آموزشی اهمیت «لحن» در هنگام خواندن دکلمه

[MHP]

✍️متأسفانه بسیاری از دکلماتور های عزیز هر شعر و متنی را با حُزن و اندوه و توأم با ”صدا سازی” می خوانند. حال آنکه هر شعر و متنی برای خود بار معنایی مشخصی دارد که اتفاقا همیشه هم غمگین نیست.
یادمان باشد؛ حس سُراینده یک ترانه، شعر و متن، امانتی است در دستان دکلماتوری که آن را می خواند، پس باید از جهت حس و معنا به اتمسفر اثری که دکلمه می کند، نزدیک گردد.

×. این‌جاست که « لحن کلام »، خودی نشان می دهد.
به یقین همه شما عزیزان درباره لحن چیزهایی خوانده یا شنیده اید، اما من می خواهم در چند جمله « لحن » را مرتبط با دکلمه، توضیح بدهم.

 

[MHP]

‌

لحن کلام جانِ کلام​

من تک تک کلمات تشکیل دهنده جمله را دارای جان می دانم. این کلمات هستند که جمله را زنده نگه می دارند. کلمات لبخند می زنند، خشم می گیرند، گریه می کنند و قدرت امیدبخشی دارند. پس اگر ما نتوانیم «حق واژه» را در انتقال پیام اصلی حرف خودمان یا متنی که می خوانیم به درستی و زیبایی ادا کنیم، عملا مانند این است که آن را کُشته ایم. در بیشتر موارد هم:


⬅️ حق واژه = لحن


×) بله. ما گاهی بیرحمانه و شاید ناخواسته کلمات را می کُشیم.
به مدل حرف زدن بعضی ها دقت کرده اید؟
اگر بخواهم نمودار حرف زدنشان را رسم کنم به این شکل است:

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ

×) یک خط راست. نه فرازی نه فرودی. درست مثل بازی بازیگران کره جنوبی سرد و یکنواخت و زیادی مودب.
فکر کنم الان علاقه مندان سریال جومونگ اخمشان در هم فرو رفت. اما واقعا لحن چیست؟
فرض کنید چَکشی به دست دارید و جمله ای هم روبروی شماست. حالا باید روی هرواژه که “مهمترین ” پیام آن جمله ست یک ضربه بزنید.
دقت کنید:
ضربه بر روی کلمه‌ای که مهم‌ترین بار مفهومی را در جمله دارد.
عملا درحین ادای واژه ها آن ضربه؛ حکم تاکید و متفاوت گویی شما را دارد.

⬅️به جمله زیر دقت بفرمایید:
✍️مریم با مارال آمد... .

سوال: از شما می پرسم این جمله را به چند شکل می توان خواند؟

×)یک فرم؟ دو فرم؟ یا بیشتر؟

پاسخ این است: دست کم 4 فرم. به شکل زیر. با این توضیح که وجودعلامت جداکننده، یعنی روی آن کلمه تاکید کنید و آنرا متفاوت بگویید.

🟣 (مریم ) با مارال آمد = فقط مریم با مارال آمده ونه شخص دیگری.
🟣 مریم ( با ) مارال آمد= مریم ”همراه ”مارال آمده . مریم ”به دنبال” مارال آمده..
🟣 مریم با (مارال) آمد= مریم ”فقط با مارال ” آمده. نه با شخص دیگه ای مثلا خواهر مارال.
🟣 مریم با مارال (آمد) = روی آمدن مریم همراه مارال تاکید کردیم..”حتما ” مریم با مارال آمده.

خب اگر دقت کرده باشید من گفتم “حداقل “به 4 حالت . بله.

شما به حالت های 4 گانه فوق ؛ حالتِ ادای با لبخند؛ تعجب ؛ سوالی ؛ افسوس ؛خبری ساده؛ همراه باغم و حالت های مشابه یا متفاوت دیگر را اضافه کنید. و اگر خواستید یک گام جلوتر بروید، صدای خود را ضبط کنید. پس از شنیدن صدای ضبط شده خود خواهید دید چقدربرای آراستن لحن، دست شما باز است. یادمان باشد، پیام اصلی هرجمله،”خط ویژه” لحن شماست. و نباید هرگز از پیام اصلی حرف خود یا شاعر و نویسنده متنی که می خوانید، غافل شوید.


