مهره داران خرس قطبی

[ادوارد کلاه به سر]

خرس قطبی (نام علمی: Ursus maritimus) گونه‌ای از خرساست که بومی محدودهٔ مدار شمالگان، اقیانوس منجمد شمالی ودریاها و خشکی‌های پیرامون آن است. خرس قطبی یکی از بزرگ‌ترین گونه‌های خرس است و تقریباً از لحاظ بزرگی با خرس کودیاک برابری می‌کند.[۲] یک نر بالغ وزنی میان ۳۵۰ تا ۷۰۰ کیلوگرم دارد[۳] درحالی که خرس‌های ماده تقریباً نصف یک خرس نر وزن دارند. با اینکه خرس قطبی گونهٔ خواهر برای خرس قهوه‌ای به‌شمار می‌رود اما چنان فرگشت یافته که کنام کوچک‌تری را پوشش دهد و برخلاف خرس قهوه‌ای همه‌چیزخوار این جانور تقریباً گوشت‌خواراست. بسیاری از ویژگی‌های فیزیکی خرس قطبی چنان بهینه شده که بتواند در دمای پایین دوام آورد و در برف، یخ و آب جابجا شود وفک‌ها را که بخش مهمی از فهرست خوراکی‌های آن است شکار کند.[۴] با اینکه بیشتر خرس‌های قطبی در خشکی به دنیا می‌آیند اما آن‌ها بیشتر عمرشان را در یخ‌های دریا به سر می‌برند. نام علمی آن‌ها یعنی خرس دریایی هم از همین واقعیت گرفته شده‌است. خرس‌های قطبی به دلیل وابستگی شان به دریا در گروه پستانداران دریایی جای می‌گیرند.[۵]

 

[ادوارد کلاه به سر]

به دلیل گرم شدن زمین و تخریب زیستگاه خرس‌های قطبی، این جانور زیر عنوان گونه آسیب‌پذیر قرار می‌گیرد. البته با سهمیه بندی و محدود کردن شکار خرس‌های قطبی تلاش شده که از نابودی این جانور پیشگیری شود. به صورت تاریخی به خرس قطبی، خرس سفید هم می‌گویند.

 

[ادوارد کلاه به سر]

در سال ۱۷۷۴ کنستانتین فیپس برای نخستین بار خرس قطبی را به عنوان یک گونهٔ مجزا توصیف کرد.[۶] او نام علمی Ursus maritimus که در زبان لاتین به معنی خرس دریایی است را پیشنهاد کرد.[۷] در زبان روسی به این جانور خرس سفید (бе́лый медве́дь)، در نروژ به آن خرس یخی (Isbjørn) و در کبک به آن خرس قطبی (ours polaire) و خرس سفید (ours blanc) می‌گویند.[۸]

 

[ادوارد کلاه به سر]

خانوادهٔ اورسیدا (Ursidae) نزدیک به ۳۸ میلیون سال پیش ازگوشت‌خوارسانان جدا شد.[۹] ریشهٔ زیرخانوادهٔ اورسینا (Ursinae) یا خرسیان به تقریباً ۴٫۲ میلیون سال پیش بازمی‌گردد.[۱۰]قدیمی‌ترین سنگوارهٔ بدست آمده از خرس قطبی یک استخوان فک مربوط به ۱۱۰ تا ۱۳۰ هزار سال پیش است که در سال ۲۰۰۴ در پرینس کارلز فورلند پیدا شد.[۱۱] این سنگواره نشان می‌دهد که در ۱۰ هزار تا ۲۰ هزار سال پیش دندان‌های آسیای بزرگ خرس‌های قطبی نسبت به دندان‌های خرس‌های قهوه‌ای دچار دگرگونی چشمگیری می‌شود.[۱۲]این احتمال وجود دارد که خرس‌های قطبی شاخه‌ای از جمعیت خرس‌های قهوه‌ای باشند که در طول یک دورهٔ یخبندان درپلیستوسن[۱۳] از دیگر خرس‌ها جدا شده‌اند یا اینکه این خرس‌ها در بخش شرقی سیبری (مانند شبه‌جزیره کامچاتکا) ساکن شده‌اند.[۱۲]

 

[ادوارد کلاه به سر]

