آموزشی توضیحاتی برای نثر ادبی

[اولدوز]

■ کوه‌ها، برجستگی‌های بلندی هستند که برخی از آنها آتش فشانی می‌کنند. در درون کوه‌ها، گاه بر اثر بارش برف و باران، آب‌هایی اندوخته می‌شود که به شکل چشمه از آنها می‌جوشد. قلّه برخی کوه‌های بلند در تمام سال پوشیده از برف است. قلّه دماوند بلندترین کوه ایران از آن جمله است

 

[اولدوز]

■ کوه‌ها بوسه بر آسمان می‌زنند و گاه گدازه‌های خشم خویش را بیرون می‌ریزند. چشمه‌هایی که از درون کوه چشم می‌گشایند محصولِ دستِ کریم و مهربان برف و بارانی هستند که سخاوتمندانه کوه‌ها را می‌نوازند و سیراب می‌سازند. قلّه بشکوه دماوند این دیو سپید پای در بند همچون قلّه‌های بلند و برف آلود جهان، گویی پرچم صلح و صفا و صمیمیت برافراشته دارد.

 

[اولدوز]

متن اوّل یک متن زبانی است؛ متنی ساده، بدون بهره گیری از تخیل و احساس و متن دوم یک متن ادبی است. متن یا نثری که به زیبایی‌های ادبی آراسته شود، «نثر ادبی» خوانده می‌شود. نویسنده برای تبدیل یک متن زبانی به متن ادبی از عناصر زیر بهره می گیرد:

۱- خیال و احساس

۲- انتخاب واژه‌های مناسب

 

[اولدوز]

● برای تبدیل متن زبانی به متن ادبی از چه عناصری بهره می بریم؟ ۱- خیال و احساس ۲- انتخاب واژه‌های مناسب

 

[اولدوز]

◙ خیال و احساس

با مقایسه دو نمونه آمده می‌بینیم که بهره گیری از عنصر خیال و احساس، متن دوم را در مقایسه با متن اوّل زیباتر و دلپذیرتر کرده است. این ویژگی‌ها باعث می‌شود تا با خواندن متن دوم، عواطف و احساسات ما برانگیخته شود و با خواندن یا شنیدن متن از التذاذ ادبی بهره مند شویم.

 

[اولدوز]

نویسنده در خیال خود کوه‌ها را مانند انسان انگاشته است و به جای «برجستگی‌های بلند» چنین گفته است: «کوه‌ها بوسه بر آسمان می‌زنند»؛ این زیباسازی متن حاصل کاربرد آرایه «تشخیص» است. در ادامه برای آتش فشانی کوه‌ها تعبیر «گدازه‌های خشم » به کار رفته و «خشم» نیز ویژگی «انسان» است. چشم گشودن چشمه و کریم و مهربان دانستن برف و باران نیز نمونه‌هایی از آرایه تشخیص هستند که متن را زیبا و خیال انگیز ساخته است.

 

[اولدوز]

نویسنده برای خلق متن دوم، نیازمند تأمّل و درنگ کافی بوده است تا مثلاً به جای آتش فشانی، گدازه‌های خشم بگوید و به جای قله سپید و برف آلود دماوند، تعبیری از ملک الشّعرا بهار یعنی «دیو سپید پای در بند» را به کار ببرد

به نمونه زیر دقّت کنید:

جملۀ زبانی:

◙ خورشید غروب کرد.

جملات ادبی:

◙ آب از سر خورشید گذشت و در افق غرق شد.

◙ خورشید چشم‌های خود را بست.

◙ خورشید چون سیبی سرخ در دامان افق غلتید.

◙ خورشید خرامان خرامان در افق خزید و خاموش شد .

◙ خورشید در افق فرو نشست و ماه برخاست.

◙ خورشید چشم بست و فرو نشست. خورشید فروکاست و ماه برخاست.

آنچه جملۀ زبانیِ «خورشید غروب کرد» را به متن و نثر ادبی تبدیل کرد استفاده از عنصر خیال و احساس است که در قالب آرایه‌های ادبی نمود یافته است.

 

[اولدوز]

هر کلمه دو وجه دارد:

۱- لفظ

۲- معنی

واژه‌ها به دلیل داشتن لفظ و معنی متمایز، بار عاطفی متفاوتی را منتقل می‌کنند.

در نثر ادبی لازم است نویسنده با انتخاب واژه‌های مناسب، هم اطّلاعات را منتقل کند و هم حسّ مخاطب را تحریک کند. به عنوان نمونه در متن ادبی ابتدای درس، نویسنده دربار. برف و باران گفته است: کوه‌ها را می‌نوازند و سیراب می‌سازند. انتخاب واژه‌های «می‌نوازند» و «سیراب می‌سازند» تزریق حس به متن زبانی است. همچنین انتخاب واژه‌های «صلح و صفا و صمیمیت» با ضرب آهنگ خاصّ خود، موسیقی سخن را زیباتر کرده است.

 

[اولدوز]

نویسنده متن و نثر ادبی نیازمند درنگ و تأمّل و تجربه بیشتر نسبت به نویسند. متن زبانی است؛ یعنی تنها به «چه گفتن» توجّه ندارد بلکه برای تأثیرگذاری بیشتر«چگونه گفتن» را نیز در نظر دارد. شاید بتوان نثر ادبی را به ساختمانی تشبیه کرد که سازنده و معمار آن تنها به «ساختن برای سکونت» نمی اندیشد بلکه از ذوق و هنر برای لذّت بردن از نما‌ها و سازه‌ها نیز بهره می‌گیرد.

 

[اولدوز]

بسیاری از متن‌های ماندگار ادبیات فارسی از گذشته تا به امروز، ارزش ادبی خود را مدیون همین زیبایی‌ها هستند؛ گلستان سعدی، بهارستان جامی، کلیله و دمنه نصرالله منشی، مرصادالعباد نجم رازی، منشآت قائم مقام فراهانی و برخی آثار نویسندگان معاصر، نثر ادبی به شمار می‌آیند.