همگانی آشنایی با هنر خراطی چوب

[Mahi.otred]

خراطی، عبارت است از هنر تراش و شکل بخشیدن به چوب در اثر حرکت دورانی دستگاه خراطی است. تولید فرآورده‌هایی نظیر عصا، نی و بدنه‌ی قلیان، مهره‌های شطرنج، قنددان، شانه‌ی چوبی، پایه‌ی آباژور، چوب رختی، وردنه، پایه‌ی مبل و صندلی، پیپ و ... موضوع هنر خراطی است. خراطی چوب از جمله صنایع، حَِرف و هنرهای مرتبط با چوب است که از دیرباز در کشورمان رواج داشته است و اگر چه تاریخ شروع آن را دقیقاً نمی توان مشخص کرد امّا با توجه به آن که چوب یکی از نخستین مواد اولیه ای بوده که بشر آن را شناخته و به کاربرده است، می توان آغاز آن را مربوط به دوره‌های کوتاهی پس از ساخت اولین وسایل چوبی که بیشتر حالت تدافعی داشته است، دانست

 

[Mahi.otred]

خراطی، در حال حاضر، در مناطقی از کشورمان که چوب، مهمترین و عمده ترین ماده‌ی اولیه‌ی این هنر - صنعت، پیدا می شود، رایج است. از جمله مراکز مهم تولید محصولات خراطی چوب می توان به رشت، ارومیه، سقز، دزفول، چالوس، ساری، سنندج، اردبیل، تبریز و تهران اشاره کرد. ضمن آن که باید گفت خراطی چوب از جمله صنایع و هنرهایی است که کم و بیش در اکثر شهرهای ایران رایج است، در خراطی چوب از چوب‌های مختلفی استفاده می شود ولی از رایج ترین آنها می توان به گردو، نارون، توسکا، زبان گنجشک، شمشاد، بید، گلابی، چوب سفید و چنار اشاره داشت.

 

[Mahi.otred]

ضمن آن که باید گفته شود در برخی از مناطق کشورمان چوبهای محلی خاصی هم مصرف می شود از جمله در دزفول نوعی چوب محلی به نام «جغ» و در ایرانشهر «چوب کهور» که در زمره‌ی درختان بومی منطقه است، مورد استفاده‌ی خراطان قرار می گیرد. افزون بر چوب، دیگر مواد اولیه‌ی مصرفی خراطی را سریشم، لاک، الکل، کیلر و لاک سلولزی تشکیل می دهد. ابزار کار خراطان شامل دستگاه خراطی -سنتی یا برقی - سوهان، چاقو، تیشه، مته‌ی دستی، چکش، گیره، انواع مغار دسته بلند، انبردست، ارّه و... است.

 

[Mahi.otred]

برای ساخت فرآورده‌های چوبی خراطی، مراحل مختلف و متعددی طی می شود که به ترتیب عبارتند از:

۱- انتخاب نوع چوب در ارتباط با محصول تولیدی.

۲- برش چوب به وسیله‌ی ارّه‌ی نواری و استفاده از رنده برای آن که چوب تقریباً به اندازه‌ی مورد نیاز برای شیئی که ساخت آن موردنظر است، درآید.

۳- بستن چوب بریده شده به دستگاه خراطی و گرد کردن آن و یا اصطلاحاً به صورت نيمه کاره درآوردن آن.

۴- چنانچه تولید محصولی تو خالی مورد نظر باشد، کار نیمه کاره را به وسیله‌ی سه نظام به دستگاه خراطی می بندند و توی آن را خالی می کنند.

۵- تکمیل کار نیمه کاره و پرداخت قسمت خارجی آن توسط مغار و سپس سمباده و نیز کیلرکاری محصول پس از انجام این مرحله، محصول، برای عرضه و فروش آماده است.

 

[Mahi.otred]

ابزار كار صنعتگران:
شامل سوهان – چاقو – تيشه – مته دستي – چكش – گيره – سندان –اره – انبردست – چرخ سمباده و … است .
در حال حاضر در كارگاه ها از دستگاه هاي خراطي برقي نيز استفاده مي شود.
محصولاتي كه حاصل كار صنعتگران مي باشد به صورت عصا، عصاي تعليمي ، مي قليان ،‌ چوب سيگار،‌ تنه ي قليان ، وردنه و ساير اشياء خراطي شده تجلي مي نمايد.

