جامعه ایرانی جشن های فراموش شده ایران باستان

[عرشیا]

جشن سده یزد
جشن قدیمی که برای جلوگیری از سرما و تاریکی در روز دهم بهمن برگزار کردند جشن سده نام دارد.
حتی در شاهنامه هم از این جشن در داستان پادشاهی هوشنگ(نوه کیومرث و فرزند سیامک)یاد شده...
که هوشنگ در کوهستان ماری را می بیند و دو سنگ را به سمت او پرتاب می کند مار زنده می ماند اما از برخورد سنگ ها آتش به وجود می آید . هوشنگ، آن شب را جشن گرفت و نامش را سده گذاشت

 

[عرشیا]

شب علفه در تهران
«علفه» یا به زبان دیگر «بی‌بی حور" یکی از زیباترین مراسم قدیمی شهر تهران بود. در این مراسم چند روز به سال نو باقی‌مانده درون خانه مشک و عنبر آتش می‌زدند و برای ارواح مردگان فاتحه می‌فرستادند.

مراسم علفه در روستاهای استان‌های خراسان رضوی و جنوبی مانند گناباد، بیرجند، قاین، سرخس، بجنورد، فردوس، تربت‌حیدریه در آخرین روز سال انجام می‌گیرد.

مردم به صحرا می‌روند و با جمع‌کردن علف سبز آن را بر سر قبرستان، آستانه ورودی خانه و یا کلیددان در می‌گذارند. ایرانیان باستان سال اعتقاد داشتند که سال 365 روز است و آن را به 12 ماه و سی روز تقسیم می‌کردند و پنج روز باقی‌مانده را به‌عنوان پنجه اندرگاه، یا بهیزیک و پنجه مسترقه (دزدیده) به آخر سال اضافه می‌کردند.

 

[عرشیا]

شهریور-جشن فغدیه/ فغریه، جشن خنکی هوا

جشن خنک شدن هوا در خوارزم باستان در روز نخست شهریورماه برگزار می شده که امروزه صورت اصلی و شکل تلفظ نام این جشن و نیز جزئیات و نحوه برگزاری آن مشخص نیست.

3شهریور- جشن کشمین

جشنی ناشناخته در سُغد باستان ( نام شهری نزدیک سمرقند) در روز سوم شهریورماه که با بازاری همگانی همراه بوده است. امروزه صورت اصلی و تلفظ نام این جشن مشخص نیست.

4 شهریور- جشن شهریورگان، عروج مانی

جشنی در روز چهارم شهریورماه در ستایش و گرامیداشت این ماه. شهریورگان یا آذر جشن از جمله جشن‌های دوازده‌گانه سال ایران باستان بوده و از شمار جشن‌های آتش است. چهارمین روز شهریورماه این جشن برگزار می شود. به موجب یزدان‌شناسی اوستایی، شهریور میان امشاسپندان یا ملائک و ایزدان شش گانه از لحاظ مرتبت و مقام دومین است. نخست بهمن و دوم شهریور. این نام در اوستا «خشتر وئیریه» آمده که جزء اول کشور و پادشاهی و جزء دوم آرزو معنی می دهد. پس روی هم رفته به معنی پادشاهی یا کشور آرزوشده و به مفهوم عام از آن بهشت نیز اراده شده است.

چنان که همه امشاسپندان دارای دو وجه مینوی و زمینی هستند، این امشاسپند در جهان مینوی نماینده قدرت و شهریاری مطلقه اهورا مزدا و در زمین نگاهبانی و سرپرست فلزات و جنگ ابزارها و سلاح‌ها به او محول است. ما نمی‌دانیم چرا شهریورگان از شمار جشن‌های آتش به شمار رفته است.

این جشنِ آتش‌های خانگی محسوب می‌شد. مردم در خانه‌ها آتش می‌افروختند و ستایش خداوند و شکر نعمت‌های او را به جا می آورند. در خانه‌ها اغلب میهمانی بر پا کرده و خوراک‌های متنوع و ویژه تدارک می‌بینند و به مناسبت تغییر هوا شب هنگام در بام‌ها نیز آتش می‌افروزند؛ اما متأسفانه بقایای این جشن نیز میان زرتشتیان فراموش شده و فقط برخی از خانواده‌های قدیم در کرمان به گونه محدودی این جشن را برگزار می‌کنند.

