ادبیات کهن انواع حماسه

[سلین]

تقسيم حماسه بر حسب قدمت


1- حماسه سنتي: ترادي شنال (traditional) كه به آنها حماسه‌هاي ابتدايي يا نخستين و شفاهي مي‌گويند. اين حماسه‌ها در زمان‌هاي قديم شكل گرفته است، مانند ايلياد و اديسه، مهابهارات، رامايانا، اياتكارز، در ايران، شاهنامه فردوسي، گرشاسب نامه اسدي طوسي، بهمن نامه، برزونامه و ...

2- حماسه‌هاي ثانوي يا ادبي: به نحوي استادانه بر مبناي حماسه‌هاي قديمي ساخته شده‌اند. در اين حماسه‌ها شاعر موضوعي را ابداع مي‌كند يا از موضوعات قديمي سود مي‌جويد، اما معيارهاي حماسه‌هاي كهن را رعايت مي‌كند، انه ايد يا آنه ايد، ويژيل كه بر مبناي ايلياد و اديسه هومر ساخته شده است و نيز بهشت گمشده ميلتون كه براساس اساطير مسيحي نوشته شده و قهرمان آن آدم است.

3- حماسه‌هاي متأخر يا سومين: از روي حماسه‌هاي ثانوي در ادوار متأخر ساخته شده است،‌ مانند رستم و سهراب كه مايتو آرلوند از رستم و سهراب شاهنامه ساخته يا نمايشنامه رستم و سهراب حسين كاظم زاده كه بر مبناي شاهنامه نوشته شده و يا داستان‌هاي عاميه مرسومي كه به نثر ساده در شرح پهلواني‌هاي رستم به نام رستم‌نامه موجود است.

 

[سلین]

تقسيم حماسه برحسب موضوع

1- حماسه اساطيري: قديمي‌ترين و اصيل‌ترين نوع حماسه است. اين حماسه مربوط به دوران ماقبل تاريخ است و برمبناي اساطير شكل گرفته است، مانند حماسه سومري يا بابلي گيل گمش و بخش اول شاهنامه فردوسي تا داستان فريدون و بخش‌هايي از ايلياد و اديسه و قسمتي از تورات و رامايانا و مهابهارات نيز جزو اين نوع حماسه‌ها هستند.

2- حماسه پهلواني: در اين نوع حماسه سخن از زندگي پهلوانان رفته است و حماسه پهلواني ممكن است جنبه اساطيري نيز داشته باشد، مانند زندگي رستم و شاهنامه و ممكن است جنبه تاريخي داشته باشد، مانند ظفرنامه حمدالله مستوفي و شهنشاه نامه صبا كه قهرمان‌هاي‌شان وجود تاريخي دارند. در حماسه‌هاي پهلواني قهرمان معمولاً يك پهلوان مردمي است و براي او مرگ بهتر از ننگ است. يونانيان و ايرانيان كه داراي زندگي فعال بوده‌اند و با اقوامي در جنگ و صلح به سر مي‌بردند داراي حماسه پهلواني هستند.

 

[سلین]

3- حماسه‌هاي ديني يا مذهبي: كه قهرمان آن يكي از رجال مذهبي است و ساخت داستان حماسه بر مبناي اصول يكي از مذاهب است، مانند كمدي الهي دانته و خداوند‌نامه صباي كاشاني. اقوامي كه فعاليت‌هاي برون‌مرزي نداشتند و در خود بودند داراي اين نوع حماسه‌ها هستند، مانند چينيان، هنديان باستان و ...

4- حماسه‌هاي عرفاني‌: كه در ادبيات فارسي زياد است. در اين گونه حماسه قهرمان بعد از شكست دادن ديو نفس و طي سفري مخاطره‌آميز در جاده طريقت در نهايت به پيروزي كه همانا حصول به جاودانگي است دست مي‌يابد و به فناي في‌الله مي‌رسد. منطق الطير عطار نيز نوعي حماسه عرفاني است كه به شيوه تمثيلي سروده شده است. بهگو دگيتا از متون مذهبي هند، ساخت عرفاني دارد.

 

[سلین]

تقسيمات حماسه بر حسب نوع نگارش


منظومه های حماسی طبیعی و ملی (سنتي)
که عبارت است از نتایج افکار و علایق و عواطف یک ملت که در طی قرن ها تنها برای بیان عظمت و نبوغ آن قوم به وجود آمده است. این نوع حماسه ها سرشار از یاد جنگ ها، پهلوانی جان فشانی ها

و در عین حال، لبریز از آثار تمدن و مظاهر روح و فکر مردم یک کشور در قرن های معینی از دوران حیات ایشان است که معمولاً از آنها به دوره های پهلوانی تعبیر می کنیم. از این گونه منظومه های حماسی می توان حماسه کیل گمش و ایلیاد و ادیسه هومر، شاعر بزرگ یونان باستان و شاهنامه ی حکیم ابوالقاسم فردوسی را در ادبیات فارسی نام برد. در این دسته منظومه ها شاعر به ابداع و آفرینش توجهی ندارد بلکه داستان های مدرن کتبی یا شفاهی را با قدرت شاعرانه ی خویش نقل می کند.

منظومه های حماسی مصنوع (ثانوي)

در این منظومه ها شاعر با داستان های پهلوانی مدون و معینی سر و کار دار ندارد بلکه خود به ابداع و ابتکار می پردازد و داستانی را به وجود می آورد. در این گونه داستان ها، شاعران آزادند با رعایت قوانینی که ناظر بر شعر حماسی است به دلخواه موضوع داستان خود را ابداع کنند و تخیل خودرا در آن دخیل سازند، از این دسته می توان ظفرنامه ی حمدالله مستوفی در زبان فارسی و "انه ادید" سروده ی ویرژیل، شاعر روم باستان را برشمرد.