آموزشی اخلاق زیستی

[Ramina.p]

اخلاق زیستی بخشی از اخلاق عملی است و معمولا با اخلاق پزشکی (medical ethics) هم معنا شمرده می‌شود
اما در وسیع ترین مفهوم، به معنای بررسی مسائل اخلاقی، اجتماعی و سیاسی است که زیست‌شناسی و سایر علوم زیستی آن رابه وجود می‌آورند و به طور مستقیم یا غیرمستقیم در بهروزی انسان دخیل هستند.
پس اخلاق زیستی (bioethics) می‌تواند حوزه گسترده تری از اخلاق پزشکی زیستی - پزشکی (biomedical ethics) یا بررسی مسائل اخلاقی ناشی از پیشرفت های نوین در فن آوری پزشکی را داشته باشد.

 

[Ramina.p]

از جمله موضوعات مهم در این مفهوم گسترده اخلاق زیستی، موضوعات به هم مرتبطی مانند این موضوعات هستند: چه کسی یا چه چیزی منزلتی اخلاقی دارد ؟ چه چیزی توجیه کننده نوع معینی از رفتار با موجود زنده در برابر نوع دیگری از رفتار است؟ و این که اگر موجودی دارای منزلت اخلاقی باشد، آیا می تواند آن را از دست بدهد.
▪ اخلاق زیستی به عنوان بخشی از اخلاق عملی در معرض این مشکلات قرار دارد:

 

[Ramina.p]

۱) ما در اعتقادات و اصول اخلاقی درباره بسیاری از مواردی که در اخلاق زیستی نقش مهمی دارند ، توافق نظر نداریم ؛
۲) ما درباره نظریه های اخلاقی که اصول اخلاقی ما در آن ریشه دارند و به وسیله آن نظریه ها سعی می کنیم این اصول را توجیه کنیم ، دچار اختلاف نظر هستیم ؛
۳) ما بر سر آزمون ( های ) صحت که به وسیله آنها اختلاف نظرها در سطح نظریه اخلاقی حل فصل شوند، توافق نداریم.

 

[Ramina.p]

● مفاهیم اخلاق زیستی
در مباحث معاصر در اخلاق کاربردی، اصطلاح اخلاق زیستی عموما به سه شیوه به کار می‌رود:
اخلاق زیستی، به طور خاص، به شماری از مشکلات اخلاقی اشاره دارد که پس از پیشرفت های اخیر در بیوتکنولوژی، به خصوص پیشرفت ها در چهار حوزه همپوشان،به وجود آمده اند. این حوزه ها به تکنولوژی های حافظ حیات در شروع و انتهای زندگی ، تکنولوژی های تشدید کننده حیات برای اصلاح کیفیت زندگی، تکنولوژی های تولید مثل ، تکنولوژی های مربوط به مهندسی ژنتیک و ژن درمانی و کاکربردهای انسانی تکنولوژی به تازگی کشف شده شبیه سازی گوسفند مربوط می شوند.
از لحاظ اخلاقی مشکل است تصمیم گرفت چه هنگام و چگونه این تکنولوژی های گوناگون را به کار برد؛ برای مثال ، پیشرفت در توانایی ما برای ارتباط دادن بیماری ها با ژن های خاص ونیز پیشرفت در ژن درمانی و جایگزینی ژن، به وضوح مباحث اخلاقی مهمی را در مورد چگونگی کاربرد و کنترل این توانایی واطلاعات فردی، که آزمون های ژنتیکی به طور فزاینده ای در اختیار ما می گذارند، بر می انگیزند.

 

[Ramina.p]

اخلاق زیستی به شکلی گسترده تر و بسیار شایع تر، عموما به اخلاق پزشکی و همه مشکلات گوناگون اخلاقی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مربوط به آن، از جمله مسائل اخلاقی مربوط به رشد تکنولوژی های زیستی اشاره دارد.
تخصیص منابع، رضایت آگاهانه (informed consent) در تحقیقات پزشکی، سقط جنین، اوتانازی (مرگ راحت)، خودکشی به کمک پزشک ، مادریٍ جانشین (زنی که از رحم او برای رشد جنین یک زوج استفاده می‌شود) ، رابطه پزشک وبیمار، مهندسی ژنتیک/ تشدید ژنتیکی، همگی جزء محورهای اخلاق زیستی هستند.
اخلاق زیستی ، به مفهوم گسترده‌تر و مطابق با تعریف وی. آر. پاتر (V.R.Potter) به مسائل اخلاقی، اجتماعی وسیاسی اشاره دارد که به طور عام از علوم زیستی منشاء می‌گیرند و به طور مستقیم یا غیر مستقیم با بهروزی انسان ارتباط دارند.

 

[Ramina.p]

در این گسترده‌ترین کاربرد، اخلاق محیط زیستی (enviromental ethics) و اخلاق [رفتار با] حیوانات بخش هایی از اخلاق زیستی هستند، گر چه همچنین باید یاد آور شد که متخصصان انگلیسی - آمریکایی اخلاق پزشکی مسائل مربوط به رفتار با حیوانات را در شرح وظایف خود می آورند‌.
بر این اساس، رشته ای اختصاصی وحود ندارد که آن را اخلاق زیستی بنامیم . برعکس مجموعه‌ها یا رشته‌هایی از مسائل اخلاقی وجود دارند که از تکنولوژی‌های زیستی - پزشکی، و تعامل انسان با حیوانات و محیط زیست ناشی می‌شوند. ازاین لحاظ که در اخلاق زیستی بر کدام مجموعه از مسائل تاکید شود، می‌تواند در میان فیلسوفان و متخصصان اخلاق نظرات گوناکونی وجود دارد.

