تاریخ ایران دلایل حمله مغولان به ایران

[آسایش]

ما می‌دانیم که مغولان در زمان خوارزمشاهیان به ایران حمله کردن؛ حال در این‌جا می‌خواهیم دلایل حمله مغولان به ایران را بخوانیم.

۱- عدم ثبات داخلی:
حکومت خوارزمشاهیان وابسته به نیروی نظامی ترکان خوارزمی بود که به صورت ایلی زندگی می‌کردند؛ در نتیجه خوارزمشاه سپاه متمرکزی نداشت و برای جمع‌آوری نیروی نظامی باید به خواسته‌های روسای قبایل تن می‌داد؛ به علاوه در مرکزیت حکومت نیز دو دستگی وجود داشت چرا که ترکان خاتون خود را در حکومت همسر و پسرش شریک می‌دانست و همچنین حکومت خوارزمشاهیان وابستگی زیادی به قبیله ترکان خاتون داشت.

 

[آسایش]

۲- همسایگی مغولان و خوارزمشاهیان: همسایگی دو قدرت بزرگ که هر دو به دنبال سروری و جهان‌گشایی بودند؛ طبیعتاً باعث تصادم آن‌ها می‌شد.

 

[آسایش]

۳- تمایل شدید مغول به تجارت: مغولان مردمان کوچ نشینی بودند که به سختی روزگار می‌گذرانیدند و وظیفه رئیس هر قبیله بود که بهترین مکان و چراگاه و فراوان‌ترین منابع آب و بهترین مناسبات تجارتی برای فروش و مبادله کالا را برای افراد تحت امر خود فراهم سازد. راه تجاری ابریشم که قسمت شرق آن با فتح چین در اختیار چنگیز خان بود و قسمت غربی آن در اختیار خوارزمشاه مهم‌ترین دلیل سعه صدر چنگیز خان با برخوردهای خصمانه خوارزمشاه بود و نکته مهم‌تر آن که با ارزش‌ترین اقلام تجاری مغولان اسلحه و ساز و برگ نظامی بود که بهترین آن در دمشق ساخته می‌شد و از طریق همین جاده به مغولستان می‌رسید.

 

[آسایش]

۴- وضع خاص سیاسی، جغرافیایی و تجاری فلات ایران: ترکان آسیای مرکزی از قدیم‌الایام چشم به فلات ایران داشته‌اند و مغولان اولین گروه آنان نبوده‌اند.

 

[آسایش]

۵- قتل‌عام کاروان تجاری اُترار: برخی این واقعه را تنها دلیل حمله چنگیز خان می‌دانند و معتقدند چنگیز خان به دنبال انتقام از خوارزمشاه به ایران حمله کرد. اما واقعه اترار تنها دلیل حمله مغول به ایران نبود بلکه بیشتر جرقه نهایی روشن شدن آتش خانمان‌سوزی بود که قلمرو خوارزمشاه را در خود فرو برد. نکته در خور توجه طبیعی بودن حمله چنگیز خان به ایران بود چرا که نافرمانی در برابر او گناهی عظیم به‌شمار می‌رفت همان‌طور در تصرف چین نیز یکی از دلایل اصلی چنگیز خان انتقام از سلسله کین برای کشتن عمویش بود در حمله به ایران هم واقعه اترار باعث خشم خان مغول شد.

 

[آسایش]

۶- تحریک خان مغول توسط خلیفه عباسی الناصر لدین‌الله: برخی منابع از تحریک خان مغول توسط خلیفه برای حمله به خوارزمشاه صحبت می‌کنند. برای مثال ابن اثیر می‌نویسد: «دربارهٔ علل خروج آنان غیر از این هم گفته شده‌است که نباید در کتب ذکر گردد هر چه بوده من ذکر نکرده‌ام تو گمانت را خیر گردان و از خبر نپرس.»

 

[آسایش]

۷- سیاست دینی سلطان محمد خوارزمشاه: سلطان محمد از همان ابتدا با دستگاه خلافت عباسی به مخالفت برخاست و این مخالفت باعث شد که وجههٔ قدرت سلطان در میان مردم تحت فرمانش دچار تغییراتی جدی شود؛ زیرا دشمنی با ریاست جهان اسلام دشمنی با تمام مسلمانان بود.

 

[آسایش]

۸- بی‌اعتبار کردن دستگاه حکومت خوارزمشاهیان در شهرهای شرقی: مخالفت و برخورد با خاندان برهان و قتل‌عام سمرقند همه نشان از سیاست نادرست سلطان در باب مسائل دینی را دارد و در واقع سلطان محمد در برهه زمانی که می‌بایست مردم را با یکدیگر متحد کند و در برابر یورش مغول نیروی یکپارچه‌ای ایجاد کند با در پیش گرفتن سیاست‌های خام و خشن راه اتحاد و پشتیبانی دستگاه حکومت بغداد و مرزهای شرقی ایران را بست.

 

[آسایش]

منبع: ۱۳۹۳، «خوارزمشاه علاءالدین محمد»، دانشنامه جهان اسلام