متفرقه خانواده

[DLVAN]

مفهوم خانواده در جامعه شناسی. ​

پیشتر از این، گروهی از محققان علوم اجتماعی، خانواده را به «گروهی از افراد که روابط آنان با یکدیگر بر اساس هم‌خونی شکل می‏‌گیرد و نسبت به‌هم خویشاوند محسوب می‏‌شوند» تعریف کرده بودند. گروهی دیگر از جامعه شناسان، برای تعمیم خانواده به گونه‌‏ای که افزون بر روابط هم‌خونی، مواردی هم‌چون فرزندپذیری و پذیرش‌‏های اجتماعی و قراردادی را نیز در برگیرد، خانواده را این گونه تعریف کردند: «گروهی است متشکل از افرادی که از طریق پیوند زناشویی، هم خونی یا پذیرش، با یکدیگر به عنوان شوهر، زن، مادر، پدر، برادر، خواهر و فرزند در ارتباط متقابلند و فرهنگ مشترکی پدید آورده و در واحد خاصی زندگی می‏کنند».

 

[DLVAN]

سه تعریف مهم!
دیگر صاحب نظران نیز در حوزه‌‏های مختلف علوم انسانی، تعاریف و تعابیر مشابهی در تعریف خانواده به کار برده‏‌اند، برای نمونه، به سه تعریف دیگر اشاره می‌‏شود:
۱.خانواده ترکیبی از افرادی است که از راه خون، زناشویی، و یا فرزند‌پذیری، با یکدیگر ارتباط می‏‌یابند و طی یک دوره زمانی نامشخص، با هم زندگی می‏‌کنند.
2.خانواده پیوندی است که با نهاد ازدواج، یعنی صورتی از روابط جنسی، که به تصویب جامعه رسیده، مرتبط است.
3. خانواده گروهی اجتماعی است که بزرگ‌سالان آن (مذکر و مؤنث) از نظر جنسی، با هم زندگی می‌‏کنند و از نظر اقتصادی، همکاری دارند و دارای یک بچه یا بیشتر هستند.

 

[DLVAN]

قدر مشترک این گونه تعاریف را می‌‏توان در سه محور خلاصه کرد:
1. خانواده بر مبنای ازدواج بین دو جنس مخالف شکل می‏‌گیرد.
2. روابط نسبی(قرار دادی یا واقعی) یا سببی بین اعضای آن وجود دارد.
3. افزون بر کارکردهای زیستی(تولید مثل)، کارکرد‏های آموزشی، تربیتی و اقتصادی نیز برای آن متصور است.
با این حال، نگاهی گذرا به سیر تصورات خانواده، نشان می‌‏دهد که این نهاد کهن، در عمر طولانی خود به ویژه در دوران معاصر دست خوش چنان تغییراتی شده است که مشکل بتوان تعریفی جامع از آن ارائه داد.

 

[DLVAN]

تصور قالب از خانواده.
تصور قالبی ما از خانواده، که از یک شوهر، همسر و فرزندانشان ترکیب می‌‏شود، با توجه به ساختار خانواده در سراسر تاریخ بشر، تصور چندان درستی نیست. بر این اساس، تعریف خانواده، امری سهل و ممتنع است. سهل است به علت تصور قالبی که از خانواده، حتی در ذهن خواص وجود دارد و آن را ترکیبی از شوهر، همسر و فرزندان می‏‌پندارد؛ و ممتنع است به سبب گونه‌‏های بی‏‌شمار و متفاوتی که قدر مشترک آن‌ها، تنها اطلاق نام «خانواده» است و جز آن، قدر مشترک دیگری ندارند. به همین دلیل، مارتین سگالن معتقد است که جامعه شناسی معاصر ناگزیر است که در تعریف خانواده، تا حدودی محتاطانه وارد عمل شود؛ زیرا «خانواده» واژه‏ای با معانی متعدد است و از یک چارچوب مفهومی، که قادر به تعریف حیطه گسترده پدیده‏‌های خانوادگی باشد، محروم است. در واقع، جامعه شناسان معاصر از ارائه یک تعریف کلی درباره خانواده پرهیز می‌‏کنند؛ زیرا ارائه تعریفی جامع که همه مصادیق خانواده را از خانواده سنتی گرفته تا مواردی که در عصر جدید، نام خانواده گرفته‏اند، مانند روابط زناشویی خارج از چارچوب رسمی، زندگی‏‌های مشترک هم‌جنس‌ها، خانواده‏‌های تک والدینی را در برگیرد، ممکن نمی‌دانند.