نشانه‌های به دست آمده از تحلیل دی‌ان‌ای بسیار پیچیده‌تر است.دی‌ان‌ای میتوکندریایی خرس قطبی نزدیک به ۱۵۰ هزار سال پیش از خرس قهوه‌ای فاصله گرفته درحالی که کلادهایی از خانوادهٔ خرس قهوه‌ای وجود دارد که دی‌ان‌ای میتوکندریایی آن‌ها به خرس قطبی نزدیک تر است تا به دیگر خرس‌های قهوه ای.[۱۴] به این معنی که بر اساس مفهوم گونه‌ها، شاید خرس قطبی را نتوان به عنوان یک گونهٔ جدا در نظر گرفت.[۱۵] برای مثال دی‌ان‌ای میتوکندریایی خرس قهوه‌ای ایرلندی که منقرض شده‌است به صورت ویژه‌ای به خرس‌های قطبی نزدیک است.[۱۶] مقایسهٔ میان دی‌ان‌ای هسته‌ایخرس قطبی و قهوه‌ای نشان می‌دهد که الگوی آن‌ها متفاوت است و از نظر ژنتیکی می‌توان گفت دو کلاد متفاوت را تشکیل می‌دهند که نزدیک به ۶۰۳ هزار سال پیش از هم فاصله گرفته‌اند.[۱۷] پژوهش‌های امروزی، دیگر به صورت جدا جدا DNA را بررسی نمی‌کند (مانندمیتوکندری یا هسته) بلکه به مقایسهٔ یک ژن کامل می‌پردازد و بر اساس این نوع روش تحقیق خرس‌های قطبی و قهوه‌ای در ۴۰۰ هزار سال پیش از هم جدا شده‌اند.[۱۸]

 

[ادوارد کلاه به سر]

البته میان این دو گونه جفت‌گیری‌هایی صورت گرفته که نشان می‌دهد آن‌ها احتمالاً در فصل‌های گرم هنگامی که خرس‌های قهوه‌ای به سوی شمال و خرس‌های قطبی به سوی خشکی‌ها رانده می‌شدند با هم تماس داشته‌اند. بیشتر خرس‌های قهوه‌ای حدود ۲ درصد مواد ژنتیکی مشترک با خرس‌های قطبی دارند اما جمعیتی از خرس‌ها به نام خرس‌های جزایر ای‌بی‌سی وجود دارد که وجه اشتراکش بین ۵ تا ۱۰ درصد است که این نشان می‌دهد جفتگیری میان آن‌ها با خرس‌های قطبی در دورهٔ نزدیک تری به زمان حال رخ داده‌است.[۱۹]در صورت جفتگیری میان خرس قطبی و خرس قهوه ای، خرس دورگه قطبی-گریزلی به دست می‌آید.[۱۳][۲۰] سابقهٔ جدایی نسل این دو خرس از هم خیلی قدیمی نیست همچنین شواهد تازه نشان می‌دهد که میان این دو نژاد بیش از همه جفت‌گیری صورت گرفته‌است از این رو این دو گونهٔ خرس بسیار همانند هم باقی مانده‌اند. با وجود همهٔ شباهت‌هایی که میان این دو خرس وجود دارد همچنان باید در دو گونهٔ مختلف رده‌بندی شوند چون، هیچ‌کدام این دو گونه نمی‌توانند برای مدت طولانی در زیست‌بوم دیگری زندگی کند، دوم آنکه آن‌ها از دیدگاه ریخت‌شناسی و دگرگشت و همچنین رفتارهای اجتماعی، عادت‌های غذایی و دیگر مشخصه‌های فنوتیپی با هم متفاوت‌اند.[۲۱]

 

[ادوارد کلاه به سر]

هنگامی که نخستین بار نام خرس قطبی در مدارک علمی ثبت شد، دو زیرگونه هم برای آن شناسایی شد که نخستین زیرگونه در سال ۱۷۷۴ توسط کنستانتین جی فیلیپ و دومی توسط پیتر سایمون پالاس در ۱۷۷۶ معرفی شد.[۲۲] این دو گونهٔ معرفی شده امروزه نامعتبر دانسته می‌شوند.[۲۳][۲۴][۲۵] چند سال پیش سنگواره‌ای از خرس قطبی به دست آمد که بسیار بزرگتر خرس‌های زندهٔ امروزی بود[۱۳] اما پژوهش‌ها نشان می‌دهد که احتمالاً این سنگواره مربوط به یک خرس قهوه‌ای بوده و نه قطبی.[۲۶]

 

[ادوارد کلاه به سر]