 

[Ramina.p]

● جایگاه فیلسوفان
کاربرد نظریه اخلاقی در مورد مسائل اخلاقی، اجتماعی، سیاسی از میانه دهه ۱۹۶۰ یکی از حوزه های عمده گسترش فلسفه بوده است. البته فیلسوفان همیشه تا حدی به مسائل هنجاری دلبستگی داشته اند، مگر شاید در دوران اوج فلسفه زبان عادی ordinary language philosophy. به هر حال در مجموع آنها کاری جز طرح بعضی از استلزامات یا بعضی نتیجه‌گیری های مقدماتی بر اساس آشنایی دور با بعضی حقایق تجربی انجام نمی‌دادند.
این وضعیت اکنون کاملا تغییر کرده است؛ چرا که فیلسوفان خود را در موضوعات مربوط به مسائلی که توجه هنجاری به آن دارند غرق کرده‌اند، چه این موضوعات از پزشکی و بیوتکنولوژی ناشی شود و چه از تجارت، حقوق و امور اجتماعی وسیاسی زندگی.

 

[Ramina.p]

فیلسوفان نه تنها نظریه‌هایشان در کانون درک بسیار گسترده‌تری از چارچوب های تجربی منشاء این مسائل قرار می دهند ، بلکه تلاش آنان از جنبه های دیگر هم تغییر کرده است؛ مثال ها از زندگی واقعی فراوان شده و تلاش ها برای توجیه چنین مدعاهایی، شایع هستند. این کارها، که بازبانی کم و بیش غیر فنی بیان می شوند، تا حدی باعث برده شدن فلسفه به حوزه عمومی شده‌اند.
در این جا باید بین فیلسوفانی که به رشته‌ای از علوم تجربی توجه می‌کنند و متخصصان چنین رشته‌هایی که به فلسفه روی می‌آورند، تمایز قائل شد؛ تمایزی که معمولاخود را در مورد اخلاق پزشکی به صورت تمایز میان متخصصان اخلاق پزشکی فلسفی و بالینی نشان می‌دهد.
متخصصان بالینی اخلاق پزشکی به این مسئله توجه دارند که کارورزی‌های آنها در حوزه پزشکی، مسائل اخلافی معینی را بر می‌انگیزد که لازم است حل وفصل شوند تا آنها دست به عمل بزنند یا به دیگران در مورد چگونه عمل کردن توصیه کنند.
اما وظیفه متخصصان فیلسوف اخلاق پزشکی، حتی هنگامی که مشاور اخلاقی در بیمارستان‌ها باشند ، در حوزه‌ای که همیشه وظیفه فیلسوفان بوده است، باقی می ماند؛ یعنی آزمودن استدلال‌ها از لحاظ استحکام .

 

[Ramina.p]

آنها برای این هدف ابزارها و معیارهای منطق را به منظور دقت در استدلال به کار می برند؛ پرسش‌ها درباره معنا، استلزام‌، پیش فرض، استنتاج، نسبت وسازگاری را کاوش می کنند؛ به کنجکاوی می پردازند و نیز موارد نقض را، جه به صورت واقع گرایانه و چه به صورت فرضی، مطرح می‌کنند.
ابزار مهمی که فیلسوفان به کار می‌برند، تجزیه و تحلیل مفاهیمی است که در آزمودن استدلال ها به کار گرفته می‌شوند .
اخلاق عملی در بهترین حالت، فیلسوف را به عنوان عامل یک کشف تجربی دخیل نمی‌کند. بنابراین شکایت مبنی بر فقدان مهارت یا صلاحیت های حرفه ای در رشته تجربی مربوط، به خودی خود،پذیرفتنی نیستند، بلکه می‌توانند عامل استدلالی محکم باشند و بنابراین مورد کاوش وآزمون قرار بگیرند.

 

[Ramina.p]

● مرتبه اخلاقی و توجیه رفتار
با لحاظ کردن همین کاربرد گسترده اخلاق زیستی به آسانی می توان دید که چگونه این تصویر که فیلسوف به دنبال آن است، خود را درون مباحثه اخلاقی جای می‌دهد؛ برای مثال در مورد اخلاق زیست‌محیطی مسائل مربوط به ارزش، صداقت و رفتار با محیط زیست، از جمله کل بوم زیست‌ها ، مورد توجه جدی هستند و ایستارهای نظری، که بر اساس آنها به این تصورات پرداخته می شود، اهمیت پیدا می‌کنند.
نظریه پردازان سنتی فلسفه اخلاق مانند فایده گرایان و کانتی ها با تمرکز بر مسئله ارزش، نظریه‌های ارزشی یی را می پذیرند که به طور شاخص انسان محور هستند.دراین جا دلبستگی های محیط زیستی ،که از طریق اثر آنها و استلزا ماتشان برای علائق انسانی به تصور در می‌آیند.
اهمیتی نخواهد داشت که یک نظریه ارزش اساسا انسان‌محور به برخی حیوانات گسترش داده شود؛ چرا که چنین نظریه ای به طور شاخص انسان ها (و حیوانات) را بر اساس معیارهایی (مانند قدرت ادراک و ارضای امیال) ترجیح می‌دهد.