بزرگان تاریخ بابا طاهر عریان

[جک_اسپارو(:]

( بسم الله الرحمن الرحیم )


باباطاهر عریان، شاعر و عارف بزرگ ایران‌زمین، به واسطه سرودن دوبیتی‌های ساده، زیبا و بی‌پیرایه‌اش به شهرت رسید.
باباطاهر عریان همدانی، عارف و شاعر معروف قرن پنجم، هم‌زمان با عصر سلجوقیان می‌زیست. درباره تاریخ تولد و چگونگی آغاز زندگی او اطلاعات دقیقی در دست نیست. برخی او را معاصر «عین‌القضات همدانی» در قرن پنجم و بعضی معاصر «خواجه نصیرالدین طوسی» در قرن ششم هجری قمری می‌دانند. به گفته منابع، او زندگی خود را در عزلت و گمنامی، همچنین با قناعت و وارستگی در روستای ملایر همدان سپری می‌کرد. پاکی درون و خودسازی او در اشعار و دوبیتی‌هایش به وضوح قابل‌مشاهده است. برخی پژوهشگران تاریخ تولد او را سال‌های پایانی قرن چهارم هجری قمری می‌دانند؛ اما سند معتبری برای تایید آن موجود نیست.

 

[جک_اسپارو(:]

ادوارد هرون آلن، ادیب انگلیسی، باباطاهر را به‌علت فقدان اطلاعات درباره شیوه زندگی شخصی او، «شخصیت مرموز» لقب داده و شهرت او را تنها به واسطه دوبیتی‌ها و کلمات قصار او می‌داند. «ابن راوندی» در کتاب «راحه‌الصدور»، از منابع تاریخی عصر سلجوقیان، گزارشی از دیدار باباطاهر با سلطان طغرل سلجوقی ارائه می‌دهد که در آن ملاقات، سلطان سلجوقی وی را مورد تکریم قرار می‌دهد و تاثیر قابل‌توجهی از باباطاهر می‌گیرد. راوندی شرح داستان را چنین آورده است:

 

[جک_اسپارو(:]

شنیدم که چون سلطان طغرل‌بیگ به همدان آمد، از اولیا سه پیر بودند: باباطاهر، باباجعفر و شیخ همشا که در کوهکی بر همدان که آن را خضر خوانند، ایستاده بودند. نظر سلطان بر ایشان آمد. کوکبه لشکر بداشت و پیاده شد و با وزیر ابونصر کندری پیش ایشان آمد. باباطاهر پاره‌ای شیفته گونه بود. او را گفت: «با خلق خدا چه خواهی کرد؟» سلطان گفت: «آنچه تو فرمایی.» بابا گفت: «آن کن که خدا می‌فرماید: ان الله یأمر بالعدل والاحسان.» سلطان بگریست و گفت: «چنین کنم.» بابا دستش بگرفت و گفت: «پذیرفتی؟» سلطان گفت:« چنین کنم.» بابا سر ابریقی شکسته، که سال‌ها از آن وضو کرده بود، در انگشت داشت، بیرون کرد و در انگشت سلطان کرد و گفت: «مملکت عالم چنین در دست تو کردم، بر عدل باش.»
به‌جز این داستان که در منابع تاریخی آمده است، اطلاعات بیشتری از زندگی شخصی باباطاهر موجود نیست. او در ۸۵ سالگی در همدان از دنیا رفت و همان جا به خاک سپرده شد.

 

[جک_اسپارو(:]

باباطاهر دوبیتی‌های ساده خود را در دو نوع «عوام‌پسند» و «خواص‌پسند» سروده است. دوبیتی‌هایی که با مفهومی ساده سروده شده و بر زبان عوام جاری هستند، جزو دوبیتی‌های عوام‌پسند و دوبیتی‌هایی که مفاهیم عرفان و تصوف در آن گنجانده شده است، از دوبیتی‌های خواص‌پسند او محسوب می‌شوند.

 

[جک_اسپارو(:]

زبان شعری باباطاهر ساده است و هیچ پیچیدگی در آن دیده نمی‌شود. او اندیشه‌های پاک و بی‌آلایش خود را که از ضمیر جان سوخته‌اش برمی‌آمد، به‌صورت روان در شعر خود به کار می‌برد تا درویشی و فروتنی را به مردم تعلیم دهد. سروده‌های اندکی که از باباطاهر باقی مانده است، ویژگی‌هایی دارند که سبک شعری او را از اشعار دیگران جدا می‌کند. سادگی، عشق، عرفان، پند، اندرز، کابرد عناصر طبیعت و صور خیال از مهم‌ترین این ویژگی‌ها است.

 

[جک_اسپارو(:]

بخش زیادی از جذابیت شعر باباطاهر به‌ علت گویش او و لهجه‌ای است که در سروده‌های عام‌پسند خود به کار می‌برد. روانی کلام، آهنگ دلنشین لفظ، سادگی وزن و بحر از زیبایی‌هایی هستند که گویش باباطاهر به شعر وی می‌بخشد. دوبیتی‌های لری او از جذاب‌ترین اشعار به‌جای مانده وی محسوب می‌شوند؛ برخی از معروف‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

به دریا بنگرم دریا ته بینم/ به صحرا بنگرم صحرا ته بینم به هر جا بنگرم کوه و در و دشت/ نشان از قامت رعنا ته بینم

 

[جک_اسپارو(:]

آرامگاه باباطاهر عریان در میان محوطه‌ای سرسبز و پوشیده از درخت، بر فراز تپه‌ای در شمال غربی شهر همدان قرار گرفته است. علاوه بر باباطاهر، محمد بن عبدالعزیز از ادیبان قرن سوم هجری قمری، ابوالفتح اسعد میهنی از فقهای قرن ششم هجری قمری، مفتون همدانی (سید میرآقا) از شعرای قرن ۱۴ و میرزا علی نقی کوثر از دانشمندان قرن ۱۳ نیز در این محل دفن شده‌اند.

 

[جک_اسپارو(:]

آرامگاه باباطاهر که در میدانی مستطیلی‌شکل قرار دارد، نمونه‌ای بدیع از معماری معاصر است که آن را با معماری قرن هفتم و هشتم تلفیق کرده‌اند. زیربنا و محوطه سرسبز آرامگاه درمجموع، حدود ۹,۰۰۰ متر مربع مساحت دارد. برج بنا روی یک قاعده هشت‌ضلعی به ارتفاع حدود ۲۰ متر از سطح تپه واقع شده است.

 

[جک_اسپارو(:]

آرامگاه را به‌شکل مربعی به ابعاد ۱۰ در ۱۰ متر ساخته‌اند، پی‌های آن از سنگ و آهک و پیکر بنا از آجر است، همچنین گنبد فیروزه‌ای رنگی بر بالای آن قرار دارد که از دور پیدا است. فضای داخلی بنا ویژگی‌های خاص خود را دارد. اشعار زیبای باباطاهر که روی فضای داخلی آرامگاه حک شده‌اند، بر جذابیت فضای عرفانی می‌افزاید، همچنین سقف کاشی‌کاری بنا که مزین به معرق‌کاری است، زیبایی و جذابیت فوق‌العاده‌ای دارد. گنبد فیروزه‌ای و منشوری بنا، دیواره‌هایی شبیه به مثلث متساوی‌الساقین دارد که چشم بیننده را ناخودآگاه به‌سمت آسمان می‌برد. این ساختار، نشان‌دهنده خلاقیت معمار برای بیان مفهوم عروج است.