آموزشی آشنایی با ساز نی و روش نواختن نی

[~Fateme.h~]

آشنایی با ساز نی و روش نواختن نی​

 

[~Fateme.h~]

یکی از پرتکرارترین سوالها این است که چگونه ساز نی بنوازیم؟ دلیل این موضوع را می توان در محبوبیت زیاد ساز نی دانست. نی سازی است کهن که در تمامی نواحی ایران معمول است. ساز نی از جمله سازهای بادی کهن است که از گیاه نی و از ۶ گره و هفت بند تشکیل شده است که به همین دلیل به آن نی هفت بند می گویند. هنگام نواختن نی هوا از دهانه آن وارد شده و با انگشت گذاری بر سوراخ ها و تغییر فشار هوا، صداهای مختلف بوجود می آیند. نوازنده نی را بصورت عمودی در دست می گیرد و دهانه ساز را بین دو دندان جلویی بالای فک قرار می دهد.

 

[~Fateme.h~]

طول ساز نی حدود ۳۰ الی ۶۵ سانتی متر است و قطری معادل ۱.۵ الی ۳ سانتی متر دارد. تعداد ۵ سوراخ در قسمت جلویی و یک سوراخ در پشت نی تعبیه شده است. هرچه ساز نی باریکتر و کوتاه تر باشد صدای خروحی از ساز زیرتر است و برعکس. لازم به ذکر است ساز نی قابل کوک کردن نیست و از جمله سازهای تکنوازی محسوب می شود.

 

[~Fateme.h~]

تمامی فواصل موسیقی ایرانی با ساز نی قابل اجرا هستند. اما معمولا با توجه به اینکه نی سازی است که در طبیعت رشد می کند، هیچ دو نی کاملا از هر جهت یکسانی وجود ندارد. از اینرو در هر نی یک یا دو صدا وجود ندارد و یا به سختی قابل اجرا هستند. به طور عمده حدود دو اکتاو میانی در ساز نی به خوبی قابل اجراست. اما باید بدانید به طور کلی وسعت معمول ساز نی دو نیم اکتاو می باشد که به چهار منطقه ی بم و بم نرم، صدای اوج، صدای غیث و صدای پس غیث(ذیل) تقسیم می شود.

 

[~Fateme.h~]

برای دمیدن در ساز نی نیز باید از نفس ذخیره شده داخل شش‌ها استفاده کرد. برعکس تمام سازهای بادی، هنگام نواختن نی دهان فرد باید کاملا باز باشد و به‌همین دلیل، کنترل تنفس سخت شده و فرد نوازنده برای نواختن حرفه‌ای، باید به‌صورت منظم تمرین کند. با استفاده از ساز نی می‌توان به‌راحتی، تکنیک‌هایی مانند ویبراسیون، استاکاتو، تریل، گیلساندو و… را انجام داد.

در نت نویسی ساز نی از کلید سل در خط حامل استفاده می شود.

 

[~Fateme.h~]

نت ها و فواصل موسیقی در ساز نی
وسعت صدای نی به 3 اکتاو می‌رسد و این ساز 5 صدا یا ریجستر دارد که هر یک از آن‌ها بسته‌به نحوه دمیدن هوا در نی انتخاب می‌شوند. صداهای ساز نی عبارتند از:

صدای بم و بم نرم
صدای اوج
صدای غیث
صدای پس غیث
در ادامه به توضیح فواصل و نحوه انگشت گذاری این موارد می پردازیم. اگر دوست دارید بدانید چگونه ساز نی بنوازیم؟ بهتر است خوب با نت های ساز نی آشنا شوید.

 

[~Fateme.h~]

طریقه انگشت گذاری در ساز نی
سوراخ های پنجگانه روی نی از پایین به بالا شماره گذاری می شوند. انگشت کوچک هر دستی که پایین تر قرار گرفت آزاد است و روی سوراخی قرار نمی گیرد. انگشت دوم روی سوراخ اول، انگشت سوم(میانی) بین سوراخ اول و دوم و انگشت چهارم (اشاره) روی سوراخ دوم قرار میگیرد. همچنین انگشت شست نیز پشت نی به حالت تکیه گاه سوراخ پشتی ساز را می پوشاند.

 

[~Fateme.h~]

انگشت اول (کوچک) دست بالاتر نیز آزاد است و وظیفه اجرایی ندارد. انگشت دوم روی سوراخ سوم، انگشت سوم (میانی) روی سوراخ چهارم و انگشت چهارم (اشاره) روی سوراخ پنجم قرار میگیرد. سوراخ پشت نی که ششمین سوراخ است با انگشت شست همین دست پوشانده می شود.

 

[~Fateme.h~]

بعضی از نوازندگان هستند که عادت دارند دست چپ را پایین قرار داده و دست راست را به سمت بالا قرار می‌دهند. این مورد کاملا شخصی بوده و تفاوتی در اجرا ندارد پس دست های خود را به هر ترتیبی که راحت تر هستید روی ساز قرار دهید. حالت‌ها و وضعیت‌های مختلفی برای انگشت‌گذاری روی ساز نی وجود دارد که با استفاده از آن‌ها می‌توان صدای مختلفی را تولید کرد. این وضعیت‌ها عبارتند از:

 

[~Fateme.h~]

صدای بم در ساز نی
اجرای نت دو بم (Do)
وضعیت اول یک حالت دسته بسته است که در این حالت، تمامی انگشتان نوازنده روی ساز نی قرار می‌گیرند. نی در این وضعیت، نی در بلندترین حالت خود قرار داشته و در همین راستا، صدا نیز در بم‌ترین حالت خود است. برای تولید صدایی بم‌تر از صدای اصلی نیز، نوازندگان می‌توانند زاویه بین لب و نی و همچنین فشار هوایی که وارد نی می‌کنند را افزایش دهند.