آموزشی آرایه اغراق

[اولدوز]

امامی هروی، از شاعران سده هشتم، ابیات همراه با غلو زیر را برای اسب سروده است:

نهادی ز لطف آن گره بسته دم
دو سه بار بر یک دِرَم چارسم

چو شب بود، در شب چو بشافتی
به تک، روز بگذشته دریافتی

گرش تنگ نگرفته بودی جهان
برون خواست جستن ز هر دو جهان

بیت زیر از انوری نیز غوی درباره اسب دارد:‌

جهان نوردی کامروزش ار برانگیزی
به عالمیت رساند که اندر او فرداست

 

[اولدوز]

بیت زیر از شاهنامه، مثالی از غلو است:

دلاور ز گفت پدر چون هژبر
یکی نعره زد کآب خون شد در ابر
انواع مبالغه و اغراق و غلو
سه نوعی را که بیان کردیم، می‌توان به سه دسته بیانی، حماسی و بدیعی تقسیم کرد.

مبالغه و اغراق و غلو بیانی
این نوع به موردی اشاه دارد که در آن در توصیفی که در اصل تشبیه و استعاره است، افراط می‌کنیم. برای مثال، وقتی می‌گوییم قد او مثل سرو است یا اینکه سرو خرامانی را دیدم. اینجا غلو کرده‌ایم.

 

[اولدوز]

مبالغه و اغراق و غلو حماسی
مبالغه و اغراق و غلو از اجزای جدایی‌ناپذیر حماسه است. همان‌طور که در آموزش «ادبیات حماسی چیست ؟ — توضیح جامع به زبان ساده و با مثال» دیدیم، قهرمان حماسه شخصی فراتر از بشر عادی است و به همین دلیل رفتار غیرطبیعی دارد.

دو بیت زیر از شاهنامه، مثال‌هایی از آرایه غلو هستند:

ز سم ستوران در ان دشت پهن
زمین شد شش و آسمان گشت هشت

 

[اولدوز]

مبالغه و اغراق و غلو بدیعی
آرایه‌های اغراق و مبالغه و غلو به‌تنهایی و به‌صورت عادی چندان جالب نیستند و وقتی با یکی از صنایع ادبی همراه شوند، جنبه بدیعی نیز خواند داشت و از نظر هنری زیباتر خواهند شد.

در ابیات زیر از سعدی، تیر نگاه می‌توان از تیر برداشت کرد که غلو را به حقیقت تبدیل می‌کند:

نه آن چنان به تو مشغولم ای بهشتی رو
که یاد خویشتنم در ضمیر می‌آید

ز دیدنت نتوانم که دیده دربندم
و گر مقابله بینم که تیر می‌آید

 

[اولدوز]

مثال‌های آرایه اغراق
در این بخش، چند مثال از اغراق (اغراق و مبالغه و غلو) را بیان می‌کنیم.

اگر کوه آتش بود بسپرم
از این تنگ خوار است اگر بگذرم
(فردوسی)

اینکه آتش به‌اندازه کوه باشد، اغراق‌آمیز است.

***

یکی تازی‌ای برنشسته سیاه
همی خاک نعلش برآمد به ماه
(فردوسی)

 

[اولدوز]

در این بیت، شاعر می‌گوید حرکت اسب چنان بوده که خاک نعلش به آسمان رسیده است. اغراق در این بیت واضح است.

***

بیامد دو صد مرد آتش‌فروز
دمیدند گفتی شب آمد به روز
(فردوسی)

شاعر می‌گوید از شدت دود شب شده و اغراق به‌کار برده است.

***

به سوزی ده کلامم را روایی
کز ان گرمی کند آتش، گدایی
(وحشی بافقی)