آموزشی آرایه ادبی استعاره

[BALLERINA]

کلمۀ «شیر» در جملۀ «شیری دیدم تیر می انداخت» که در اینجا به معنی مرد شجاع به کار رفته است، به خاطر شباهتی که مرد شجاع در شجاعت به شیر دارد. این مثال، در اصل این گونه بوده: «مردی شجاع مانند شیر را دیدم که تیر می انداخت» که مشبه و ادات تشبیه و وجه شبه را حذف کرده و شیر را باقی گذاشته و آن را با قرینۀ تیر انداختن همراه کرده اند، تا دلالت کند بر این که منظور از شیر، مرد شجاع است.

 

[BALLERINA]

اضافه استعاری:

گفتیم که آرایه استعاره زیرساخت تشبیهی دارد که مشبه ٌبه آن حذف شده است و مشبه آن ذکر می شود. حال اگر یکی از اندام ها یا لوازم مشبهٌ بهی که حذف شده را برای استعاره، مضاف قرار دهیم و آن را به صورت یک ترکیب اضافی بیان کنیم، این ترکیب «اضافۀ استعاری» می باشد. به عبارتی دیگر، در ترکیب اضافۀ استعاری، یک اندام، رفتار یا جزئی که مربوط به خود لفظ استعاره نیست، به صورت فرضی و در جایگاه «مضاف» به آن نسبت می دهیم و واژه ای که استعاره شده در نقش «مضافٌ الیه» قرار می گیرد.

بنابراین، در اضافۀ استعاری، مضاف به صورت فرضی و در تصور ما به مضاف الیه نسبت داده می شود و در عالم واقعیت، مربوط به مضافٌ اِلَیه نیست.

 

[BALLERINA]

به عنوان مثال: در ترکیب «بالِ اندیشه»، اندیشه در عالم واقعیت بال ندارد، بلکه در تصور ما به صورت پرنده ای فرض شده و بال را به آن نسبت داده ایم.

نکته ای که باید در نظر داشت، این است که در «اضافۀ استعاری»، هیچ گاه انسان در نقش «مضافٌ اِلَیه» نیست؛ اما گاهی یکی از اندام ها یا رفتار او، در جایگاه «مضاف» واقع می شود. اگر در ترکیب اضافۀ استعاری، مضاف یکی از اندام ها یا رفتارهای انسان باشد، گون های تشخیص نیز ایجاد می شود.

 

[BALLERINA]

مثال:

در این بیت، ترکیب های «رُخِ اندیشه» و «زلفِ سخن» اضافۀ استعاری هستند.

ک.س چو حافظ نگشود از رُخِ اندیشه نقاب
تا سر زلفِ سخن را به قلم شانه زدند (حافظ)