آموزشی تعلیق

[اولدوز]

آیا همیشه تردیدهای ایجاد شده در متن بر طرف می‌شود؟
تعلیق را با عدم اطمینان و تردید و ایجاد این حس که بعد چه خواهد شد معنا کردیم. حال این پرسش پیش می‌آید که آیا متن همیشه در پایان یا نقطه‌ی اوج تکلیف تردیدها و احساس عدم اطمینان خواننده را روشن می‌کند یا خیر.
بدون شک خواننده می‌خواهد به جوابی برسد چیزی که برایش گنگ بوده را بفهمد و اگر ابهامی در متن بوده برطرف شود اما متن همیشه این وظیفه را این‌گونه «یعنی با دادن تصویری روشن و پاسخی صریح به پرسش ها» انجام نمی‌دهد.
چیزی در ادبیات وجود دارد که پیش از آن در جهان بیرون از متن جاری و ساری است به نام عدم قطعیت. خیلی‌وقت‌ها ساختار داستانی که روایت می‌شود به گونه‌ای است که ابهامی را به‌وجود می‌آورد اما در پایان، پاسخ روشن و یگانه‌ای برای آن وجود ندارد در مقابل خواننده را با مجموعه‌ای از احتمالات رها می‌کند.

 

[اولدوز]

موقعیت تعلیق را کش ندهید
هر موقعیتی می‌بایست به طور عادلانه و زیرکانه‌ای با در نظر گرفتن تمهیدات خاص در کل داستان گسترش یابد. در واقع تعلیق در داستان در یک جمله که از زبان شخصیت داستان بازگو می‌شود یا در یک صحنه خود را نشان نمی‌دهد. تعلیق مانند تزریق آرامی است که آهسته‌آهسته شما را به سرانجام می‌رساند. نباید با کش‌دادن تعلیق، خواننده را کسل کنید. نباید اجازه بدهید موقعیت تعلیق آمیزی که مدنظر شماست مدام از زبان شخصیت‌های داستان‌تان تکرار شود و یا اصرار و بزرگ‌نمایی خاصی صورت پذیرد. شاید این بزرگ‌نمایی به نکته‌ی قبل مربوط باشد؛ چرا که برخی نویسندگان که خود را باهوش‌تر از خواننده می‌دانند در طی نوشتن، موضوعی را که برای‌شان مهم است تکرار می‌کنند تا این‌طور به خواننده‌ی کم‌هوش تقلب برسانند و خیال‌شان هم از بابت فهم مسئله‌ی مهم داستانی‌شان از جانب خواننده آسوده باشد.

 

[اولدوز]

به‌طور مثال داستانِ «در جنگل» نوشته آکوتاگاوا این‌گونه است. داستان، ماجرای کشته‌ شدن سامورایی در جنگل است. در ابتدا صحبت کسانی که جسد مرد را پیدا کردند می‌خوانیم و سپس اعتراف تاژومارو و زن و مقتول «اعتراف مقتول با ترجمه‌ی سیمین دانشور در مجموعه‌ی ماه‌عسل آفتابی تحت‌ عنوان اعتراف مقتول با واسطه که منظور مدیوم است، واسطه‌ای که در موقع احضار ارواح از زبان مرده سخن می‌گوید» را می‌خوانیم. کسی در جنگل کشته شده‌ است و روایت‌های متعددی از نحوه قتل آن مرد را می‌خوانیم. داستانِ «در جنگل» تعلیق قابل قبولی دارد. خواننده می‌خواهد بداند چه کسی مرد سامورایی را کشته‌ است و برای چه؟ اما امکان روایت‌های مختلف و حقیقتی که برای هر راوی به شکلی که او می‌خواهد تصویر می‌شود اجازه نمی‌دهد پاسخ قطعی به سئوالاتی که در ذهن‌مان است، داده شود. این عدم قطعیت چیزی از ارزش داستان کم نمی‌کند بدین معنا که ابهام باقی مانده در داستان نشان از سردرگمی نویسنده و ناکام ماندن او در نوشتن داستان نیست بلکه امکان فهم مطالبی دیگر را برای خواننده به وجود می‌آورد که لزوما نمی بایست با یک پاسخ قطعی همراه باشد.

