش رسید که این ابزار در آن نواخته شده بود.

این گزارش‌ها سؤالات بسیاری را برانگیخت؛ شرکت کنندگان در مهمانی که به صدای این «شیشه‌های پُرآوا» گوش سپرده بودند دچار هذیان گویی و تأثیرات عجیبی روی مغزشان شدند.

طولی نکشید که نوازندگان آرمونیکا یکی پس از دیگری درباره عوارض جانبی آن سخن گفتند. لرزش، دستپاچگی، احساس وزوز، و حتی دیوانگی نوازندگان را در خود فرو برده و نگرانی‌های بسیاری برانگیخته بود. آرمونیکا ابزاری شرارت بار شناخته شد و مردم را در معرض خطر قرار داد و در نتیجه هشدار‌ها و توصیه‌های سلامتی به افرادی که با این ابزار سر و کار داشتند ارائه شد.

نت هایی با حس جنون​

نت‌های تولید شده توسط این ساز، حس جنون را القا می‌کرد، زیرا بین ۱۰۰۰ تا ۴۰۰۰ هرتز بود و برای گوش، پیدا کردن صدا‌ها در این فرکانس سخت بود. در نتیجه باعث ناتوانی شنوندگان در تشخیص منبع موسیقی می‌شد.

اما این تنها دلیل جنون آمیز بودن موسیقی نبود، بلکه کریستال‌های سرب استفاده شده در ساخت آرمونیکا، کسانی را که ساعت‌های زیادی با آن سر و کار داشتند را دچار اغماء و هذیان گویی می‌کرد.

یکی از نوازندگان به نام «ماریان کِرچگزنر» در ۳۹ سالگی فوت کرد، آرمونیکا متهم ردیف اول مرگِ زودهنگام او معرفی شد، اما آرمونیکا مقصر نبود بلکه مسمومیت‌های سرب که در بین قرن‌های هجدهم و نوزدهم بین نوازندگان و شنوندگان شایع شده بود، مسبب این مرگ بود

دانشمند و پژوهشگر موسیقی آلمانی به نام «فردریک روچیلد» گفت: اگر از هر نوع اختلال عصبی رنج می‌برید، هرگز نباید آن را بنوازید، اگر بیمار نیستید، نباید آن را بنوازید، اگر احساس افسردگی یا غم داشته باشید نباید آن را بنوازید.

کمرنگ شدن مجبوبیت ساز​

بسیاری از گزارش‌ها از بی ثباتی ذهنی و حالت هیستریک جمعی حکایت داشتند؛ بنابراین آرمونیکا به عنوان یک ابزار موسیقی پر دردسر طرد شده و کنار گذاشته شد. اما جایگاه آن هنوز در اپرا محفوظ بود «گائتانو دونیزتی» در تراژدی «لوچا دی لامرمو» از این ساز برای توصیف صحنه ها استفاده کرد بتهوون نیز برای این ساز قطعاتی نوشت که منتشر نشد.

در دوران ما، آرمونیکا طرفداران بسیار کمی دارد و قطعه های کمی از نواختن آن در یوتیوب و سپاتیفای پیدا می شود بیورک، دیوید گیلمور، تام ویتس از جمله اندک افرادی هستند که در آلبوم های موسیقی خود آن را به کار برده اند و با وجود گذشت زمان، همچنان آرمونیکا ساز بدنام و خطرناکی به شمار میرود.