مهره داران شتر

[سلین]

شُتُر یا اُشتر را که در زبان پـهلوی (ushtar)می‌گفتند حیوانی است نیرومند و تنومند با توش و توان بالا از خانواده شتران؛ شبه نـشخوارکنند و با دست و گردنی دراز. بر پشت خود یک یا دو کوهان دارد که ساختارش از پیه و چربی است. در دین اسلام گوشت او حلال است. اما ذبح آن با دیگر جانوران حلال گـوشـت متفاوت است و آن را نحر (بریدن گلو) می‌کنند و اگر سر آن را مانند گوسفند پیش از نحر ببرند گوشت آن حـلال نیست. شیرش نیز نوشیده می‌شود ولی بیشتر کاربرد بارکشی دارد. پـشـم و پوستش نیز برای ریسندگی و پارچه‌بافی و کفش‌دوزی کاربرد دارد.

شترها در پارک ملی کویر ایران، حوالی کاروانسرای دیرگچین
گونه‌های دیگری از شتران نیز در آمریکای جنوبی زندگی می‌کنند، به نام‌های لاما، آلپاکا، گواناکو که دارای کوهان نیستند.

شتر ویژگی‌های خاصّی دارد که مـهـم‌ترین آن‌ها تحمّل شرایط سخت صحرا و دماهای گوناگون و به‌ویژه گرمای شدید تابستان و کمبود آب و علوفه است. ترکیب جسمانی شتر با دیگر جانوران اختلاف زیادی دارد، و این اختلاف انگیزه شده که شتر در درازا روزهای سال در بیابان زندگی کند و از بوته‌ها و درختـچـه‌های گوناگون صحرایی و کویری و حتی از بوته‌های شور و خاردار تغذیه کند. عرب‌ها از زمان‌های بسیار دور از شتر استفاده کرده و می‌کنند. آن‌ها به این حیوان اهلی لقب کشتی صحرا (به عربی: سفینةالصحراء) داده‌اند.

 

[سلین]

شـتـر حـیـوان مفیدی است و کـاربـردهای فراوانی دارد. این حیوان علاوه بر اینکه وسیله اصلی رفت‌وآمد سـاکنـین صحراست، از سـویی دیگر می‌تواند خوراکی آدمی و وسایل مورد نیاز دیگر را به انسان عرضه کند و انسان می‌تواند با تغذیه با شیر و گوشت شتر، تا هفته‌ها در صحرا زنده بماند. هم چنین می‌توان از چربـی کوهان به جای کره استفاده کرد و پشم شتر را در ساختن خیـمه‌ها، پتو، فرش، لباس‌های پشمی، طناب و ریـسمـان به کار برد. هم چنین می‌توان از مدفوع خشک شده شتر برای روشن کردن آتش استفاده کرد و پـس از کشتار شتر می‌توان از پوست آن برای ساختن کفش و مشک و چیزهای دیـگـر استفاده کرد. شتر از جانورانی است که با محیط‌های خشک و بی‌آب و علف و صحرا سازگار شده و این سازگاری انگیزه شده‌است که به خوبی بتواند آب و هوای گرم و خـشـک، بی‌آبی و کم‌خوراکی را تحمل کند.

 

[سلین]

کـوهـان، عضـوی قابل توجـه در شتر است که تنها از چربی و ماهیچه تشکیل شده و در آن استخوانی وجود ندارد و شتر در شرایط بی‌خوراکـی تا چندین روز می‌تواند با اعتـماد به وجود این چربی و سوخت و ساز آن زنده بماند.

