معرفی سکاها

[Baharan]

سکاها


سَکاها (به پارسی باستان:𐎿𐎣, Saka) یا اسکیت‌ها (به یونانی) دسته‌ای از مردمان کوچ‌نشین ایرانی‌تبار بودند که تاریخشان به پیش از هخامنشیان (پارسیان) بازمی‌گردد. آن‌ها در درازنای تاریخی از درون آسیای میانه، از سین‌کیانگ چین تا دریای آرال و خود ایران و از نواحی روسیه و اوکراین با فاصله‌هایی تا رود دُن و از این رود تا رود عظیم دانوب در اروپا پراکنده بودند. در بخش‌های گوناگون این سرزمینهای گسترده و دشت‌های پهناور نام آن‌ها دگرگون می‌شد. آن‌ها جزو اقوام ایرانی ساکن اروپا بودند.

 

[Baharan]

سکاها کی بودند؟


سکاها تیره‌های بسیاری بودند و در دو سوی سرزمین اوراسیا، پراکنده گشتند. گروهی در خاور دریای خزر و گروهی در باختر آن. به نوشته هرودوت، سکاها خود را سکلتث می‌نامیدند. در حالی که پارسی‌ها (مانند داریوش بزرگ)، ایشان را سکا (جنگجو، نیرومند) می‌نامیدند، یونانی‌ها آن دسته از سکاهایی را که همسایه شان بودند، پیاله به دوش، یا خانه‌به‌دوش می‌نامیدند.

 

[Baharan]

دلایل تاریخی وجود سکاها


آشوریان از پادشاهی نیرومند ایشکوزا یا همان اسکیت‌های اشکودا (کیمری‌ها) نام برده‌اند که از قفقاز و جنوب دریای سیاه به آنها می‌تاختند و گاهی شکست‌های سختی نیز بر آنان وارد می‌آوردند و از آنها پیوسته در هراس بودند. این هراس را در گزارش نیایش شاه آشور گواه یافته‌اند.

در کهن‌ترین گزارش یونانی از سکاها، هرودوت یک کتاب کامل از تاریخ‌های خود را به سکاها پرداخته‌است.

در نوشته‌های تاریخی و جغرافیایی هرودوت، بقراط، ارسطو، استرابون، و بطلمیوس آگاهی‌های گوناگونی در مورد سکاها داده شده‌است.

 

[Baharan]

سکوها ایرانی؟


در ناحیهٔ سکانشین، در شرق، برهمکنش فرهنگ چینی با فرهنگ چادرنشینان آنجا رواج داشت، و در مرکز، عناصر ایرانی بیشتر به چشم می‌خورد و در باختر، نشانه‌های یونانی آشکار بود. با همه این گرایش‌های بیگانه، فرهنگ چادرنشینی در سراسر این گستره نمود داشت و در کوهستان آلتایِ (کنونی) به شیوه دست نخورده تر، و در میان «پادشاهی سکا» در روسیهٔ جنوبیِ (امروزی) با پختگی بیشتری به چشم می‌آمد. سکاها در دوران خود چنان بازیگران فرهنگی و سیاسی سرنوشت سازی به‌شمار می‌آمدند که هرودوت، اهل هالیکارناس در جنوب غربی آناتولی، نیاز دید که یک کتاب کامل از تاریخ بزرگ خود را به آنان بپردازد.

استرابون منطقهٔ دوبروجا (در کرانه دریای سیاه، بلغارستان و رومانی امروزی) در دهانه رودخانه دانوب را «سکستان کوچک» نامید و سراسر دشتهای پهناور شمال و شمال شرقی دریای سیاه را «سکستان خاوری» نام گذاشت.

