آموزشی انواع نظریه‌های نقد

[Tara Motlagh]

به نظر می‌رسد برای فهم روشن بعضی چیزها باید میدان دیدمان را محدود کنیم تا عناصر معینی برجسته شوند و دسته‌ای دیگر حذف شوند. برای خواندن متن دیدگاه‌های مختلف لازم است و شناخت نقدهای مختلف و روش شناسی نقدها به ما کمک می‌کند تا همانند یک نظریه‌پرداز از زوایای مختلف به ادبیات بنگریم و از سلیقه‌ی شخصی در نقد داستان بپرهیزیم. در این یادداشت نگاهی گذرا به پاره‌ای از انواع نقد داریم.

 

[Tara Motlagh]

1.نقد روانشناختی

مسلماً اگر روانکاوی می‌تواند در درکِ بهترِ رفتارهای بشر به ما کمک کند، پس حتماً در فهم متون ادبی‌ که راجع به رفتار بشری‌اند نیز به ما کمک می‌کنند. گرچه فروید بنیانگذار نقد روانکاوانه است. اما این نوع نقد مدام بسط و گسترش یافت و یونگ زمینه ی روانشناسی تحلیلی را بنیان گذاشت. از دیدگاه فروید «تار و پود ادبیات را تعارضات حل نشده‌ای تشکیل می‌دهند و اثر ادبی نمودِ بیرونی ذهن ناخودآگاه نویسنده است.

 

[Tara Motlagh]

بنابراین با اثر ادبی باید همانند یک رویا برخورد کرد.» شالوده‌ی نقد روانکاوانه این فرض فروید است که تمامی هنرمندان، از جمله نویسندگان روان‌رنجورند. با این حال، هنرمند برخلاف اکثر روان‌رنجوران دیگر، با یافتن راه بازگشت به سلامت عقلانی و انسجام روانی در عملِ آفرینش هنری، از دام بسیاری از جلوه‌های بیرونی و پیامدهای روان‌رنجوری می‌گریزد.

 

[Tara Motlagh]

به عقیده‌ی فروید انگیزه‌ی اصلی یک نویسنده از نوشتن هر داستانی، ارضای میلی نهفته یا آرزویی منع شده است که احتمالا در دوران کودکی نویسنده شکل گرفته و بی‌درنگ سرکوب و در ضمیر ناخودآگاه انباشته شده است. خود نویسنده هم موجودی است پیچیده و حساس و عصبی. نویسنده باید روان انسان را بشناسد و بداند واکنش های شدید روانی انسان با جریان آرام زندگی روزمره در تضاد است.

 

[Tara Motlagh]

این گونه واکنش‌‌ها معمولا یکباره به وجود نمی‌آیند، بلکه دنباله‌ی تحولاتی کند و تدریجی هستند. یک سری از نظریه‌پردازها معتقدند کل متن‌های دنیا، روان‌شناختی است، یعنی هیچ داستانی نیست که روان شناسی نباشد. هر داستان وضعیت بشر را در جهان بررسی می کند، پس به بشر می پردازد و هر چه به بشر بپردازد، درون بشر را مورد توجه قرار می دهد و به نوعی روان‌شناسی است. به تعبیری نقد روان‌شناختی وسیع‌ترین نوع نقد است و به دو گروه تقسیم می شود:

 

[Tara Motlagh]

روان‌شناسی رفتاری: داستان‌هایی که از حرکات شخصیت‌ها پی به روان آن‌ها می‌بریم و با نمایش حرکات و کنش‌ها و رفتار شخصیت، حالت‌های درونی و روانی شخصیت نمایان می‌شود.

 

[Tara Motlagh]

روان‌شناسی ذهنی: در این نوع داستان‌ها نویسنده درون ذهن شخصیت می‌رود. نمونه‌ی بارز آن راسکولنیکوف در رمان جنایت و مکافات است. یا می‌تواند به صورت تک گفتار باشد که نمونه‌اش رمان عقاید یک دلقک است.

 

[Tara Motlagh]

بنابراین، هر متن ادبی که رفتار انسان را به درستی توصیف می‌کند یا محصول ضمیر ناخودآگاه نویسنده است، اصول روانکاوی را نیز دربرخواهد گرفت، چه نویسنده هنگام نگارش اثر به آن اصول واقف باشد و چه نباشد.

 

[Tara Motlagh]

۲. نقد جامعه‌شناختی:

مهم‌ترین کار این گروه قرار دادن اثر هنری در فضای اجتماعی و تعریف روابط بین این دو است. از نظر لوسین گُلدمن هر متنی بیانگر آراء و گرایش‌ها و آمال گروه اجتماعی معین است. نویسنده‌ی یک متن فرد نیست، بلکه گروهی اجتماعی است.

 

[Tara Motlagh]

3. نقد فرمالیستی:

در این نوع نقد به آرایه‌ها و فرم کار بیشتر توجه می‌شود. توجه به شکل، اساس نقد قرار می‌گیرد. هر اثر هنری یک فرم دارد. در ادبیات داستانی فن روایت، لحن و شخصیت‌پردازی، فرآیندهای ذهنی، کنش‌های داستانی و نماد و تصویر و دیالوگ‌ها و اندیشه‌ها عناصری هستند که با هم کار می‌کنند و از رمان یک اثر فرمال می‌سازند.