حکومت عیلام

[soheill]

حکومت عیلام

عیلام، از سلسله‌های بومی‌ جنوب غرب فلات ایران، پیش از ورود آریایی‌ها بود که در حدود سه هزار سال حاکمیت خود، توانست بر سومر و بابل مسلط شود.
تمدن عیلام، نام تمدنی است که در پایان هزاره سوم پیش از میلاد در جنوب غرب فلات ایران حاکمیت داشت. منطقه تحت سیطره عیلام در دوره عیلام میانه وسعت یافت و در عصر هخامنشیان به شوش محدود شد. عیلامی‌ها کشور خود را هَتَمتی یعنی سرزمین خدایان نام نهاده بودند. حکومت عیلام در ۲۷۰۰ سال قبل از میلاد، اولین پادشاهی خود را به پایتختی شوش تشکیل داد.
حکومت عیلام در حدود سه هزار سال پیش از میلاد در منطقه جنوب غربی ایران تشکیل شد. عیلامی‌ها سرزمین خود را هتمتی می‌نامیدند. قلمرو حاکمیت عیلام در دوره پادشاهان معروف این سلسله گسترش پیدا کرد و علاوه بر جنوب غرب ایران، بر بخش‌هایی از میان‌رودان (بین‌النهرین) نیز مسلط شد. عیلامی‌ها هرگاه قدرت بیشتری پیدا می‌کردند، نقش مهمی در سیاست‌های میان‌رودان بازی می‌کردند. عیلام در حدود سال‌های ۲۰۰۰ پیش از میلاد، بر سومر غلبه کرد، آن را برای همیشه از میان برداشت و میانرودان را به تصرف خود درآورد. مورخان، تاریخ سیاسی عیلام را به سه دوره تقسیم کرده‌اند:

عیلام باستان
عیلام باستان ابتدای حاکمیت دولت عیلام از سال ۲۷۰۰ تا ۱۶۰۰ پیش از میلاد را در بر می‌گیرد. دوره عیلامی باستان، سه سلسله از این حکومت را شامل می‌شودو از آن اطلاعات زیادی در دست نیست. سلسله‌های اوان و سیماشکی، سلسله‌هایی هستند که نام آن‌ها از کتیبه‌هایی که در بابل به‌جای مانده، به دست آمده است. سوکل‌مخ‌ها سلسله سوم عیلام هستند که بنا بر لقب پادشاهانشان، به این نام خوانده می‌شوند. این سلسله نیز در دوره عیلام باستان جای می‌گیرد.

 

[soheill]

عیلام میانه
از سال ۱۵۰۰ تا ۱۱۰۰ پیش از میلاد را شامل می‌شود. در دوره میانه، شاهان سلسله عیلام نام سوکل‌مخ را حذف کردند و عنوان «شاه شوش و انشان» را برای خود برگزیدند. این دوره از حکومت عیلام را می‌توان درخشان‌ترین دوره این حکومت از نظر اقتصاد، هنر و معماری به شمار آورد. بیشتر معابد عیلام در این دوره ساخته شد. دوره میانه حکومت عیلام، دوره‌ای است که این حکومت شکل کاملا عیلامی به خود گرفت (دوره اول حکومت عیلام بیشتر شاخصه دولت‌های میان‌رودان را داشت). اثر بزرگی چون زیگورات چغازنبیل در این دوره ساخته شد. زیگورات چغازنبیل از لحاظ وسعت و جذابیت در معماری، با اهرام مصر قابل مقایسه است.
در دوره عیلام میانه، جنگ‌هایی بین عیلام و آشور درگرفت. در چند دوره جنگ که بین پادشاهان مختلف این دوره صورت گرفت، سرانجام کوتیر ناخونته، پادشاه عیلام، به بابل حمله کرد و آنجا را به تسلط خود درآورد. پس از آن، در همین دوره، اتحاد بزرگ عیلام و بابل بر ضد آشور شکل گرفت.

 

[soheill]

پادشاهان معروف عیلام

عیلام در سه دوره تاریخی خود، پادشاهان بسیار زیادی داشت. پادشاهانی که در دوره آن‌ها، سرزمین و تمدن عیلام شکوه بیشتری داشت عبارت‌اند از:

کوتیک اینشوشیناک
در سال‌های ۲۲۴۰ تا ۲۲۲۰ پیش از میلاد حکومت می‌کرد و آخرین پادشاه دوره عیلام باستان است. از کوتیک اینشوشیناک، لوح‌های زیادی برجای مانده که به خط و زبان عیلامی و اکدی هستند.
شوتروک ناهونته
عیلام در زمان شوتروک ناهونته، بابل را تصرف کرد
از شاهان دوره عیلام میانه است که از سال ۱۱۸۵ تا ۱۱۵۵ پیش از میلاد حکومت می‌کرد. او بر شوش و انشان حکمرانی می‌کرد. در دوره او امپراتوری عیلام قدرت زیادی گرفت و با بابل وارد جنگ شد. در همین دوره بود که بابل به تصرف عیلام درآمد. شوتروک ناهونته (یا شوتروک ناخونته) پس از تسلط بر بابل، دستور داد این سرزمین را غارت کنند و غنایم و گنجینه‌های آن را به عیلام ببرند. به دستور او پیکره مردوک و لوح حمورابی به شوش منتقل شد. شوتروک ناخونته در دوره حاکمیت خود، نیایشگاه‌های بسیاری را در شهرها و روستاهای تحت حاکمیت عیلام بنا کرد.

