معرفی کتاب دونده‌ی هزارتو

[Rasha_S]

نویسنده: جیمز دشنر
اولین سال انتشار: ۲۰۰۹
ژانر: علمی-تخیلی
داستان کتاب علمی-تخیلی جیمز دشنر درباره‌ی نوجوانی است که روزی از خواب بیدار شده و می‌بیند فراموشی گرفته است. او که هیچ چیز را به یاد نمی‌آورد در آسانسوری بیدار شده که درنهایت از مکانی مرموز سردرمی‌آورد. او در عین حال خود را در محاصره‌ی غریبه‌هایی گیر افتاده می‌یابد. به تدریج نقش اصلی داستان ما یعنی توماس متوجه می‌شود که او و همه‌ی آن‌هایی که بالاسرش سبز شدند درواقع در «گلید» (Glade) محصور شده‌اند؛ یک هزارتوی بی‌پایان با دیوارهایی به بلندی چهار مایل که به یک شکل باقی نمی‌مانند و مدام مسیرهایش تغییر می‌کند.

 

[Rasha_S]

ورود توماس کنجکاوی دیگر گلیدرها را برمی‌انگیزاند که همه‌ی آن‌ها مثل توماس دچار فراموشی شده‌اند و در دیوارهای پرپیچ و خم گلید گیر کرده‌اند. از تمام حافظه‌ی آن‌ها تنها آن اطلاعاتی که مربوط به زبان، مهارت‌های حرکتی و کشاورزی و آبیاری است باقی مانده است؛ اما آن‌ها نمی‌توانند هیچ چیز از زندگی شخصی خود به یاد بیاورند. اینطور که به نظر می‌رسد هر ماه یک تازه‌وارد به گلید وارد می‌شود که اعضای حاضر به سرعت او را در یک شغل می‌گذارند و زندگی به روال خود ادامه پیدا می‌کند.

 

[Rasha_S]

روز بعد از ورود توماس، دختری به نام ترزا برای اولین بار به گلید پا می‌گذارد. توماس و ترزا یکدیگر را می‌شناسند، اما هیچ یک از آن دو نمی‌توانند به یاد بیاورند چرا و چگونه. تلاش بی‌وقفه‌ی توماس برای شناخت گذشته‌اش و یافتن راهی برای خروج از این هزارتو یکی از مهم‌ترین تم‌های کتاب دشنر است. سفر شخصی او برای خودشناسی به هدف جمعی گره می‌خورد و او را به نیروی محرکه‌ی اصلی داستان ما تبدیل می‌کند.

 

[Rasha_S]

بااینکه کل کتاب «دونده‌ی هزارتو» بر موضوع از دست دادن حافظه تمرکز نکرده است، اما یکی از مهم‌ترین عوامل پیش‌برنده‌ی داستانی این کتاب فراموشی است که توماس و دوستانش با آن دست و پنجه نرم می‌کنند و می‌خواهند درباره‌ی علت آن بیشتر بدانند. راز فراموشی گلیلدرها در قلب داستان دشنر نهفته است. توماس و دیگر پسران بدون هیچ خاطره‌ای از گذشته یا نحوه‌ی ورودشان به هزارتو نیاز دارند تا خاطرات خود را دوباره کشف کنند تا بتوانند از پیچ و خم‌های مرگبار گلیدر جان سالم به در ببرند. این فراموشی به کنجکاوی آن‌ها دامن می‌زند و احساس تعلیق داستان را تشدید می‌کند. شخصیت‌ها هر یک می‌خواهند بدانند چه کسی هستند و چه هدفی دارند. این بحران هویت به یک درگیری درونی بزرگ تبدیل می‌شود که به ویژه از طریق توماس خواننده را درگیر می‌سازد. فراموشی او سوالات بسیاری درباره‌ی ماهیت و اهمیت خاطرات در کتاب مطرح می‌کند، خاطراتی که تنها در قالب تکه‌هایی پراکنده بر توماس نمایان می‌شوند و اطلاعاتی را درباره‌ی ماهیت داستان بر او روشن می‌سازند.

