سلجوقیان

[حنا نویس]

سلجوقیان خاندانی ترک‌تبار بودند که از آسیای مرکزی به سمت ایران مهاجرت کردند ولی به خاطر تحولات زبانی و نژادی بعد از مهاجرت، به ترکمن و ترکمان، مشهور شدند.

 

[حنا نویس]

جد سلجوقیان "دُقاق"، نام داشت که مشاور "یبغو" و حاکم قبایل دشت‌ خزر بود. "دقاق" فرزندی به نام "سلجوق" داشت که بعد از فوت وی به خدمت "یبغو" در آمد و اعتبار ویژه‌ای یافت. وی مورد حسد ارکان دولت و اعیان قرار گرفت لذا به خاطر ترس از برکناری، روی به سمرقند نهاد و سپس با طرفداران خود به جند رفت و اسلام اختیار کرد و به مرور بر بخش‌هائی از خراسان دست یافت تا این‌که خاندانش نیشابور را گرفته "طغرل بن میکائیل بن سلجوق" را به سلطنت نشاندند. این خاندان از سال (۴۲۹ تا ۹۵۰ ه‌.ق) در ایران حکومت کردند.

 

[حنا نویس]

"طغرل" (۴۲۹ تا ۴۵۵ ه‌.ق) سال ۴۲۹ در قصر شادیاخ نیشابور بر تخت سلطنت جلوس کرد. در سال ۴۳۱ سلطان مسعود غزنوی را در دندانقان شکست داد. بدین‌سان طغرل، خراسان و سپس نواحی گرگان، طبرستان، خوارزم، ری، همدان، اصفهان و آذربایجان را فتح کرد. او در سال ۴۴۷ وارد بغداد شده "ملک رحیم بویه" را دستگیر و به تسلط آل‌بویه بر خلافت عباسی پایان داد. در سال ۴۵۱ "ارسلان بساسیری" رئیس لشکریان ترک وارد بغداد شد و خلیفۀ قائم را دستگیر و یک‌سال خطبه به نام خلیفه فاطمی مصر خواند. چون خبر به "طغرل" رسید به بغداد رفته او را کشت.

 

[حنا نویس]

او برادرزاده "طغرل" بود که با کمک وزیرانش "عمیدالملک کندری" و "خواجه نظام‌الملک طوسی" توانست قلمرو سلجوقیان را در شرق تا سیحون و در غرب تا مدیترانه گسترش دهد. در سال ۴۵۶ به قصد جهاد با قیصر روم که به فکر تسخیر بغداد و برداشتن خلافت و اشاعۀ مسیحیت بود، عازم شد و در "ملاذگرد" با او مصاف داد. پس از پیروزی به نیشابور برگشت و قلمرو خود را بین فرزندان تقسیم کرد. او سرانجام در جنگ با حاکم ماوراءالنهر در سال ۴۶۵ کشته شد.

 

[حنا نویس]

ملک‌شاه توسط پدرش به جانشینی انتخاب شده بود. او ابتدا عمویش "قاورد" را که ادعای سلطنت داشت، منهزم ساخت و به فتح شامات و دمشق و انطاکیه فرمان داد. در این دوره اسماعیلیان نزاری به رهبری "حسن صباح" به مرکزیت "الموت" شروع به دعوت کرده به کشتن مخالفان به ویژه بزرگان دولت از جمله خواجه نظام الملک وزیر دست زدند. دورۀ او دورۀ آبادانی و عمارت کشور بود و بناها، کاروانسراها، چاه‌ها و باغ‌های زیادی احداث کرد.

 

[حنا نویس]

برکیارق در ابتدا با مخالفت ترکان خاتون، همسر ملکشاه و فرزندش محمود، مواجه و زندانی شد. ولی توسط شاگردان نظامیه آزاد و امراء با او بیعت کردند ولی تا اواخر عمر دچار درگیری‌های داخلی بود.

