آموزشی آرایهٔ ادبی حقیقت و مجاز

[Ramina.p]

حقیقت و مجاز
گاهی اوقات اسم ها و فعل ها در معنی حقیقی خود به کار می روند ولی بعضی موارد در جملات و ابیات معنی خود را نمی دهند و چیز دیگری از آنها استنباط می شود. اگر اسم یا فعل در معنای حقیقی خود استفاده شود به آن حقیقت و اگر اسم یا فعل در معنای خود به کار نرود به آن مجاز گویند

 

[Ramina.p]

نمونه 1:

ماها، پری رویا، سخن با ما نمی گویی چرا

آخر من از دیوانگی با ماه می گوییم سخن

شهریار

در بیت بالا ماها در مصرع اول به معنی ماه نبوده و منظور یار شاعر است، پس ماها می شود مجاز ولی ماه در مصرع دوم حقیقت است.

 

[Ramina.p]

نمونه 2 :

سر آن ندارد امشب که برآید آفتابی

چه خیالها گذر کرد و گذر نکرد خوابی

سعدی

در این بیت سر مجاز است

 

[Ramina.p]

نمونه 3 :

چو آشامیدم این پیمانه را پاک

در افتادم ز مستی بر سر خاک

گلشن راز

در این بیت پیمانه مجاز و خاک حقیقت است

 

[Ramina.p]

نمونه 4 :

ما را سری است با تو که گر خلق روزگار

دشمن شوند و سر برود هم بر آن سریم

سعدی

در این بیت سر اول مجاز به معنی خیال و سر دوم حقیقت و مجددا سر سوم مجاز به معنی فکر است.

 

[Ramina.p]

نمونه 5 : تمرین

هرگز وجود حاضر غایب شنیده ای

من در میان جمع و دلم جای دیگر است

سعدی

 

[Ramina.p]

نمونه 6 : تمرین



کار پاکان را قیاس از خود مگیر

گرچه باشد در نبشتن شیر و شیر

مولوی