آموزشی تفاوت فیلمنامه با داستان

[YASNA.B]

فیلمنامه قالبی متفاوت با قصه‌ي ادبی دارد. قصه برای چاپ، انتشار و مطالعه توسط خواننده (بدون هیچ واسطه‌يي) نوشته می‌شود، اما فیلمنامه این‌گونه نیست؛ هر جا هم که این اتفاق بیفتد و فیلمنامه‌يی در قالب کتاب منتشر شود، محدود به مخاطبان خاص خود است، مخاطبانی نظیر دانشجویان رشته‌ي فیلمنامه‌نویسی و منتقدان سینمایی. به همین خاطر فیلمنامه اگر هم چاپ و منتشر شود، تیراژ محدودی خواهد داشت. قالب قصه یک قالب حسی، درونی و ذهنی است.

 

[YASNA.B]

خواننده با مطالعه‌ي قصه و توصيفات آن، شخصيت‌ها را آن‌گونه كه شخصاً برداشت كرده در نظر مجسم مي‌كند، به آن‌ها شكل مي‌دهد و آن‌ها را در ذهن كامل مي‌كند. وقتی می‌گوییم «جلال»، هر ک.س ممکن است تصویر خاصی از صاحب این نام در ذهنش نقش ببندد؛ یکی با شنیدن نام جلال تصویر مردی 50 ساله و مهربان در ذهنش مجسم می‌شود چرا که شخصی با این نام را می‌شناسد، دیگری تصویر فردی جوان، لاغر‌اندام و موذی جلوی چشمش نقش می‌بندد چون او هم شاید با جلال‌نامی در محیط کارش ارتباط داشته باشد و ممکن است نفر سوم جلال را در قالب مردی مقتدر، درشت‌اندام و کمی خشن ببیند كه در این صورت با چنین شخصی در جایی برخورد داشته و آشنا شده است. البته در قصه و رمان اختلاف در این حد نیست، اما به هر حال ميان نویسنده‌ي قصه و رمان و خواننده‌ی آن‌ها یک نوع همکاری در خلق و تصویرسازی شخصیت‌ها و موقعیت‌های داستانی وجود دارد.

 

[YASNA.B]

نویسنده‌ي رمان توضیحاتی درباره‌ي شکل فیزیکی و ظاهری شخصیت‌ها و محل وقوع داستان می‌دهد، اما تصاویر نهایی را خواننده در ذهن خویش خلق می‌کند. به همین خاطر است که وقتی یک رمان با فیلمِ ساخته‌شده از روی همان رمان مقایسه می‌شود، اغلب از مطالعه‌ي رمان لذت بیش‌تری می‌بریم تا مشاهده‌ی فيلم آن، زیرا خود در تصویرسازی رمان دخالت داریم و همه چيز را آن‌طور تجسم می‌کنیم که تجربه‌يی هر چند اندک از آن داریم.

 

[YASNA.B]

رمان حالات درونی شخصیت‌ها، افکار، احساسات و عواطف و خاطرات آن‌ها را با استفاده از توصیفات و توضیحات یک راوی بیان می‌کند، اما در فیلمنامه همه چیز باید شکل عینی و نمایشی داشته باشد. در رمان و داستان راوی می‌تواند بگوید که شخصیت مورد نظر از مشاهده‌ي فلان وضعیت یا شخصیت احساس خوشایندی پیدا می‌کند، دچار نفرت می‌شود و یا سردرد به سراغش می‌آید، ولي در فیلمنامه نمی‌توان به این سادگی عمل کرد؛ آن‌چه در فیلمنامه نوشته می‌شود باید توسط دوربین فیلمبرداری ضبط شود، چه‌طور دوربین می‌تواند سردرد، احساس خوشی یا نفرت را به تصویر بکشد، چه‌طور دوربین می‌تواند نشان دهد که شخصیت مثلاً به یاد اتفاقی که سال پیش برایش رخ داده می‌افتد ؟

 

[YASNA.B]

دوربین فیلمبرداری کنش و واکنش‌ها را ضبط می‌کند، حرکات و رفتار بازیگران و عناصر صحنه را به تصویر می‌کشد و همین‌طور موسیقی و صداهای مختلفِ درون صحنه و گفت‌وگوهای شخصیت‌ها را. پس این احساسات باید به‌واسطه‌ي یکی از این عناصر نشان داده شوند، یعنی یا از طریق گفت‌وگو و دیالوگ، یا صداهای درون صحنه و یا حالات، حرکات و رفتار بازیگران. تعیین هر یک از این‌ها هم جزیی از وظایف نویسنده‌ي فیلمنامه است.

 

[YASNA.B]

فیلمنامه با نمایشنامه نیز تفاوت دارد، چرا که نمایشنامه متنی است محدود به صحنه‌ي تئاتر. در نمایشنامه کفه‌ي ترازوی دیالوگ نسبت به تصویر به مراتب سنگین‌تر است؛ در واقع در نمایشنامه همه‌ی بارِ کار بر دوش گفت‌وگوها قرار دارد، در حالی که در فیلمنامه این‌گونه نیست و ممکن است ما حتی به‌ندرت از دیالوگ استفاده کنیم؛ شاید هم در برخی از فیلم‌ها اصلاً گفت‌وگويی وجود نداشته باشد - همان‌طور که در آغاز در فیلم‌های صامت این‌گونه بود - و شايد دیالوگ و تصویر در فیلمنامه وزن برابری با هم داشته باشند.