 

[اولدوز]

چگونه تعلیق را پیش ببریم؟
مسلما وقتی از خلق داستان صحبت می‌کنیم و جهان داستانی را با جهان واقعی از بسیاری جهات متفاوت می‌بینیم، نمی‌توان گفت از چه فرمولی استفاده کنید و کدام راه را انتخاب کنید؛چرا که در این صورت بحث خلاقیت منتفی است. آنچه گفته می‌شود راه‌کارهایی است که الگوی اصلی‌شان داستان‌های نوشته شده‌ی موفق بوده‌ است و بیشتر از هر چیز شاید برای این موثر باشد که به راه‌هایی غیر از آن‌ها فکر کنید اما با دانستن‌شان و دقت در پرداخت‌شان چیزی را از دست نمی‌دهید.

 

[اولدوز]

-از جملات کوتاه استفاده کنید
به نظر می‌رسد جملات کوتاه، تاثیر بیشتری بر ذهن خواننده می‌گذارد و جملات طولانی و توصیف‌های کسل‌کننده میل خواننده را برای دقت بیشتر بر متن و ترغیب آن برای خواندن کم کند. پس شاید استفاده از جملات کوتاه که همزمان می‌بایست واضح و رسا باشند و با خواننده ارتباط برقرار کنند، سرعت حرکت داستان را بالا برده و بر تعلیق آن بیافزاید

 

[اولدوز]

از پایان آغاز کنید

نکته‌ی بعدی در ارتباط با شروع داستان است. داستان در سال‌های اولیه‌ی تولدش از یک روایت خطی برخوردار بود و وقایع و ماجراهایش از توالی زمانی که در دنیای بیرون بود تبعیت می‌کردند اما بعد روایتی ممکن شد که از آغاز به پایان نمی‌رسید بلکه از پایان آغاز می‌شد «روایت غیر خطی» به گمانم یکی دیگر از راه‌های ایجاد تعلیق در متن این است که از پایان واقعه‌ای آغاز کنیم. اتفاقی را که افتاده بازگو کنیم و بعد خواننده را درگیر این مسئله کنیم که چرا و چگونه این اتفاق افتاد.

 

[اولدوز]

خواننده را باهوش‌تر از خود بدانید
مسئله‌ی یاد شده برای کُل نوشتن کارساز است. برای تعلیق از این‌ جهت که نویسنده نباید تصور کند با یک کشمکش ساده و ابهامی تصنعی و پیچیده‌نویسی بیهوده می‌تواند تمایل خواننده را برای ادامه دادن حفظ کند. خواننده، متنی را که بهم‌ریختگی تصنعی و گره افکنی‌های بی‌مورد دارد، نمی‌پذیرد. از طرفی در نظر داشته‌ باشید خواننده‌ی تیزهوش می‌داند که داستان به خودی خود پیچیده است، یا نویسنده با شگردهایی آن را پیچیده کرده‌است. بدون شک تعلیق ذاتی که منجر به لذت کشف می‌شود در داستانی که پتانسیل پیچیده بودن را نداشته باشد به دست نمی‌آید.

 

[اولدوز]

سرنخ‌ها را در زمان خود به خواننده بدهید
فراموش نکنید که نویسنده اجازه ندارد با فریب دادن خواننده و یا ندادن اطلاعات کافی او را معلق نگه دارد. تعلیقی زیباست که سرنخ‌هایش را به موقع به خواننده بدهد. نوع روایت و ساختار طرح داستان و موضوعی که داستان برای آن نوشته شده‌است، شخصیت و نحوه قرار گرفتن آن در داستان، همگی در دادن این سرنخ‌ها به خواننده کمک می‌کند. منظور از سرنخ نیز قطعا حل کل ماجرا و یا توضیح داستان نیست؛ چراکه قرار شد تعلیق، به نرمی به داستان سرایت کند.

 

[اولدوز]

شخصیت داستانی را در موقعیت انتخاب کردن قرار بدهید
در بحث شخصیت‌پردازی مسئله‌ی انتخاب عنوان شد. به راستی اگر شخصیتی را آن‌طور که باید، در داستانی خلق کنید، وقتی در جایی از داستان مجبور به انتخاب باشد تعلیق ایجاد خواهد شد. به یاد داشته‌ باشید انتخابی که از آن حرف می‌زنیم یک انتخاب حساس و سرنوشت‌ساز است و به تعبیری مسیر داستان را مشخص می‌کند؛ انتخابی که در شرایط خاص و بحرانی پیش روی شخصیت قرار می‌گیرد نه در شرایط آرام زندگی.