 

[DLVAN]

تعریف خانواده از دیدگاه سگالن.
مناسب‌تر آن است که برای آشنایی بیشتر با مفهوم خانواده، به جای ارائه تعریفی جامع، به بررسی گونه‏‌های مختلف خانواده و تعاریف آن‏ها بسنده کنیم.
در همین باره، سگالن می‌‏نویسد: «به‌جای این که در قالب واژگانی دقیق، همیشه از خانواده سخن بگویم، اصطلاحاتی را به‌کار خواهم گرفت که به نظر می‏‌رسند این نهاد را در جنبه خاصی که مورد بررسی است، به روشن‌ترین وجهی تعریف می‌‏کنند و به‌همین منظور، از اصطلاحاتی چون خانواده تک هسته‌‏ای، گروه خانگی و روابط خویشاوندی استفاده خواهم کرد». این بررسی، در دو مقطع زمانی صورت می‏‌گیرد:
پیش از انقلاب صنعتی: در دوران پیش از انقلاب صنعتی، از چند ویژگی و مؤلفه اصلی تشکیل شده است. مهم‌ترین مؤلفه‏‌ها و ویژگی‏‌های خانواده در این دوران را که بعد‏ها در دوران صنعتی با چالش روبه‌رو شد می‏‌توان در این محورها خلاصه کرد:
محور اول پیمان زناشویی رسمی و مورد پذیرش جامعه، میان یک زن و مرد.
محور دوم روابط جنسی و زیستی(تولید مثل) میان زن و شوهر.
محور سوم تشکیل روابط و مناسبات نسبی(واقعی یا قراردادی)، سببی و خویشاوندی.
محور چهارم کارکردهای فرازیستی(مانند کارکردهای آموزشی و تربیتی، اقتصادی، روانی و عاطفی).
مطرح ترین اشکال خانواده در دوران پیش از انقلاب صنعتی، که عناصر و مؤلفه‏‌های یاد شده، در آن‏‌ها به چشم می‏‌خورد، به شرح ذیل است:
1. خانواده هسته‌‏ای و گسترده, ویلیام جی گود خانواده هسته‌‏ای را به «واحدی بنیادی که از یک زن و شوهر و فرزندان تشکیل شده است»، معنا کرده است. گفتنی است که بروس کوئن در کتاب درآمدی به جامعه شناسی و استفان مور در دیباچه‏ای بر جامعه شناسی تعریفی مشابه ارائه داده اند گرهارد لنسکی در کتاب جامعه‌‏های انسانی، پا را اندکی فراتر گذاشته و در تعریف خانواده هسته‏ای می‏گوید: «معمولاً تشکیل شده است از یک مرد، زن یا زنان او و فرزندان مجرد آنان».

 

[DLVAN]

کامل‌ترین تعریف از خانواده
شاید کامل ترین تعریف را آنتونی گیدنز ارائه داده باشد. در تعریف او، خانواده هسته‌‏ای، «خانواده‏ای است که در آن، یک زوج متأهل(یا یکی از والدین) با فرزندان خود یا کودکانی که به فرزندی پذیرفته، زندگی می‏‌کنند» جامعه شناسان، خانواده هسته‏ای را کهن ترین و در عین حال، شایع‌ترین نوع خانواده می‌‏دانند. پس از انقلاب صنعتی، فرهنگ مردم اغییراتی داشته و در پی آن تعریف خانواده هم تغییر خواهد کرد، تغییر ناخوشایند.