تمدن تمدن ميتاني

[اولدوز]

تمدن میتانی یکی از تمدن‌های باستانی هورانی در غرب ایران و شمال میانرودان[۱][۲] و جنوب آناتولی بوده‌اند. میتانی‌ها که مردمانی با زبان هوری،[۳] زبانی غیر سامی و هندواروپایی[۳]در شمال میانرودان بودند، توسط طبقه‌ای از اشراف با ریشهٔ نامشخص متحد گشته و قدرت خود را در جنوب ترکیه و شمال سوریه و عراق امروزی در هزارهٔ دوم پیش از میلاد مسیح گسترش دادند.[۴] برخی تاریخ پژوهان معتقدند میتانی‌ها گروهی از قوم ماد بودند.

 

[اولدوز]

خاندان شاهی میتانی بعد از کاسی‌ها بابل را گشوده و در سده‌های ۱۲ تا ۱۵ پیش از میلاد در میانرودان فرمانروایی کردند. واژگان هند و اروپایی و نام‌های هند و ایرانی زیادی میان کاسی‌ها و میتانی‌ها مشترک است؛ تمدن میتانی، تحت نفوذ فرهنگ هندو-آریایی بود و در فهرست خدایان میتانی، نام چهار خدا (میترا، ورونا، ایندرا، اشوین‌ها) ذکر شده که اسم‌های قدیمی دارند و در ریگ ودا هم ذکر شده‌است[۶][۷] و محتملا نشان از این دارد که میتانی‌ها دین ودائی داشته‌اند

 

[اولدوز]

هوری‌ها دارای تمدنی بودند که از دامنه‌های زاگرس تا نزدیکی دریای مدیترانه را فراگرفته بود. به نظر می‌رسد طبقه حاکم میتانی شعبه‌ای از اقوام آریایی باشند که به‌اتفاق هوریان تشکیل حکومت میتانی را دادند. اقوامی آریایی‌ای به نام میتانی، که در هزارهٔ دوم پیش از میلاد با هوری‌ها متحد شده و دولتی نیرومند در ناحیهٔ میان‌رودان تشکیل دادند. هوریان از قفقاز تا فرات کوچ کردند، مهاجرت هوری‌ها از ارتفاعات شرق ترکیه امروزی به‌طرف میانرودان و سوریه، به‌صورت امواج گسترده‌ای بو ده است، این قوم در غرب فلات ایران قدرت زیادی داشتند. میتانی‌ها با هوریان ممزوج شده و پادشاهی میتانی را تشکیل دادند، با اتحاد آنها توانستند سرزمین‌های گو تیان را فتح کنند. مقتدرترین فرعون مصر نیز با دختر شاه میتانی ازدواج کرده‌است و سلطنت خود را نه‌تنها در بین‌النهرین شمالی توسعه دادند، بلکه آشور را محدود کردند و با الحاق دره‌های زاگرس شمالی، که مسکن قوم گو تی بود به قلمرو خود، قدرت خویش را تثبیت نمودند. نفوذ گسترده هوری‌ها در سراسر شمال میانرودان و به‌قدرت رسیدن آنها تحت رهبری خاندان آریایی میتانی، در اواخر نیمه نخست هزاره دوم پیش از میلاد اهمیت ویژه‌ای را در هنر خاورمیانه به‌طورکلی داشته‌است. از نام شاهان میتانی می‌توان دریافت که سلطنت در آن کشور پایه و اساسی ایرانی داشت.

تمدن میتانی در میانرودان و غرب ایران و جنوب آناتولی بود و در ۱۵۰۰ پ م از کنار دریای مدیترانه تا کوه‌های زاگرس دولتی تشکیل داده بودند. سپس شمال بین‌النهرین را به سرزمین خود اضافه کردند. دولت ایشان سرزمینی از کرکوک تا کوه‌های زاگرس، از آشور تا مدیترانه (سوریه) را در برمی‌گرفت. سفالی که در حسن لو نزدیک دریاچه ارومیه پیداشده است نشان می‌دهد که این منطقه پیش از نیمه هزاره دوم پیش از میلاد، بخشی از منطقه فرهنگی هوریان و زیر نفوذ شاه میتانی بو ده است.

نخست پایتخت آنها شهر واشوگانی در خا بور امروزی بود. سپس به آرپخا در کرکوک انتقال یافتند. پایتخت واشو کاننی، رأس العین امروزی، در نزدیکی سرچشمه رود خا بور قرار داشت. یکی از شهرهای جنوبی ایشان، شهر نوزی (آراپ چا) بود که در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی کرکوک امروزی جای داشت. آثار شهرهای میتانی در جنوب در شهرهای دور گوری گالزو (Dur Kurigalzu) پیدا شد. متون یافت شده از جنوب غربی کرکوک در مورد قوانین زناشویی، بچه‌داری، واگذاری اموال، ارث، قوانین کشورداری و مجازات اطلاعات زیادی از میتانی‌ها به ما داده‌است.

 

[اولدوز]

در یافته‌های باستان‌شناسی، اشیا باریشه آریایی و عوامل زبان و دایی (هندی) دیده می‌شوند. از متون بغاز کوی آشکار می‌شود که تا این زمان اقوام هند و ایرانی خدایان مشترکی را می‌پرستیده‌اند. همچنین می‌توان نفوذ زبان دراویدی هند قدیم (آریایی) را در ساکنان آسیای صغیر نشان داد.

دربارهٔ اصطلاح هزار خدا، اصطلاح «هزار خدا» به‌وسیلهٔ کاتبان هیتی به‌کاررفته و نظایری از آن نیز درجاهای دیگر قابل‌ملاحظه می‌باشد، آشکار می‌سازد که نفوذ و اختلاط گوناگون در میان این مردمان بسیار رواج داشته‌است.

 

[اولدوز]

میتانی‌ها در پی گسترش قلمروشان تا سواحل میدترانه از جنوب با مصر هم‌مرز شدند و نبردهایی مابین این دو تمدن شکل گرفت. درگیری در سوریه، بین مصر و میتانی برای چندین نسل ادامه یافت تا اینکه یک معاهده صلح بین آمنهوتپ سوم و شاه شوترنا دوم منعقد شد، و در نهایت مرز بین این دو امپراتوری‌های رو به رشد، در نزدیکی قطنا و کادش، یعنی مرز سوریه و لبنان امروزی قرار گرفت.

 

[اولدوز]

نهرین لغتیست که مصریان سرزمین تحت حکومت میتانی‌ها را بدین نام می‌شناختند. منابع مصری میتانی را، «نَهرین» می‌نامیدند که از واژه رود، در زبان اکدی‌ها گرفته شده‌است.