غیرپارسی خوزه مارتی

[سلین]

خوزه مارتی، رهبر جنبش استقلال کوبا در مبارزه با امپراتوری اسپانیا، شاعر و نویسنده معروفی هم به شمار می‌آید. او را قهرمان ملی کوبا و پدر مدرنیسم می‌دانند و بسیاری از محافل ادبی معتقدند که روی شاعرانی چون «روبن داریو» و «گابریلا ماسترا» هم نفوذ داشته است.
خوزه مارتی در ۲۸ ژانویه ۱۸۵۳ در هاوانا از پدری فرانسوی به‌نام مارینو مارتی و مادری اهل جزیره قناری متولد شد. مارتی تنها پسر خانواده بود و هفت خواهر داشت. هنگامی‌که خوزه پنج‌سال داشت همراه خانواده خود از کوبا به اسپانیا رفت

 

[سلین]

اما آنها دوسال بعد به کوبا برگشتند و نام خوزه را در مدرسه عمومی و محلی آنجا نوشتند. در این مدرسه او با «رافائل ماریا دی مندیو» آشنا شد، که در تربیت سیاسی او تأثیر زیادی داشت. خوزه مارتی گذشته از این‌که نویسنده، شاعر، مترجم، دیپلمات و روزنامه‌نگار معروفی به‌شمار می‌رفت، نقاش هم بود. در سال ۱۸۶۷ در هاوانا به تحصیل نقاشی و مجسمه‌سازی پرداخت، اما زیاد موفق نشد.
در سال ۱۸۶۹ نخستین نوشته‌های خود را در یک روزنامه منتشر کرد و سپس در همان سال مجموعه ملودرامی با عنوان «آزادی وطن» انتشار داد و غزل مشهور او به‌نام «۱۰ اکتبر» نیز در روزنامه مدرسه‌اش منتشر شد.

 

[سلین]

باوجود تمام این موفقیت‌ها در مارس همان سال مقامات مستعمراتی، مدرسه را تعطیل کردند و تحصیل مارتی هم قطع شد. او از جوانی، از استعمارگران اسپانیایی ـ‌که کشورش را تسخیر کرده بودند ـ‌ و برده‌داری‌ که در کوبا رایج بود نفرت داشت.
در سال ۱۸۶۹ ازسوی دولت اسپانیا به اتهام خ*یانت، توقیف و زندانی شد و چهار ماه بعد به شش سال زندان محکوم شد. پدر و مادرش به دولت نامه‌ای نوشتند و وکیل گرفتند و تلاش زیادی برای آزادی او کردند، اما موفق نشدند. مارتی هنوز شانزده‌سالش هم نشده بود که در زندان بیمار شد و چون پاهایش را زنجیر کرده بودند به سختی آسیب دید. به همین دلیل بود که او را از زندان به بخش دیگری از کوبا به نام «ایزلادی پینوس» فرستاده و از آنجا هم به اسپانیا تبعید کردند.

 

[سلین]

مارتی در اسپانیا حقوق خواند و سپس شروع به نوشتن مقاله‌هایی در مورد خ*یانت‌‌های حکومت اسپانیا به کوبا کرد. در این هنگام کارشناسی حقوق مدنی و کارشناسی ارشد هنر نیز گرفت. سپس به فرانسه رفت و پس از مدتی با گذرنامه جعلی به کوبا بازگشت. مدتی به دنبال کار می‌گشت تا درنهایت توانست در گواتمالاسیتی به‌عنوان استاد تاریخ و ادبیات کار کند.
در سال ۱۸۷۸ به هاوانا برگشت و در آنجا به کار پرداخت. پسرش خوزه فرانسیسکو هم آنجا متولد شد. سال بعد بازداشت و به اسپانیا برگردانده شد، اما همسر و پسرش در کوبا ماندند.

 

[سلین]

در سال ۱۸۸۰ به نیویورک رفت و به‌عنوان کنسول مشترک اروگوئه، پاراگوئه و آرژانتین مشغول کار شد و برای برپاکردن انقلابی بر ضد اسپانیا و استقلال آن، جامعه کوبایی‌های تبعیدی را در «یابورسیتس»، «کی وست» و «فلوریدا» سازمان داد، اما در همین حالت تلاش می‌کرد از الحاق کوبا به امریکا، که آرزوی بعضی از سیاستمداران امریکایی بود، جلوگیری کند. مارتی در سال ۱۸۹۲ حزب انقلابی کوبا را سازمان داد تا کوبا و پورتوریکو هر دو به استقلال دست یابند. او در سال ۱۸۹۴ نیویورک را ترک کرد تا به کوبا برود، اما در فلوریدا بازداشت شد.

 

[سلین]

خوزه مارتی در ۲۵ مارس ۱۸۹۵ همراه ماکسیمو گومز «بیانیه مونته کریستی» را منتشر و استقلال کوبا را اعلام کرد و بدین‌ترتیب به تمام تبعیض‌های قانونی پایان داد، سپس با تمام اسپانیایی‌هایی که طرفدار استقلال کوبا بودند، دوستی برقرار کردند و جنگ با مخالفان استقلال شروع شد.
در ۱۱ آوریل ۱۸۹۵، مارتی با گروه کوچکی از شورشیان تبعیدی و ژنرال ماکسیمو گومز به کوبا بازگشتند. پس از اتحاد دوباره با «امپرسیتو تادول» به مارتی درجه سرلشگری داده شد.
در روزهای اول ماه می او با «گومز بالامجرورانا» و سرلشگر «پدروساله او گراجل» که معاون گومز بود ملاقات کرد. هیچ‌ک.س نمی‌داند که به‌واقع چه مسائلی مورد بحث قرار گرفت، متأسفانه تنها سند باقی‌مانده از آن ملاقات ـ‌که در خاطرات مارتی در آن مورد آمده ـ‌ گم شده است.

 

[سلین]

خوزه مارتی در ۱۹ می ۱۸۹۵ در جنگ با نیروهای اسپانیایی کشته شد. جریان مرگ او به این ترتیب بود که «گومز» متوجه شده بود اسپانیایی‌ها سنگری قوی بین درختان نخل دارند، به همین دلیل فرمان عقب‌نشینی داد. «مارتی» تنها ماند و متوجه شد که پیک جوانی سوار بر اسب می‌آید و وقتی نزدیک شد به او گفت:‌ «آهای جوان بیا حمله کنیم.» از آنجا که نیمه روز بود و او مثل همیشه ژاکت سیاهی پوشیده و سوار بر اسب سفید بود، به راحتی هدف تیر اسپانیایی‌ها قرار گرفت. پیک جوان هم که اسب خود را از دست داده بود، بازگشت تا موضوع را گزارش کند. اسپانیایی‌ها جسدش را همان اطراف دفن کردند، اما پس از آن‌که پی به هویت او بردند، او را در گورستان «سانتانی بینیا» در سانتیاگوی کوبا به خاک سپردند. بسیاری معتقدند که چون «ماکئو» و دیگران، همواره مارتی را به خاطر این‌که هرگز در جنگی شرکت نکرده تحقیر می‌کردند، موجب سرنوشت شوم او شد.