 

[soheill]

فرهنگ و اعتقادات عیلامی‌ها
مذهب عیلام
در مورد مذهب عیلام اطلاعات زیادی نداریم؛ اما اندک منابع موجود نشان می‌دهند از نظر مردم عیلام، عالم پر از ارواح بوده است. خدای بزرگ عیلام، اینشوشیناک، خدایی بود که تنها شاهان و کاهنان او را می‌پرستیدند. بعد از او، ۶ خدا در عیلام برای پرستش وجود داشت و پس از آن‌ها، گروهی از ارواح مورد پرستش مردم عیلام بودند که هرکدام خدای جایی بود. مردم عیلام همچون بابلی‌ها، مجسمه خدایان را می‌ساختند و هر گاه آن را به جایی دیگر انتقال می‌دادند، معتقد بودند خدا نیز به مکان جدید رفته و خدای شهر جدید شده است.
پرستش ارواح و عناصر طبیعت در عیلام، رایج بود

 

[توکـیو]

طبق داده‌های باستان‌شناسی، عیلامی‌های قدیم، برخی از درختان و حیوانات را مقدس می‌شمردند. آن‌ها به عناصر طبیعت احترام می‌گذاشتند. خورشید به‌علاوه ماه و ستارگان در راس این عناصر قرار داشتند. اعتقادات مردم عیلام در دوره‌های بعد پیشرفت کرد. در دوره‌های بعد خدایان و رب‌النوع‌هایی در عیلام دیده می‌شود که در آن‌ها سر انسان و هیکل حیوانات با هم ترکیب شده‌اند. برای مثال ترکیب سر انسان با هیکل شیر در بین آثار عیلامی دیده می‌شود که به خدایان محافظ مشهور بودند. در مراحل بعد دوره حاکمیت عیلام، خدایان به‌شکل انسان ترسیم می‌شدند و طبق نقش و کارکرد آن‌ها، نام‌هایی برای آن‌ها در نظر گرفته شد.

 

[توکـیو]

شیلهاک اینشوشیناک

یکی از پسران شوتروک ناهونته، برادر کوتیرناهونته دوم و از پادشاهان عیلام میانه بود که در سال ۱۱۵۰ تا ۱۱۲۴ پیش از میلاد به پادشاهی رسید. او که در دوره میانه عیلام می‌زیست، در دوران حکومت خود به تقویت جنگجویان عیلامی پرداخت و از طریق آن‌ها بر دیاله و کرکوک مسلط شد. در دوره او بابل محاصره شد، غنایم زیادی به چنگ عیلامی‌ها افتاد و تمام جنوب غرب ایران تا خلیج فارس یک‌پارچه زیر سلطه دولت عیلام درآمد.

 

[توکـیو]

کوتیر ناهونته دوم

پسر شوتروک ناهونته که از پادشاهان عیلام میانه حوالی سال ۱۱۵۵ پیش از میلاد بود. او در فتح بابل همراه با پدرش نقش داشت و پیرو شورش بابل در سال ۱۱۵۷ پیش از میلاد، سرکرده شورشیان را به ایلام برد و به این ترتیب حکومت کاسیان را در بابل از میان برد

 

[توکـیو]

عیلام نو

از سال ۱۱۰۰ پیش از میلاد تا سال ۵۳۹ بعد از میلاد را شامل می‌شود. در دوره عیلام نو، آریایی‌های مهاجر وارد فلات ایران شدند. مهاجرت آریایی‌ها سبب محدود شدن قلمرو عیلام میانه شد. در کتیبه‌های آشور به ورود آریایی‌ها به ایران و تشکیل حکومت مادها اشاره شده است. علت ثبت این وقایع، درگیری‌هایی است که دولت ماد با آشور برای تسلط بر هگمتانه داشت. با حضور دولت ماد در ایران، قلمرو عیلام از انشان به شوش محدود شد. انشان، بعدها در جغرافیای حکومت‌های باستانی ایران به پارس تبدیل شد. پادشاهان دوره عیلام نو، هنوز خود را شاه انشان و شوش می‌نامیدند؛ اما سه شاه پایانی این سلسله، این لقب را از خود برداشتند.