آموزشی سجع و انواع سجع؛

[BARAN_KH_Z]

بسم الله الرحمن الرحیم

 

[BARAN_KH_Z]

سجع : آرایه سجع یا «تَسجیع» بدین گونه است که گوینده، سخن خود را با «سجع» بیان کند، بدین گونه که واژه‌های پایانی دو یا چند جمله را از نظر وزن یا حروف آخر کلمه یا هر دو همانند سازد. کلامی که با سجع بیان شود «مُسَجَّع» و جمله های همانند را «قَرینه» گویند.

 

[BARAN_KH_Z]

انواع سجع با مثال:
ارایه سجع بر سه قسم است:

متوازی
مطرف
متوازن.

 

[BARAN_KH_Z]

آرایه سجع متوازی با مثال:
سجع متوازی، آن است که کلمات در وزن و حرف رَوی، هر دو، مطابق باشند. مانند: (کار، بار)، (دست، شست)، (خامه، نامه).

زیباترین سجع، سجع متوازی است. زیرا لطف آرایه های لفظی بدیع، بسته به موسیقی و آهنگی است که واژه ها به کلام می بخشند و این در سجع متوازی بیشتر است.

 

[BARAN_KH_Z]

مثال:
در جمله های زیر، میان واژگان «رحمت- نعمت» و «رسیده- کشیده» سجع متوازی وجود دارد:

– باران رحمت بی حسابش همه را رسیده و خوان نعمت بیدریغش همه جا کشیده. (گلستان سعدی)

 

[BARAN_KH_Z]

در جمله های زیر، میان کلمات «جواز- جهاز» و «امان- عیان» سجع متوازی وجود دارد:

-الهی نام تو ما را جواز، مهر تو ما را جهاز، شناخت تو ما را امان، لطف تو ما را عیان

 

[BARAN_KH_Z]

در جمله های زیر، میان کلمات «دانایی- بینایی» و «راه- چاه» سجع متوازی وجود دارد:

-الهی دانایی دِه که در راه نیفتیم و بینایی دِه که در چاه نیفتیم. (مناجات نامۀ خواجه عبدالله انصاری)

 

[BARAN_KH_Z]

در جمله های زیر، میان کلمات «رعیت- اذیت» و «کربت- غربت» سجع متوازی وجود دارد:

– یکی را از ملوک عجم حکایت کنند که دست تطاول به مال رعیت دراز کرده بود و جور و اذیت آغاز کرده تا به جایی که خلق از مکاید فعلش به جهان برفتند و از کربت جورش راه غربت گرفتند. (گلستان سعدی)

 

[BARAN_KH_Z]

سجع مطرف با مثال:
آرایه سجع مُطَرَف، آن است که واژگان در حرف رَوی، یکی، ولی در وزن، مختلف باشند؛ مانند: «کار، شکار»، «دست، شکست»، «شانه، نشانه».

مثال:

در متن زیر، میان کلمات «آرند- بیازارند» سجع مطرف وجود دارد:

– دوستی را که به عمری فرا چنگ آرند، نشاید که به یک دَم بیازارند. (گلستان سعدی)

 

[BARAN_KH_Z]

سجع متوازن با مثال:
آرایه سجع متوازن، آن است که کلمات قرینه، در وزن، متفّق، ولی در حرف رَوی، مختلف باشند؛ مانند: (کام، کار)، (نهال، بهار).

مثال:

در متن زیر، میان کلمات «پاک – صاف» و «شریف – کریم» سجع متوازن وجود دارد:

– فلان را اصلی است پاک و طینتی است صاف، دارای گوهری است شریف و صاحب طبعی است کریم. (گلستان سعدی)