 

[Mahi.otred]

مناطقي از كشور كه در آن ها صنعت خراطي رواج دارد عبارت است از:
1 – شهرستان ايرانشهر از توابع استان سيستان و بلوچستان كه تعدادي كارگاه در آنجا وجود دارد و مواد اوليه مصرفي آن را چوب كهور كه در بمپور به فراواني يافت می شود ، تشكيل مي دهد.
2 – در استان آذربايجان غربي و مركز عمده ي خراطي شهرهاي اروميه و بخش بوكان از توابع شهرستان مهاباد مي باشد.
3 – در استان كردستان ، شهرهاي سنندج و بانه و سقز از مراكز خراطي محسوب مي شود.
4 – در كرمان هم تعدادي كارگاه خراطي دايراست مخصوصاً‌ عده يي از عشاير در اين منطقه با وسايل ساده و ابتدايي مبادرت به توليد انواع كالاهاي چوبي مي نمايند.

 

[Mahi.otred]

5 – در شهرستان دزفول از استان خوزستان تعدادي كارگاه خراطي داير و مشغول بكار است و جوب مورد مصرف دست اندركاران آن نوعي چوب به نام جغ است كه در باغات اطراف يافت مي شود.
6 – در شهرستان رشت نيز تعدادي كارگاه خراطي چوب با استفاده از چرخ خراطي به توليد گلدان،‌ كاسه و ديگر انواع محصولات چوبي مبادرت مي نمايند.
7 – در شهرهاي ساري – چالوس – و ساقي كلايه تعدادي كارگاه خصوصي به توليد انواع شمعدان، گلدان، شكلات خوري و زير سيگاري مشغولند و ضمناً پايه ميز و مبل و غيره را خراطي مي كنند.
8 – در نطنز و حومه هم حدود 10 كارگاه خراطي وجود دارد كه توليدات آن ها عمدتاً چوب ميانه ي قليان مي باشد و چون داراي مصرف محلي نيست تماماً به تهران و قم به فروش مي رسد و تنها در كارگاه اين منطقه كه هنوز به شيوه ي سنتي اداره مي گردد با استفاده از چوب گردو و گلابي وسايلي از قبيل قندان و ساير ظروف مصرفي ساخته مي‌شود.

 

[Mahi.otred]

مراحل توليد در كارگاههای خراطي به قرار ذيل می باشد:
1 – انتخاب نوع چوب در ارتباط با كالای توليدی
2 – برش چوب به وسيله ی اره ی نواری و رنده به اندازه ی مورد نياز شيئی كه ساخت آن مورد نظر است.
3 – بستن چوب بريده شده به دستگاه خراطی و گرد كردن آن و يا اصطلاحاً به صورت نيمه كاره درآوردن آن.
4 – در اين مرحله چنانچه توليد كالائي توخالي مورد نظر باشد، كار نيمه كاره را به وسيله سه نظام به دستگاه خراطی بسته و توی آنرا خالی مي كنند.
5 – مرحله پنجم تكميل كار نيمه كاره و پرداخت قسمت خارجي آن توسط سمباده مي باشد و بعد از آن محصول را كيلركاري نموده و به بازار عرضه می كنند.
منابع تأمين چوب در كارگاههای خراطی بيشتر باغهای اطراف شهرها و يا جنگل می باشد.

 

[Mahi.otred]

در استان گيلان بيشتر كارهای توليدی شامل انواع شكلات خوری، گلدان، قندان ، آجيل خوری ، عصا و …. مي باشد.
توليدات اروميه بيشتر زاويه دار مي باشد و اقسام شكلات خوري ، پايه آباژور و رحل قرآن و … را شامل می شود. دزفول كارهايش شبيه گيلان است و چيزهاي ديگری مثل قليان ، سرقليان و مشابه آن توليد ميشود. توليدات كردستان نيز نقريباً شبيه اروميه می باشد.

 

[Mahi.otred]