 

[Baharan]

این قوم بارها در سرزمین ایران کوچ نموده‌اند. در یکی از آنها به شاهنشاهی ماد تاخته؛ ۲۷ سال بر آن حکومت نمودندو پس از بازگیری پادشاهی بدست پادشاه ماد، به او در نابودی پادشاهی آشور یاری دادند. همچنین در زمان اشکانیان (ارسکانیان) تیره داهه از سکاها نزدیک به پانصد سال به ایران فرمان راندند. در زمانی بسیار کهن به جنوب افغانستان امروزی و ایران نیز مهاجرت کرده‌اند و در منطقهٔ زرنج یا درَنگیانه، تا اندازه ای برابر با ولایت هلمند در افغانستان امروزی و زابل و کرمان جانشین شده‌اند و قلمروی آنان از هرات تا زرنج (زرنگ) بود و بخشی از ایران و افغانستان را در بر می‌گرفت و آن سرزمین سَکِستان (سیستان امروزی) نامیده شده بود. در بخش‌های دیگری از ایران نیز این نام به چشم می‌خورد همچون سقز _که برگرفته از واژه سگزی است_ دومین شهر پرشمار استان کردستان.

 

[Baharan]

نام و قلمرو


سکونخا، رهبر سکاهای تیزخود، در مقابل داریوش به زنجیر کشیده شده‌است.

قدمت سکاها، به سده هشتم پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد.سکاها از سده هشتم پیش از میلاد تا آغاز عصر مسیحیت، بر دشت‌های اوراسیا مسلط بودند و در قلمرو وسیعی از سواحل شمالی دریای سیاه در غرب، تا مرزهای شمالی چین در شرق، به زندگی چادرنشینی روزگار می‌گذراندند. سکاها در نوشته‌های هرودوت، به سکیث مشهور هستند. در زبان یونانی، سکیث به معنی پیاله است، از اینرو، یونانی‌ها آن‌ها را افرادی پیاله‌به‌دوش می‌نامیدند. هرودوت می‌افزاید که سکاهای اروپایی خود را سکلتث (Secolotes) می‌نامیدند. همین کلمه در زبان‌های اروپایی به سیت (Scythe) تبدیل شده‌است.ودر روزگار کوروش و داریوش، سرتاسر روسیه جنوبی، از آسیای میانه گرفته تا کرانه‌های شمالی دریای خزر و دریای سیاه، مسکن قبیله‌های ایرانی‌تبار (سغدی، بلخی، مادی، پارسی) بودند که نام مشترکشان الان (مشتق شده از ایران) تا دیرگاهی به جا ماند. این قبیله‌ها که در جنوب روسیه امروزی، می‌زیستند، به وسیلهٔ پارسی‌ها سکاها (از ریشه فارسی باستان ska به معنی «نیرومند، قدرتمند») خوانده می‌شدند؛ در حالی که یونانی‌ها، این مردم‌ها راع اسکیت‌ها (به یونانی: scythai) می‌نامیدند.

 

[Baharan]

نظریه درباره نام سکاها​

مهشید میرفخرایی معتقد است که سکاها، به معنی «نیرومندی» است، در حالی رضایی باغ‌بیدی واژه فارسی سکا (saka) را، مشتق از ریشه باستانی sak*، به معنی «رفتن، گشتن، گردیدن» دانسته و سکاها را «سرگردان و خانه‌به‌دوش» می‌داند. به سبب فزونی تعداد قبایل سکایی، پارسی‌ها به هر کدام، پسوندی می‌دادند.در کتیبه‌های هخامنشی، سکاها به چهار دسته تقسیم شدند: سکاهای هوم‌نوش، سکاهای تیزخود، سکاهای فراسوی سُغد و سکاهای فراسوی دریا. از این چهار گروه، سه تای آن مختص خاور دریای خزر و چهارمی، مختص باختر دریای خزر بود. مهم‌ترین قبایل قبایل سکاهای غربی که غالباً در دشت‌های جنوب روسیه امروزی می‌زیستند، اسکیتی‌ها یا اسکوتی‌ها، سرمت‌ها و ماساگت‌ها بودند. به نظر، سکاها خودشان را skuda می‌نامیدند، که برگرفته از ریشه هندواروپایی skeud* است. دیاکونوف، این واژه را «چالاک»، ولی سمرنیی، «تیرانداز» ترجمه کرده‌است. این واژه در میانه سده یکم پیش از میلاد، در منطقه پنتوس به skula* بدل شد. حتی سمرنیی، واژه سُغد (فارسی باستان saguda) را با قیاس با کلمه skauda، برگرفته از ایرانی باستان *skuda می‌داند. سکاها در زبان آشوری اشکوز نامیده می‌شدند و پارسیان و هندی‌ها آنان را سَکا می‌نامیدند.