آموزشی حال گردانی در داستان

[Tara Motlagh]

یکی از رایج‌ترین مشکلات در داستان‌نویسی، ذهنی شدن داستان است. به این معنا که تمام داستان یا قسمت قابل‌توجهی از آن در ذهن راوی می‌گذرد. در بیش‌تر موارد در چنین شرایطی به داستان نمی‌شود رسید یا خط داستانی چنان ضعیف و لاغر از کار درمی‌آید که عملأ انگار داستانی وجود ندارد.

 

[Tara Motlagh]

چرایی این اتفاق در معنای اکت داستانی جواب داده می‌شود؛ وقتی در داستانی فقط یک شخصیت وجود داشته باشد، امکان اکت داستانی وجود ندارد. شخصیت در مسیر داستان به جای تبادل نیرو با امری فردی و عینی، ناچار به ذهن پناه می‌برد.

 

[Tara Motlagh]

برای مثال در داستان تک‌شخصیت امکان گرفتن دیالوگ (دوئیت) وجود ندارد و آن چه راوی می‌گوید ذهنی و کاملأ یک‌طرفه است، بی‌آن‌که هیچ "اتفاق داستانی" بیفتد. اما اگر شخصیت دیگری در کنار شخصیت اصلی حضور داشته باشد، امکانِ شکل‌گیری خطِ داستانیِ قوی‌تر، تقویت می‌شود.

 

[Tara Motlagh]

"داستانی که ذهنی باشد تک‌شخصیتی است، و داستانی که تک‌شخصیتی باشد ذهنی است." این گزاره قاعده نیست اما آن‌قدر مهم و فراگیر است که می‌توان آن را نزدیک به قاعده دانست. در هر دو صورت، ذهنی و تک‌شخصیتی، به دلیل عدم توانایی در ایجاد اکت، خط داستانی مشخص و قوی نخواهیم داشت.

 

[Tara Motlagh]

بسیاری از مشکلات دیگر، در زمان نوشتن پیرنگ قابل درک و برطرف شدن است. اگر پیرنگی دارید که یک شخصیت دارد یا مسیر اجرای داستانش ذهنی است، بدانید خیلی سخت و دیر و دور، شاید به داستان برسید.

 

[Tara Motlagh]

پیشنهاد می‌کنم در چنین مواردی در کنار شخصیت اصلی، شخصیت دومی تعریف کنید. هم‌چنین برای آن چه قرار است به شکل مونولوگی ذهنی روایت شود، مصداق‌های تصویری ـ داستانی تعریف و جایگزین کنید.

 

[Tara Motlagh]

وقتی از خرده‌روایت حرف می‌زنیم منظور طیف وسیعی از اجراهاست که از اجرای خرده‌روایی یک داستان تا خرده‌روایت‌های درون متنِ مبتنی بر شاه‌پیرنگ را در برمی‌گیرد.

 

[Tara Motlagh]

در شکل اخیر وقتی داستان مبتنی بر پیرنگی است که نویسنده موظف به دنبال کردن آن از ابتدا تا انتهاست، برای گسترش عرض داستان یا ایجاد حال و هوایی دیگر، می‌توان از خرده‌روایت استفاده کرد که به رنگین شدن اثر و خوش‌خوان شدن متن بسیار کمک می‌کند.

 

[Tara Motlagh]

برای فهم این تکنیک اصطلاح "حال‌گردانی" که برگرفته از نقالی ایرانی است بسیار گویاست؛ به این معنا که وقتی نقال قصه‌ای تعریف می‌کند بعد از مدتی برای شکستن ریتم مونوتون یا تغییر حال و هوا و ذائقة مخاطب و برای استمرار تمرکزش خط اصلی قصه را می‌شکند و برای لحظاتی رهایش می‌کند.

 

[Tara Motlagh]

این شکستن خط می‌تواند به واسطة یک قصة کوتاه باشد که به مناسبت یاد نقال افتاده است یا مثل‌ها و متل‌ها یا مزاحی با یکی از حضار یا حتی دعوت به فرستادن یک صلوات. این وقفة دراماتیک ذهن مخاطب را برای برگشت دوباره به مسیر قصه و ارتباط‌گیری قوی با قصه آماده می‌کند.