 

[حنا نویس]

با مرگ برکیارق صدقه وایاز، غلامان وی، قصد داشتند ملکشاه را به سلطنت نشانند امّا محمد آن‌ها را از میان برداشت و سپس به قلع‌و‌قمع اسماعیلیان (ملاحده) که نفوذ زیادی در قلمرو او کرده و کشتار مردم دست می‌زدند، پرداخت و قلعۀ شاهدز اصفهان را که مرکزی برای این فرقه به رهبری احمد بن عبدالملک عطاش بود تصرف و سپس به محاصرۀ‌ الموت رفت که با فوت او در۵۱۱ ناتمام ماند.

 

[حنا نویس]

سنجر از سال ۴۹۰ از طرف برکیارق و محمد حاکم خراسان و ماوراء النهر بود و با فوت محمد سلطنت فرزندش محمود را نپذیرفت و خود را سلطان نامید و عراق عرب و عجم را به محمود داد به تصرفات در شرق روی آورد و غزنه، سمرقند، سیستان و خوارزم را تصرف و غوریان را از خراسان رانده، علاءالدین حسین غوری را دستگیر و همنشین خود گردانید. در سال ۵۳۶ به دعوت حاکم ماوراءالنهر برای دفع تعدی گورخان قراختایی کافر عازم قطوان شد امّا از قداختائیان شکست خورد، در سال ۵۴۸ برای دفع ترکمانان غز که از پرداخت خراج خودداری کردند به ماوراءالنهر رفت و با این‌که آنان پیشنهاد صلح کردند، او جنگ را ترجیح داد ولی خود شکست خورد و سلطان و همسرش به اسارت قراختائیان درآمدند. تا این‌که پس از سه سال، از حبس فرار کرده به مرو آمد و دوباره به سلطنت نشست و پس از یکسال در گذشت. بعد از او به تدریج خراسان دست غوریان و خوارزمشاهیان افتاد و حکومت سلجوقیان در عراق، کرمان و روم در سه شاخه امتداد یافت.

 

[حنا نویس]

سلجوقیان عراق ادامۀ سلجوقیان ایران هستند که از دورۀ سلطان سنجر در آن‌جا حکومت کردند که عبارتند از:
محمود بن محمد (۵۱۱ تا ۵۲۵ ه‌.ق)؛ وی با خلیفه مسترشد درگیر و بغداد را تصرف کرد ولی سرانجام با او صلح کرد.
طغرل بن محمد (۵۲۶ تا ۵۲۵ه‌.ق)؛ از طرف سنجر حاکم عراق شد ولی برادرش مسعود با او درگیر شد.
مسعود بن محمد (۵۲۹ تا ۵۴۷ ه‌.ق)؛ در دورۀ او خلیفه مسترشد قصد عراق و قهتان و خراسان کرد ولی توسط فدائیان اسماعیلی کشته شد. مسعود عازم بغداد شد خلیفه راشد متوجه و عازم اصفهان شد که او هم توسط فدائیان کشه شد سپس مسعود، مقتضی را خلیفه قرار داد و به همدان برگشت.

 

[حنا نویس]

ملکشاه بن محمود (۵۴۷ به مدت چهارماه)
محمد بن محمود (۵۴۸ تا ۵۵۴)
سلیمان بن محمد (۵۵۴ تا ۵۵۶)؛ دچار اختلافات داخلی درگیری با هم بودند.
ارسلان شاه بن طغرل (۵۵۶ تا ۵۷۱ ه‌.ق)؛ ولی امرای عاصی را شکست داد و به تخریب قلاع اسماعیلیه در الموت رفته و قلعه‌ای مهم را فتج کرد که به ارسلان قلعه گشای موسوم گردید.
طغرل بن ارسلان شاه (۵۷۱ تا ۵۹۰ ه‌.ق)؛ در جنگ با تکش خوارزمشاه به قتل رسید و دولت سلجوقیان ایران و عراق به پایان آمد.