ادبیات کهن اصول تلفظ واژگان ادبیات کهن

[شهرزاد قصه گو]

تقریبا تمام زبانهای دنیا در طی زمان تغییر میکنند و به خصوص روش تلفظ واژگان آنها دگرگون میشود. این دگرگونی ها در شعر پارسی موجب شده است که خواندن شعر کهن پارسی برای بسیاری سخت باشد.

 

[شهرزاد قصه گو]

واو معدوله🩵
واو معدوله نوشته می شود ولی خوانده نمیشود. مانند خواهر، خویش، خود.

در قدیم این واو ها تلفظ میشده است. شمس قیس در مورد این واو میگوید:

"گویی حرکت ماقبل این واوات فتحه بوده‌است و به‌سبب واو، آن را بویی از ضمه داده‌اند و به‌سبب آن‌که ملفوظ [نیست]، از تقطیع ساقط دارند."

 

[شهرزاد قصه گو]

ذال معجمه🩵
هرگاه در کلمه‌ای پارسی (در مورد کلمات عربی این قاعده کاربرد ندارد) پیش از د حرکت باشد دال را ذال مینوشتند و می خواندند. به این ذال، ذال معجم می گفتند. مثلاً به جای «باشد»، «باشذ» مینوشتند

خواجه نصیر طوسی میگوید:
آنان که به فارسی سخن می‌رانند در موضع ذال دال را ننشانند
ماقبل وی ار ساکن جز وای بوذ دال است وگرنه ذال معجم خوانند

 

[شهرزاد قصه گو]

یاء معلوم و مجهول🩵
یکی از مواردی که در شعر قدیم رعایت میشده است یاء معلوم و مجهول است.

مرحوم دهخدا در لغتنامه ذکر میکند👇

آنکه صدای کسره کند. (ناظم الاطباء). چون کسره ٔ ماقبل یاء را اشباع کنندو یاء را تلفظ ننمایند آن را مجهول نامند مانند: دلیر، دیر، شمشیر، زیر. مقابل یاء معروف
نمونه معروف شیر به معنی شیر