آموزشی آکسان گذاری در فن بیان

[؛Raha]

نه وصلت دیده بودم کاشکی ای گل نه هجرانت

که جانم در جوانی سوخت، ای جانم به قربانت

 

[؛Raha]

قواعد تکیه و اکسان گذاری در زبان فارسی: پیشوند و پسوند

1- در تمامی ترکیب های پسوندی تکیه و اکسان روی هجای آخر قرار می گیرد. مانند:پهنا، درازا، دانا، گفتار، پدیدار، گرفتار، خوراکف خندان، سالانه، نمکدان، علفزار، رخسار، دانشکده، انسانیت، بدی، خوبی،دادگر، آخرین، زرینه، سیمین و …

 

[؛Raha]

نکته: موارد استثنا: پسوند آ در دریغا، خوشا، شگفتا، دردا، خرما، بادا و پسوند ی اگر به معنای نکره و وحدت باشد، مانند: مرغی، کتابی، دلی و … تکیه و اکسان روی هجای ماقبل آخر است.

 

[؛Raha]

2- پیشوند هایی که بر سر فعل می آید علاوه بر تکیه و اکسان فعل، خود نیز تکیه و اکسان می گیرد. مانند: درگذشت، بازداشت، برآورد ولی اگر همین افعال به معنای مصدری به کار روند مطابق قاعده تکیه و اکسان در هجای آخر است. مانند: درگذشت استاد

 

[؛Raha]

3- اگر پیشوند بر سر اسم یا مصدر یا صفت یا بن ماضی و مضارع قرار بگیرد، جز در موارد فعلی شدن، در بقیه موارد تابع قاعده اسما خواهد بود و تکیه و اکسان به هجای آخرین تعلق خواهد گرفت. مانند: بخرد، بنام، بهوش، بشکوه،بازرس، برخورد، بی دست و پا، درگذشت، درگیر، ناپدری، همکار، فراخور و …

 

[؛Raha]

نکته 1: بعضی از ترکیب های پیشوندی وقتی در حالت ناسزا و منادا قرار بگیرند، پیشوند آن ها تکیه بر می شود. مانند: نادان! ، نامردا! ، نااهل! ، بی معرفت! ، ورپریده! ، لامذهب!

 

[؛Raha]

نکته 2: در مورد منادا قرار گرفتن کلمات به ویژه در خواندن شعر، تکیه و اکسان روی ای نمی گذارند و چنین رسم شده است که ای را بدون تکیه و بدون اکسان ادا می کنند، ولی پس از آن را تکیه و اکسان می دهند. مانند: ای خدا که تکیه و اکسان بیشتر روی خ یعنی روی قسمت نخست کلمه واقع می شود. نمونه دیگر ای خداوند است که که تکیه و اکسان بعد از ای خواهد بود. حتی در بعضی مواقع، تکیه و اکسان از هجای اول و حتی دوم هم عبور می کند. همین طور است درباره ای پروردگار، ای عزیز، ای خردمند عاقل هشیار، ای غایب از نظر، ای عاشقان، الا ای همنشین دل

 

[؛Raha]

نکته 3: ولی کلمه یا مانند ای نیست و خود تکیه و اکسان می گیرد. مانند: یارب، یا علی و …

 

[؛Raha]

نکته 4: تکیه هجا در مورد الف ندا (الف آخر کلمه) که کلمه با آن منادا می شود مانند خداوندا، دلبرا، در مورد همه واژه ها یکسان نیست. مثلا در مورد خداوندا، تکیه و اکسان روی هجای ون است ولی تا ابتدای هجای دا هم ادامه پیدا می کند. همین طور است در مورد واژه های پروردگارا، عزیزا، نازنینا. اما در مورد کلمه هایی مانند دلبرا یا سرورا به دو صورت عمل می شود:

 

[؛Raha]

الف: گاهی مانند حالت قبلی تکیه و اکسان روی آخرین هجای اسم است به شرطی که معنای دیگری در زبان فارسی نداشته باشد(مانند یارا)

ب: گاهی تکیه و اکسان روی اولین هجا قرار می گیرد. مانند یارا، دلبرا که تکیه روی دل است. گاهی هم از آن عبور می کند و قسمتی از هجای بعدی را هم دربر می گیرد. مانند جانا، دلا، سرورا، عاشقا. در چنین مواردی در خوانش شعر و متن، نحوه استفاده از تکیه به ذوق و سلیقه مخاطب برمی گردد به شرطی که معنای کلمه را عوض نکند.