پس یکی از اصلی ترین پیش نیاز های دکلمه خوانی، اصلاح و بهبود لحن است... .

 

[MHP]

چند توصیه برای اصلاح کاستی های لحن:​

1/ حتما لازم است مقدمات دستور زبان فارسی را بشناسید.


ارکان جمله، فاعل، مفعول و…
انواع جمله: ( از یک منظر) خبری، سوالی، تعجب ،تاکیدی و…..




2/ هر متنی را باید با علامت گذاری صحیح بخوانید.


من وقتی برای ضبط، به استودیو می روم، نرِیشِن ( متن ) را با خودکار قرمز علامت گذاری می کنم.


به این جمله کنید:
حافظ ز دیده دانه اشکی همی‌ فشان
باشد که مرغ وصل کند قصد دام ما




طبیعی است که در قدم اول خواندن آن سخت به نظر می رسد. ولی بعد از علامت گذاری کار ما آسان تر می گردد. و نکته قابل توجه این که:


علامت گذاری به دنبال شناخت ما ادبیات زبانمان می آید..
شروع کنید به خواندن:

حافظ/ زِ دیده/ دانهٔ اشکی/همی‌ فِشان
باشد/ که مرغِ وصلْ / کند قصدِ دامِ ما




نکته دوم اینکه: برخلاف آن چیزی که بعضی ها معتقدند ( اینکه شعر را نباید معنی کرد)، دانستن معنی لغات و نهایتاً جملات تشکیل دهنده یک اثر ادبی، بسیار در اصلاح و بهبود لحن کارگشاست.




پس بیت بالا این گونه معنی می شود:
حافظ اشکِ چشمت را نثار کن شاید که مرغِ وصل به دام ما میل کند .




و باز ساده تر:

حافظ گریه کن شاید که جانان اشک چشم ترا ببیند و به تو رحم کند .
[ فشان = نثار کردن . قصد دام = تله شکار ]




حالا با توجه به معنی، یک بار دیگر بیت را بخوانید و ببینید چقدر کار شما آسان شد.


نکته سوم این که: گاهی یافتن لحنِ مناسب یک جمله یا حتی کلمه، مشکل است. به بیان دیگر شعر سنگین باشد. خود شاعر یا نویسنده هم در دسترس ما نیست که صحیح ترین حالت را از وی بخواهیم. در این صورت هوش و تمرین می تواند گره گشا باشد.




پیشنهاد می کنم اشعار بیشتری را بخوانید و هرجا سوالی داشتید از کارشناسان آن حوزه بپرسید.




سید علی صالحی شاعری است که اشعار زیادی از ایشان را دکلمه کرده ام. اشعارشان بسیار زیبا و ازطرفی خواندنشان چندان آسان نیست. چون گلواژه هایی که به کارگرفته اند، با مهندسی خاصی در کنار هم قرار گرفته اند. یادم هست چند خطی از یکی از اشعارشان اصطلاحا مرا ضربه فنی نمود. می دانید چرا؟



چون نمی توانستم لحن مناسب و «نزدیک به مقصود ایشان»، را پیدا کنم.
شاید تعجب کنید اما همان دوخط را بیش از بیست بار با نشانه گذاری های مختلف خواندم. و نهایتا به یک لحن رسیدم. که هنوز هم، خیلی مطمئن نیستم که همان لحن مورد نظر شاعر باشد!

متن آن بخش شعر را گذاشته ام. بخوانید و ببینید دکلمه کردن آن، ساده نبوده است:

اما، تو لااقل حتی، هر وهله، گاهی، هرازگاهی، ببین، انعکاس تبسم رویا، شبیه شمایل شقایق نیست ؟



فایل صوتی دکلمه را گذاشته ام. گوش کنید و اگر تمایل داشتید تمرین کنید.