آموزشی ادبیات تطبیقی چیست؟

[Tara Motlagh]

ادبيات تطبيقي شاخه‌اي است از نقد ادبي كه از روابط ادبي ملل مختلف با هم و از انعكاس ادبيات ملتي در ادبيات ملت ديگر سخن مي‌گويد؛ مثلاً از تأثير ادبيات ايران در ادبيات عرب و فرانسوي و انگليسي و روسي و تركي و هندي و چيني و يا برعكس بحث مي‌نمايد.

 

[Tara Motlagh]

به عبارت ديگر «ادبيات تطبيقي تصوير و انعكاس ادبيات و فرهنگ ملتي است در ملت يا ملت‌هاي ديگر» پس نفوذ ادبي بر دو قسم است: يكي نفوذ شاعران و نويسندگان كشوري در نويسندگان و شاعران همان كشور مانند تأثير نظامي و فردوسي و سعدي در شاعران معاصر يا بعد از آنها؛ ديگر نفوذ شاعر يا نويسنده يا ادبيات ملتي است در شاعر يا نويسنده يا ادبيات ملت ديگر كه آن را ادبيات تطبيقي مي‌گوييم. مانند تأثير فردوسي در ماتيو آرنولد انگليسي و تأثير حافظ در گوته.

 

[Tara Motlagh]

ادبيات تطبيقي نوعي دادوستد فرهنگي است زيرا همانطور كه فرهنگ ملل مختلف در هم تأثير مي‌كنند ادبيات آنها هم كه يكي از اركان فرهنگ است در هم اثر مي‌گذارد. بنابراين تحقيق در ادبيات تطبيقي به چند موضوع كمك مي‌كند: يكي به كشف روابط فرهنگي بين ملتها، ديگر به درك آن قسمت از تحولات ادبي كه مربوط به اين نوع روابط است. از اين رو اين رشته از معارف بشري در برقراري دوستي و صلح بين ملل مؤثر است.

 

[Tara Motlagh]

در تحقيق تطبيقي بايد به اين مسائل توجه كرد:

۱ـ آثار مشابهي كه بدون رابطه فرهنگي و ادبي بين دو ادب به وجود مي‌آيد موضوع بحث تطبيقي قرار نمي‌گيرد. زيرا اين مشابهات حاصل شباهتها و مشتركات روحي انسانها با هم است نه ثمره اخذ و اقتباس ادبي ملتها از يكديگر. مانند روابط عاشقانه مردم كه تحت تأثير غرايز در بسياري از موارد بين همه انسانها شبيه به هم است و نياز عاشق و ناز معشوق اختصاص به يك ملت و يك ادبيات خاص ندارد.

 

[Tara Motlagh]

بنابراين بسياري از همانندي‌هاي ادبي بر اثر تصادف و توارد به وجود مي‌آيد نه در نتيجه تأثير و تأثر. بحث درباره اين‌گونه مشابهات را نخستين محققان ما ادبيات تطبيقي مي‌ناميدند ولي امروز كه تحقيقات ادبي پيشرفت بيشتري كرده است نبايد دچار چنين پنداري شد بلكه بايد براي اين امر عنواني خاص قائل گرديد و آن را ادبيات مقابله‌اي نام داد كه البته مي‌توان آن را ذيل و تكمله‌‌اي بر ادبيات تطبيقي شمرد.

 

[Tara Motlagh]

۲ـ ديگر آنكه تأثير بدون تصرف اثري خارجي در ادبيات ملت ديگر ادبيات تطبيقي به معني واقعي خود نيست. مثلاً ترجمه ساده شعر يا داستان يا نمايشنامه‌اي از زباني به زبان ديگر به خودي خود مورد بحث ادبيات تطبيقي نمي‌باشد. مثل هزاران اثر ادبي‌اي كه از عربي و تركي و فرانسه و انگليسي بدون گرفتن رنگ ايراني به فارسي ترجمه شده است ولي اقتباس شعر يا داستان به صورتي كه در ادبيات ملت گيرنده حل و هضم شود و مهر و نشان خاص آن ملت را بگيرد در قلمرو ادبيات تطبيقي است مانند اقتباس توأم با تصرف اين قطعات و آثار و موارد به فارسي:

 

[Tara Motlagh]

- تأثير زهره و منوچهر ايرج ميرزا از ونوس و آدونيس شكسپير.
- تأثير داستان ليلي و مجنون عربي در ليلي و مجنونهاي فارسي.
- تأثير دختر سروان پوشكين در عقاب خانلري.
- تأثير عروض و صناعات ادبي عربي در شعر فارسي.
- و دهها مورد ديگر.

 

[Tara Motlagh]

تأثير مكتب‌هاي ادبي اروپايي هم در يكديگر چون با دخل و تصرف توأم بوده است از مقوله ادبيات تطبيقي است، مگر ادبيات تمام كشورهاي اروپايي را يك واحد فرض كنيم كه بي شك چنين نيست.

 

[Tara Motlagh]

۳ـ به وجود آمدن صناعات و قالبها و شكل‌هاي ادبي تحت تأثير ملل ديگر نيز از جلوه‌هاي ادبيات تطبيقي است مانند پيداشدن قالب قصيده در فارسي زيرنفوذ شعر عربي و پديد آمدن شعر نو و رمان و داستان كوتاه و نمايشنامه تحت تأثير ادبيات فرنگي در كشور ما.

 

[Tara Motlagh]

۴ـ پيدا كردن منابع خارجي يك اثر ادبي به خودي خود نيز يك تحقيق تطبيقي نيست بلكه مقدمه اين كار است و هنگامي به پژوهش تطبيقي بدل مي‌شود كه تغييرات و تصرفاتي كه در اين‌گونه آثار به عمل آمده است مشخص گردد.