تاریخ ایران ایزدان ایرانی

[-pariya-]

خدایان هندوایرانی باستان عموماً ذات‌هایی بودند «مظاهر طبیعت» را تجلی می‌کردند. مهم‌ترین خدایان آریایی خورشید، ماه، سیارات، آذرخش و طوفان بودند، که عموماً با القاب دَیوا (پارسی باستان: دَیوا-/daiva-، اوستایی:دَئیووا-/ daēuua-) و اَهورا (سانسکریت: اَسورا) مورد ستایش قرار می‌گرفتند. در فهرست زیر مهم‌ترین ایزدان هند و ایرانی و ایرانی آمده‌است.

 

[-pariya-]

در ریگ‌ودا از سی و سه ایزد یاد شده‌است، و همچنین از یک گروه هفت خدایی که شاید معادل امشاسپندان باشند نیز یاد شده‌است که موسوم اند به «آدی تیا» Aditya، یعنی پسران «آدی تی» Aditi که نام خدایی است، اما از میان این هفت خدا، نام میترا - وارونا بسیار تکرار شده‌است.

 

[-pariya-]

از تکرار نام این سی و سه خدا در اوستا، پیدا است که این موضوع پیشینهٔ بسیار زیادی دارد، چون نام امشاسپندان و ایزدان به روی هم سی و سه می‌باشد که ذکر نام آن‌ها چون دعا و یادکردی موجب گشایش در کارها می‌شد

 

[-pariya-]

و تکرار سه بار از این سی و سه خداوند با دو نام واسط دیگر، تشکیل صد و یک نام خداوند را در مرحلهٔ وحدت منتقل می‌کند و یادگار و بازماندهٔ آن در تسبیح سی و سه دانه و یک صد و یک دانه مشاهده می‌شود

 

[-pariya-]

زُروانزروَن
zrvan

زُروان
zurvān

خدای زمان و سرنوشت. زُروان ایزدی بسیار کهن است که در دوران‌های پیش از زرتشتی خدایی مهم با دین مخصوص به خود بوده‌است و گرچه در اوستا دیگر نقش خدایی ندارد و به معنی زمان آمده‌است، اما از متون ساسانی برمی‌آید که تا آن زمان هم نزد تودهٔ مردم هنوز خدایی سخت مورد ستایش بوده‌است.

 

[-pariya-]

اودِموس رودسی که در دوران انقراض هخامنشیان می‌زیست در نوشته‌هایش نقل کرده‌است، پارسیان فرقه‌ای دارند که در آن زمان و مکان را می‌پرستند و این دو را زایندهٔ تمام خدایان می‌دانند. به ویژه این نکته تصریح شده که پارس‌ها اعتقاد دارند زمان مادر و پدرِ دو نیروی روشنایی و تاریکی، یعنی اهورامزدا و اهریمن است.

 

[-pariya-]

زُروان در دوران پیش از یکتاپرستی زرتشت نخستین خدا دانسته می‌شود که هزارسال مراقبه می‌کند تا فرزندی را به دنیا بیاورد که جهان را بیافریند. پس از نهصد و نود و نه سال به اندیشهٔ شک‌آلوده افتاد که این مراقبه و نیایش‌ها سودی دارد یا بیهوده بوده‌است. همان زمان، او دو فرزند را آبستن می‌شود. از مراقبه و اندیشهٔ نیکش اهورامزدا و از شک او اهریمن در زهدان او شکل می‌گیرند.

 

[-pariya-]

او سوگند خورده‌است که پادشاهی جهان را به اولین فرزندش می‌دهد، با اینکه هرمزد به دهانهٔ زهدان نزدیکتر است، اما اهریمن شکم او را می‌درد و بیرون می‌آید و زُروان با اینکه می‌داند فرزند مورد آرزویش اهورامزدا است که نیک‌سرشت و پاک است، و اهریمن برعکس او سراسر بدی و گند است، با این‌حال برای اینکه به سوگندش وفادار بماند، پادشاهی جهان را تا نُه‌هزارسال به او می‌دهد و نبرد اهورامزدا و اهریمن آغاز می‌شود که پیروزی نهایی از آنِ اهورامزدا خواهد بود

 

[-pariya-]

ناهیداردی‌ویسورَه آناهیتا
ar'dvi-sura

اَناهید
anāhid

ایزدبانوی رودخانه‌ها و آبهای شیرین، زیبایی، عشق و باروری زنانه است. او همتای ایرانی ایشتار، الههٔ بین‌النهرینی عشق و باروری و آفرودیت، الههٔ عشق و زیبایی در یونان به‌شمار می‌رود. او همان سیارهٔ ناهید یا زهره است. او با نام‌های سامی بتول و طاهره نیز شناخته می‌شود که در ادیان سامی القابی هستند

 

[-pariya-]

برای شخصیت‌های تاریخی مانند مریم مقدس که صورت زمینی شدهٔ همین «مادرخدا» هستند. آناهیتا در ایران شرقی بغدخت یا بیدخت نیز نامیده می‌شود که «دختر ایزد بزرگ» معنی می‌دهد. بسیاری از زیارتگاه‌های کنونی در گذشته نیایشگاه‌های آناهیتا بوده‌اند. از نشانه‌های معابد آناهیتا، درختان کهن است. در آبان‌یشت که یکی از کهن‌ترین بخش‌های اوستاست و مفصل‌ترین متن در ستایش آناهیتاست، توصیفی بسیار دقیق از او می‌دهد: اردویسوره آناهیتا دوشیزه‌ای زیبا، آزاده، برومند و بسیار قدرتمند است.