 

[Rasha_S]

اگر بخواهیم با رویکردی دیگر به کتاب جیمز دشنر بنگریم، می‌توانیم حتی خود هزارتو را سمبلی از ذهن انسان قلمداد کنیم. ذهن با سیناپس‌های دائما در حال تغییر خود که پویایی مغز انسان را نشان می‌دهد.

 

[Rasha_S]

در عین حال، در ادراکات ما ایرادات بسیاری وجود دارد که گاه مثل تله‌های پنهان ذهن عمل می‌کنند؛ این‌ها می‌توانند استعاره‌ای از پیچیدگی‌های حافظه و چالش‌های مواجهه با چیزی مثل فراموشی باشند. پیش رفتن توماس و دیگران در هزارتو می‌تواند بازتابی از تلاش درونی آن‌ها برای در کنار هم قرار دادن خاطراتی باشد که کلید کشف هویت واقعی‌شان در آن نهفته است.

 

[Rasha_S]

فراموشی همچنین به عنصر مشترکی تبدیل می‌شود که بین شخصیت‌ها قرابت و اشتراکاتی ایجاد می‌کند تا بخواهند برای خروج از هزارتو دست در دست هم بگذارند.

 

[Rasha_S]

از دست دادن حافظه نماد فقدان عظیمی است که هر یک از کاراکترها پیش از رسیدن به گلید تجربه می‌کنند. علیرغم محدودیت‌هایی که فراموشی برای انسان به وجود می‌آورد، کاراکترهای «دونده‌ی هزارتو» بر ترس‌ها و شک و شبهه‌های خود که ناشی از فقدان حافظه است غلبه می‌کنند، محدودیت‌ها را به چالش می‌کشند و اسپویلر نیست اگر بگوییم که درنهایت، راهی برای رهایی از هزارتو می‌یابند.سفر توماس و دوستانش در این کتاب قدرت روح انسان و اراده‌ی جمعی برای غلبه بر عمیق‌ترین فقدان‌ها، مثل فراموشی را برجسته می‌کند.

 

[Rasha_S]

البته مثل بسیاری از کتاب‌ها و فیلم‌هایی که با مسئله‌ی فراموشی سروکار دارند، «دونده‌ی هزارتو» هم پس از مدتی کمی غیرقابل باور می‌شود و می‌توان درباره‌ی جزئیات آن ایراداتی مطرح کرد. یعنی چقدر احتمال دارد که شخصیت‌های اصلی، که طبق آنچه داستان در ابتدا به ما می‌گوید دچار فراموشی مطلق شده‌اند، همیشه به اندازه‌ی کافی به یاد می‌آورند که از موقعیت‌های مختلف برنده بیرون بیایند و هیچ مشکلی هم سر راهشان پیدا نشود.

 

[Rasha_S]

دشنر هم از تکنیکی در روایت خود استفاده می‌کند که کمی قدیمی شده است؛ تکنیک اطلاعات ندادن که در آن نویسنده از روی قصد اطلاعات مشخصی را از خواننده پنهان می‌کند تا بتواند داستان خود را مرموز و جذاب نگه دارد. احتمالا یکی از دلایل اصلی استفاده از عنصر فراموشی در ابتدای داستان هم همین بوده است تا کتاب بتواند با استفاده از راحت‌ترین تکنیک روایی، درباره‌ی جهان تازه‌ی هزارتو و قوانین آن برای مخاطب توضیحاتی ارائه دهد و او را همگام با شخصیت اصلی داستان با این دنیای ناشناخته آشنا کند. با این وجود، نام «دونده‌ی هزارتو» همواره در فهرست بهترین کتاب‌های ادبیات داستانی نوجوان می‌آید؛ پس اگر کتاب‌های علمی-تخیلی با داستان‌هایی درباره‌ی فراموشی راست کارتان است این مجموعه را از دست ندهید.