ادبیات کهن امیرخسرو دهلوی

[Ayumi]

ابوالحسن امیر خسرو دهلوی شاعر و عارف نامدار پارسی زبان هندوستان در سال ۶۳۲ – ۶۵۱ هجری – در دهلی ولادت یافت . پدرش امیر سیف الدین محمود هنگام حمله مغولان به هندوستان فرار کرد . در آنجا ازدواج کرد و به دربار شمس الدین التتمش ، پادشاه دهلی راه یافت.

 

[Ayumi]

امیر خسرو مانند پدر که سمت امیر الامرایی داشت در دربار قرب و عزت یافته بود و مدتی در درگاه جلال الدین فیروز شاه اقامت داشت و لقب امیری گرفت.

 

[Ayumi]

در محضر یکی از بزرگترین و مشهور ترین مشایخ و عارفان یعنی شیخ نظام الدین محمد بن احمد دهلوی معروف به نظام اولیاء شاگردی کرد . امیر خسرو برای پیر و مراد خود احترم فراوان قایل بود و با وجود این که دایم در خدمت سلاطین و امرا بود هیچ گاه از میزان ارادت و توجه او نسبت به شیخ کاسته نشد. امیر نیز مانند استاد خود پیرو سلسله عرفان چشتیه بود .شیخ نیز خسرو را گرامی میداشت. با حسن دهلوی شاعر نامدار پارسی زبان هند از طریق همین شیخ آشنا شد و بین آن دو دوستی عمیقی ایجاد شد.

 

[Ayumi]

مدت کوتاهی پس از وفا نظام الدین اولیائ امیر خسرو نیز در سال ۷۰۴ – ۷۲۵ هجری – در گذشت و نزدیک شیخ به خاک سپرده شد.

 

[Ayumi]

خسرو به سبب آشنایی با زبان های فارسی ، ترکی ف عربی و هندی اطلاعات نسبتا خوبی داشت و اشعار فراوانی در زمینه های مختلف سروده است . موسیقی هندی و ایرانی را به خوبی میشناخت . در غزل سرایی پیرو سعدی بود و با توجه به بعضی از غزل های حافظ ، مشخص میشود که وی با اشعار و غزلیات خسرو اشنایی داشته و تا حدب تحت تاثیر او بوده است. شاعران فراوانی از سبک و شیوه و به خصوص ابداعات و نوآوری های امیر خسرو پیروی کرده اند.

 

[Ayumi]

یان ریپکا درباره خمسه امیر خسرو معتقد است : اهمیت آثار امیر خسرو در ادبیات فارسی از این جهت چشم گیر است که در خمسه او داستان های رمانتیک برجسته و اشعار حماسی ممتازی دیده میشود که موضوع های آن ها را از نظامی اقتباس کرده است .شاعر کم و بیش ، رویداد ها را به شکل های گوناگون تصویر کرده و چنان با سخنوری و بلاغت موضوع ها را پرورانده که گویی در مهارت و استادی دست کمی از نظامی نداشته است ; اما او به ژرفای فلسفه زندگی و مسایل حاد اجتماعی توجهی نکرده در عین حال تردیدی نسیت که این تنزل سطح با سلیقه مردم زمان خسرو هم اهنگ بوده است.

 

[Ayumi]

آثار

1. تحفهالصغر
2. وسط‌الحیوه
3. غرهالکمال
4. بقیهٔ نقیه
5. نهایهالکمال
6. تاریخ علایی یا " قراین الفتوح " : درباره وقایع فرمانروایی علاء الدین خلجی است
7. رسایل العجاز یا " اعجاز خسروی " : امیر خسرو در این اثر نقش فکری نثر های هنری را با بیان آگاهی هایی از جامعه زمان خویش خاطر نشان میسازد.

 

[Ayumi]

امیرخسرو به نظامی گنجوی اعتقادی تام داشت و به تقلید او خمسه‌ای ساخته‌است:

نظامی که استاد این فن وی است در این بزمگه شمع روشن وی است

ز ویرانه گنجه شد گنج سنج رسانید گنج سخن را به پنج

چو خسرو به آن پنج هم‌پنجه شد وز آن بازوی فکرتش رنجه شد

1. مطلع‌الانوار: بر وزن و شیوه مخزن‌الأسرار
2. شیرین و خسرو : به پیروی از خسرو وشیرین
3. مجنون و لیلی : به تقلید از لیلی و مجنون
4. آیینه اسکندری: بر وزن و شیوه اسکندرنامه
5. هشت بهشت: به تقلید از هفت پیکر

 

[Ayumi]

امیرخسرو دارای تصنیف‌ها و منظومه‌های دیگری نیز به شرح زیر است:

1. قران‌السعدین : داستان مبارزه قدرت بین کیقباد و پدرش بغراخان
2. نه سپهر : در نه باب تنظیم شده و به نام قطب الدین مبارکشاه خلجی است
3. تاج ‌الفتوح : به تخت نشستن سلطان جلال الدین فیروز شاه را به نظم در آورده است
4. مثنوی خضرخان و دولرانی: عشق‌های شاهزاده خضرخان پسر علاءالدین با دول رانی دختر امیر گجرات . نام دیگر این منظومه عشقیه است
5. تغلق نامه : در باره ی غیاث الدین تغلیق شاه از پادشاهان دهلی

 

[Ayumi]

اشعار زیر را هم بدو نسبت داده‌اند:

1. قصیده شکوائیه
2. ماتم غم
3. آینه‌داری دل