در صفحه 251 آثار الباقیه چنین آمده است: «...شهریورماه که روز جهانی آن شهریور روز است و آن به مناسبت توافق دو اسم جشن است، آن را شهریورگان گویند. معنی شهریور دوستی و آرزوست. شهریور فرشته‌ای است که به جواهر هفت‌گانه از قبیل طلا، نقره، مس، آهن و دیگر فلزات که برقراری صنعت و دوام دنیا و مردم به آن‌ها بستگی دارد، موکل است.»

 

[عرشیا]

جشن فرورگان

‌روز نوزدهم ماه‌های ایران باستان در تقویم اوستایی روز فروردین نام دارد. این جشن برای مردم ایران باستان روز بزرگداشت درگذشتگان بود و آن‌ها با رفتن به آرامستان بر سر مزار رفتگان خود شادی نوروز را در کنار آن‌ها برگزار می‌کردند. مردم ایران باستان اعتقاد داشتند که ارواح درگذشتگان آن‌ها می‌توانند در این شادی با آن‌ها سهیم شوند.روز نوزدهم ماه‌های ایران باستان در تقویم اوستایی روز فروردین نام دارد. این جشن برای مردم ایران باستان روز بزرگداشت درگذشتگان بود و آن‌ها با رفتن به آرامستان بر سر مزار رفتگان خود شادی نوروز را در کنار آن‌ها برگزار می‌کردند. مردم ایران باستان اعتقاد داشتند که ارواح درگذشتگان آن‌ها می‌توانند در این شادی با آن‌ها سهیم شوند.

 

[عرشیا]

جشن خردادگان
جشن خردادگان در ششمین روز ماه خرداد برگزار می‌شود. در زبان اوستایی خرداد « هئوروتات» نام دارد و معنی رسایی و کمال می‌دهد. این جشن را ایرانیان باستان در نکوداشت رسایی و کمال اهورامزدا برگزار می‌کردند. جشن خردادگان بر مبنای تقدیس آب نیز هست. در دین زرتشتی آب را رشد دهنده همه موجودات هستی و سبب زایش و پرورش می‌دانند و خرداد را که یکی از ۶ امشاسپند در اوستا است، بانوی نگهدارنده آب دانسته‌اند.آداب جشن خردادگان شامل رفتن مردم به‌سمت سرچشمه رودها یا دریاها و رودخانه‌ها می‌شود. ایرانیان باستان در این روز تن خود را در آب‌های روان می‌شستند و با خواندن نیایش و دعا، همراه با خانواده‌های خود به شادی و پایکوبی می‌پرداختند. این روز زمان مناسبی برای ساخت و بازسازی کاریزها نیز بود. کاشت بذر و دانه‌هایی مانند کنجد نیز در این جشن رواج داشت. در متون فارسی کهن از گل سوسن به‌عنوان نشانه جشن خردادگان یاد می‌شود.

 

[عرشیا]

جشن تیرگان از مهم‌ترین جشن‌های ایران باستان است که در تاریخ سیزدهم تیر ماه برگزار می‌شود. در طول سالیان اخیر «برگزاری جشن تیرگان در برخی استان‌ها» به‌عنوان یکی از میراث معنوی کشور در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. جشن تیرگان در فراهان استان مرکزی و جشن تیرگان در استان گیلان که با نام «تیرماسینزه» شناخته می‌شود، در این فهرست به چشم می‌خورند.دو روایت مختلف به فلسفه جشن تیرگان اشاره می‌کنند. در روایت نخست، جشن تیرگان در سالروز رها شدن تیر از کمان آرش کمانگیر برای مشخص کردن مرز میان سرزمین‌های ایران و توران برگزار می‌شود. طبق این روایت، آرش در این روز با قدرت زیاد، از بالای کوه دماوند برای پایان دادن به جنگ میان ایران و توران، تیری پرتاب کرد که به هدف رسیدن آن نیمی از روز به طول انجامید.

روایت دیگر به روز نبرد فرشته باران یا «تیشتر» با دیو خشک‌سالی یا «اپوش» اشاره می‌کند. در این نبرد نخست تیشتر مغلوب دیو خشک‌سالی می‌شود؛ اما عاقبت، با یاری گرفتن از اهورامزدا، می‌تواند اپوش را شکست دهد. در بعضی از کتاب‌های تاریخی ایران باستان از دو روز تیرگان کوچک و بزرگ نام برده‌اند که به‌ترتیب زمان پرتاب تیر آرش و روز اعلام محل فرود آمدن آن هستند.