تاریخ بزرگان دوره‌ی تیموریان

[شاهین وثوقی]

ایسنقر، امیرزادهی خطاط خوش نویس و شاعر​

پسر شاهرخ بایسنقر میرزا (799- 833) پس از پدر در خراسان به تخت نشست شاهزاهای هنردوست بود و درخشان‌ترین امیر تیموری در زمینهی اعتلای هنر به حساب میآید.

بایسنقر در تاریخ ایران در میان امراء هنرمند و ادب دوست نامی درخشان دارد. اما با وجود اینکه در 38 سالگی وفات یافت تأثیرات گستردهای بر فرهنگ این دوره داشت. شاعر و خطاط بود، خطهای گوناگون را ماهرانه مینوشت و نامش در شمار خوشنویسان و نقاشان آمده است. مقدمه شاهنامه معروف بایسنقری به نام اوست. به دلیل دستمزدهای زیادی که به خطاطان و کاتبان میپرداخت، نفیسترین و زیباترین نسخهها در ایران حاصل کارگاه خطاطان و تذهیب کاران اوست. ساخت کتابخانهای عظیم با کتب عالی در هرات و تأسیس انجمن ادبی و حرمت بسیار به شاعران از کارهای اوست.

 

[شاهین وثوقی]

الغ بیگ: امیرزاده ی ریاضی‌دان و ستاره‌شناس​

الغ بیگ از فرزندان شاهرخ بود که مثل پدر علاقه‌مند و آراسته به علم و ادب و هنر بود. ریاضیات و نجوم و هیئت را خوب می شناخت و در سمرقند برای تأمین رصدخانه تلاش فراوان کرد. مهمترین ریاضی دان یاری گرا و قیاس الدین جمشید کاشانی بود. علاقه‌ی شخصی الغ بیگ به ستاره شناسی سبب گردید تا در 833 فرمان ساخت رصدخانه ای عظیم برفراز تپه ای در اطراف سمرقند را صادر کرد و در زیج الغ بیگ جدول های مثلثات و محاسبات گوناگون علم ریاضی را در حلقه ی سمرقند در پی داشت . از آثار نجوم در دربار الغ بیگ میتوان رساله فی علم الهئیه از ملاء علی قوشچی اشاره کرد، قاضی زاده رومی نیز صاحب چندین اثر هندسی است. اما غیاث الدین کاشانی نام آشناترین ریاضیدان تیموری در زمره ی بزرگ ترین ریاضی دانان تمدن اسلامی است. از آثار او المفتاح فی الحساب در زمینه ی هندسه و جبر است که آن را به الغ بیگ تقدیم کرد.

 

[شاهین وثوقی]

سلطان میزرا بایقرا: آخرین احیاکننده‌ی شکوفایی فرهنگ و هنر تیموری​

سلطان حسین میرزا بایقرا که از فرزند زادگان عمیرشیخ بن تیمور بود با حمله به خراسان و تصرف شهر هرات، استقلال و اقتدار خود را برای مدت 38 سال (873- 911 ق) در شرق ایران تثبیت کرد. دوره ی فرمانروای او دوره‌ی رونق بازار هنر و ادب و صنایع بود. در زمان او هرات رونق بسیاری یافت و در آن عمارات مختلف از جمله مدرسه و کتابخانه‌های بزرگی بنا شد. بسیاری از شاعران و مورخان و مؤلفان نام دار روزگار در دربار او بودند. امیر علیشیر نوائی از وزیران و مشاوران این فرمانروا بود او خود پادشاهی هنردوست و شاعر پیشه بود. او بسیار دین پرور بود چنان که او را «زینت اریکه‌ی خلاقت» می‌خوانند. گرایش او بیشتر به فرقه‌ی نقشبندیه بود. او بسان سایر شاهان تیموری بیش از خود از تعصب و قشریت روی گردان بود و به عقاید ملل و نحل احترام می‌گذاشت و از افکار منجمد و تعصبات عوام به پیروی از شاعر و عارف بزرگ زمان عبدالرحمن جامی دوری می‌کرد. دربار وی هنرمندان برجسته‌ای چون مولانا نورالدین عبدالرحمن جامی پرورد. کارگاه کتاب آرایی سلطان حسن محل تجمع بزرگ‌ترین نقاشان و خوش‌نویسان و مذهبان و جلدسازان و جدول کشان بود و در زمینه نقاشی در این زمان کسانی که چون میرک نقاش و مولانا ولی‌الله و شاه مظفر را می‌بینیم.

 

[شاهین وثوقی]

شاهرخ​

پس از تیمور و خون ریزیهای بسیارش چهارمین پسر او یعنی شاهرخ در سال 807 هـ جانشین تیمور شد. حکومت شاهرخ برای ایران آرامشی نسبی آورد. شاهرخ برخلاف تیمور جهان‌داری را برجهانگیری مقدم داشت.

شاهرخ یک کتابخانه مجلل و باشکوه و انجمنی برای فنون کتاب نویسی در هرات تأسیس کرد و باید یادآور شد که زمانی سخن از کتابخانه می آوریم منظور مکانی باشکوه با کتابهایی که هنرمندان بسیاری در مراحل مختلف بر روی جلد و نگارش آن کار میکردند

 

[شاهین وثوقی]

سخن پایانی​

عهد حاکمیت تیموریان از چشمگیرترین جنبه‌های فرهنگی ایران پس از مغول به شمار می‌آید. گونه‌های متنوعی از قبیل ادبیات، تاریخ‌نگاری، هنر خوش‌نویسی، معماری و … از این دوره به جا مانده است. گرچه این تنوع متون در بیشتر موارد متأثر از دوره‌ی پیشین و عهد حاکمیت ایلخانان است، اما بی‌تردید در این روزگار هر یک در نوع خود به سطح بالایی از شکوفایی و انسجام دست یافته و نیز در پرتو حمایت‌های حاکمان تیمور، آثار بزرگی در زمینه‌های مختلف خلق گردید. گرچه در این دوره علوم از نظر کمی گسترش فراوان یافتند. اما از لحاظ کیفی از سطح بسیار پایین‌تری برخوردارند به خصوص در ادبیات و علوم نقلی اما هنر و معماری و خطاطی و نقاشی و معماری گسترش زیادی پیدا کرد. با وجود آشفتگی های اجتماعی و ویرانی‌ها و وضع نامناسب اقتصادی این دوره، عصر طلایی هنر از دوره‌ی تیمور تا بایقرا نام گرفته است. اعتلای فرهنگی و هنری این دوره را مرهون حمایت و علاقه‌ی شاهان تیموری و اطرافیان آنها مثل همسر شاهرخ گوهرشاد یا وزیران بایسنقر امیرعلیشیر نوایی و شاهی سبزواری از علم و هنر هستیم. با این حال نباید فراموش کنیم که ویرانی‌های تیموریان و پیش از آن مغول‌ها، بسیاری از دستاوردهای فرهنگی پیشین ایران را نابود کرد.