خرس قطبی در مدار قطبی و خشکی‌های پیرامونش تا جزیرهٔ نیوفاندلند دیده می‌شود. به دلیل اینکه انسان‌ها در زیستگاه این جانور چندان آمد و شد ندارند، نسبت به دیگر گوشت‌خوارانمحدودهٔ زیستگاه آن چندان دستخوش تغییر نشده‌است.[۲۷] با اینکه خرس‌های قطبی در ناحیهٔ بالاتر از ۸۸ درجه کمتر دیده می‌شوند اما شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد این جانور در کل محدودهٔشمالگان حتی تا خلیج جیمز در کانادا توزیع یافته‌اند. جنوبی‌ترین بخشی که خرس‌های قطبی پا گذاشته‌اند میان اقلیم زیرشمالگانی واقلیم قاره‌ای مرطوب است. گزارش‌های غیرمعتبری از حضور خرس‌های قطبی در مناطق جنوبی تر، تا بارلِوُگ در نروژ و جزایر کوریل در دریای اختسک داده شده در این گزارش‌ها فردی دیده که خرس‌های قطبی بر روی تکه‌های یخ شناور بوده‌اند و تا این مناطق آمده‌اند، اما این گزارش‌ها تأیید شده نیست. برآورد شمار دقیق خرس‌های قطبی جهان به دلیل زیست‌بوم ویژهٔ آن‌ها کار دشواری است اما زیست شناسان برآورد کرده‌اند که بین ۲۰ تا ۲۵ هزار یا ۲۲ تا ۳۱ هزار خرس قطبی در سراسر جهان پراکنده‌است.[۶][۲۸][۲۹]

 

[ادوارد کلاه به سر]

در پنج کشور دانمارک (گرینلند)، نروژ (سوالبار)، روسیه، آمریکا(آلاسکا) و کانادا خرس‌های قطبی زندگی می‌کنند، این پنج کشور قراردادهای بین‌المللی برای حفاظت از این جانور امضا کرده‌اند؛ این توافق در زمینهٔ پژوهش بر روی این جانور هم کارساز است.

روش‌های امروزی در شمارش و حفظ رد خرس‌های قطبی از اواسط دههٔ ۱۹۸۰ بکار گرفته شد اما انجام این روش‌ها برای محدوده‌های گسترده کمی گران است.[۳۰] دقیق‌ترین روش در شمارش خرس‌های قطبی پرواز با بالگرد بر فراز قطب و بیهوش کردن خرس‌های قطبی با شلیک از راه دور و زدن برچسب بر روی تک تک آن‌ها است.[۳۰] درنوناووت برخی اینوئیتها گزارش داده‌اند که شمار خرس‌های قطبی که پیرامون انسان‌ها دیده‌اند در سال اخیر بیشتر شده‌است، این مطلب این احتمال را به وجود آورده‌است که جمعیت خرس‌ها رو به افزایش است. دانشمندان می‌گویند که جمع شدن خرس‌ها پیرامون مناطق انسانی نشانهٔ این است که جمعیت آن‌ها از اول بیش از آنچه که شمارش شده، است.[۳۰]

۱۹ جامعه آماری برای خرس‌های قطبی شناسایی شده‌است که از آن میان سه مورد رو به کاهش، ۶ مورد در وضعیت پایدار و یک مورد رو به افزایش است. اما در مورد ۹ مورد دیگر اطلاعات کافی در دسترس نیست (تا سال ۲۰۱۴).[۳۱]

 

[ادوارد کلاه به سر]

خرس قطبی یک پستاندار دریایی به‌شمار می‌رود چون بیشتر ماه‌های سال را در آب به سر می‌برد.[۳۲] اما تنها پستاندار دریایی زنده است که دست و پاهای بسیار قوی دارد و می‌تواند مسافت‌های طولانی را راه برود یا بدود.[۳۳] خرس‌های قطبی بیشتر دوست دارند در یخ دریا که سطح آب‌های فلات‌قاره را پوشانده و مجمع‌الجزایرشمالگان زندگی کنند. به این مناطق «حلقه‌های زندگی شمالگان» گفته می‌شود؛ چون از نظر زیستی نسبت به آب‌های عمیق شمالگان پربارترند.[۲۷][۳۴] خرس‌ها هر چند وقت یک بار به جاهایی که یخ دریا به آب منتهی می‌شود می‌روند چون می‌توانند در آنجا به شکار فُک‌هاکه غذای اصلی شان است بپردازند.[۳۵] در محیط زندگی آن‌ها دسترسی به آب شیرین بسیار محدود است چون بخش زیادی از آن به شکل برف است. خرس‌های قطبی می‌توانند طی یک فرایند زیستی از چربی سطح بدن فُک‌ها، آب تولید کنند[۳۶] از این رو خرس‌های قطبی بیشتر در مناطقی دیده می‌شوند که فک‌ها در آن بیشترند.[۳۷] سالانه با تغییرات فصلی میزان یخ‌های منطقه تغییر می‌کند و این امر باعث کوچ فک‌ها می‌شود و در نتیجه خرس‌های قطبی هم به دنبال آن‌ها کوچ می‌کنند.[۳۴] در مناطقی مانند خلیج هادسون و خلیج جیمز، یخ‌ها به‌طور کامل آب می‌شود از این رو خرس‌ها مجبورند به خشکی روند و چند ماه صبر کنند تا دوباره آب دریا یخ بزند.[۳۴]