حقوق تعمیق شکاف میان علم جهانی و امر بومی در بحبوحه‌ی انقلاب ۵۷

[Zohre☆]

تعمیق شکاف میان علم جهانی و امر بومی در بحبوحه‌ی انقلاب ۵۷ در ۱۳۵۱ دانشکده‌ی علوم اجتماعی و تعاون تأسیس شد و دو مؤسسه‌ی تحقیقاتی در ذیل نهاد مدیریتی آن قرار گرفت: مؤسسسه‌ی مطالعات و تحقیقات اجتماعی و مؤسسه‌ی تعاون. جمشید بهنام رئیس دانشکده شد و

 

[Zohre☆]

غلامحسین صدیقی علاوه بر ریاست مؤسسه، مدیریت گروه جامعه‌شناسی را نیز بر عهده گرفت. در دهۀ ۵۰، جامعه‌شناسی به دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران منحصر نماند و در دانشگاه ملی، دانشگاه مشهد، دانشگاه اصفهان و دانشگاه پهلوی شیراز نیز گروه جامعه‌شناسی بر

 

[Zohre☆]

پا گردید. علاوه بر این، درسی نیز به نام علوم اجتماعی در مقطع دبیرستان تعریف شد که قرار بود مباحث علوم اجتماعی را عمومی‌تر کند و از سطح گفتار آکادمیک فراتر ببرد. در کل، جامعه‌شناسی در دهۀ ۵۰ از حیث رشد و گسترش جغرافیایی، تثبیت در سطح گفتار دانشگاهی

 

[Zohre☆]

و عمومیت‌یابی در قلمرو همگانی توفیق نسبتاً خوبی به دست آورد. اما در سال‌های منجر به انقلاب، علوم اجتماعی به مرور از محتوای جهانشمول خود تهی شد و شأنیت «علمی» خود را از دست داد. با رشد گفتار «غرب‌زدگی» و «بازگشت به خویش» از اواسط دهۀ

 

[Zohre☆]

۴۰ و اوائل دهۀ ۵۰ و پیداشدن شمایل جامعه‌شناس «روشنفکر»ی که این گفتار را نمایندگی می‌کرد و به رغم حضور چهره‌ی قدیمی‌تر جامعه‌شناس «آکادمیک»، به سرعت گوی رقابت را از همکار دانشگاهی خود ربود و در افکار عمومی برای خود شأن و منزلتی یافت،

 

[Zohre☆]

جامعه‌شناسی در نسبت تازه‌ای با بومی‌گرایی قرار گرفت. عنایت جامعه‌شناسی روشنفکرانه به امر بومی بیش از آنکه به معنای التفات شناختی به مشخصات و ظرایف جامعه‌ی محلی باشد به دستاویزی برای هویت‌بخشی به خود از خلال فاصله‌گذاری میان علم اجتماعی مختص

 

[Zohre☆]

به «ما» و علم اجتماعی شایسته و درخور «آنها» بدل شد. این نوع جامعه‌شناسی که بیش از هر چیز به اتکای گفتار اسلام‌گرای امثال علی شریعتی پیش بُرده می‌شد، خارج از فضای آکادمی به نظریه‌پردازی در دفاع از «جامعه‌شناسی اسلامی» پرداخت و به تأسی

 

[Zohre☆]

از فضای مطالعات پسااستعماری در غرب از ضرورت به‌سخن‌درآمدن ملل جهان سوم و اقلیت‌های سرکوب‌شده حرف زد و با نقادی رویکرد فارغ از ارزش «علم» به مثابه‌ی ترفند قدرت‌های استعماری برای به‌سکوت‌کشاندن «دوزخیان زمین» و خنثی‌کردن سویه‌های انتقادی دانش،

 

[Zohre☆]

فضا را برای برآمد جامعه‌شناسیهای «دیگرگونه»ای فراهم ساخت که به حُکم غلبه‌‌ی گفتار «غربزدگی» از یک طرف و هویت‌گرایی بومی‌اندیشانه از طرف دیگر به صراحت به لزوم استخراج علم از جهان‌بینی و ایدئولوژی اسلامی نظر داشتند. چهره‌ی آکادمیکی که در دهه‌ی

 

[Zohre☆]

۵۰ از درون مرزهای دانشگاه به این گفتار دامن زد و با وجود پیوستگی «حرفه»اش به «علم» جامعه‌شناسی به روشنی در خطوط بومی‌گرایی هویت‌خواهانه – و نه «بومی‌اندیشی شناختیِ» حاکم بر پوزیتیویست‌های مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات اجتماعی – حرکت کرد