کف پای شـتـر پـهـن است و مانع از این می‌شود که در شنزار فرورود. چشم‌های شتر دارای مژگان‌های بلندی است که به همراهی پلک‌ها، چشم‌ها را از طوفان‌های شنی و از تابش شدید آفتـاب محافظت می‌کند. منخرین شتر دارای شکـاف‌های طولی است. شتر در هنگام تنفس می‌تواند بینی را به خوبی از هم باز کند و بیشترین میزان هوا را وارد ریه‌های خود کند و در هنگام بروز طوفان شن بینی خود را ببـندد. شتر دارای فک درازی اسـت که به‌طور جانبی حرکت می‌کند و می‌تواند عمل جویدن را به خوبی انجام دهد. شتر می‌تواند بیشتر از هر حیوان دیگر بی‌آبی را تحمل کند و اکنون آشکار شده‌است که متـناسـب با اختلاف زیاد درجه حرارت بدنش می‌تواند آب بدن خود را حفظ نماید، زیرا که از این آب برای خنک کردن بدن استفاده نمی‌کند. دمای بـدن شتر ثابت نیست و به آهستگی هماهنگ با دمای محیط بالا می‌رود و این بدان معنی است که شتر آب بدن خود را از دست نمی‌دهد تا بدن خود را سرد نگه دارد (که این کار در انسان از طریق عرق کردن صورت می‌گیرد) و در شب هنگام که از دمای محیط می‌کاهد دمای بدن شـتـر نیز کـاهـش یافته و در هنگام صبح در پایین‌ترین درجه قرار می‌گیرد.

دمـای بدن شـتـر می‌تواند در محدوده ۷ درجه فارنهایت بالا و پایین برود در حالی که در انسان تنها در محدوده ۱ درجه فارنهـایـت بالا و پایین می‌رود.

پس از دوران بـاسـتـان در آسـیای غربی شتر جایگزین ارابه و گردونه شـد.

 

[سلین]

لب‌های شتر دارای گسترش حرکتی خوبی است و لب بالائی به دو بخش تـقـسـیـم شده‌است. ملـاحـظه می‌گردد که لب زیریـن در شترهای پـیـر به‌وضـوح آویزان است. در این حیوان نیز، همانند دیگر نشـخوارکنندگـان، بر روی فک پایینی شـتـر تنها دندان پیشین وجود دارد و این دنـدان‌ها در فک بالائی وجود ندارد. دهـان شتر هـمیـشـه باز است و حیوان گاه بانگ بلند و گوشخراش می‌زند و هنگامی که حیوان چنین آواهایی از خود درمی‌آورد اگر به دهان او بنگریم در موخره دهان می‌توانیم توده‌ای سرخ رنگ ببینیم که احیاناً تا بخش جلوئی دهان می‌رسد و به دید می‌رسد که برگرده این توده مرطوب کردن ناحیه انتهایی حنجره است و در نتیجه کمک می‌کند حیوان در برابر تشنگی مقاومت کند. (این توده بالاخص درهنگام فصل جفتگیری، که شتر نر مسـ*ـت بدون دلیل به دیگران حمله می‌کند، و بیضه‌ها و مثانه و اجزای دیگر بدن را گاز می‌گیرد، در خارج از دهان نیز مشاهده می‌گردد).

شتر در بالای پس سر خـود غده‌ای نـرم و مرطوب دارد که ترشح آن در هنگام مستی شـتـر است. در حالی که بقیه اجزای بدن خشک می‌باشد. در نـاحـیـه مفصل پاها، پوست شتر کلفت و خشن می‌گردد که به آن پینه می‌گوییم. پینه بیشتر در جاهایی از بدن مشاهده می‌گردد که شتر بر روی آن‌ها می‌نشیند تا باقی بدن خود را از اصطکاک با زمین محافظت نماید. شتر در ناحیه جناغ سی*ن*ه نیز پینه بزرگی دارد که شتر را در هنگام نشستن در تعادل نگاه می‌دارد. کوهان شتر یک توده چربی است که حجم آن بر حسب شتر، سن وی و تندرستی وی تـغـیـیـر می‌یابد.

 

[سلین]

پاهای شتر به گـونـه‌ای تکامل یافته‌است که حیوان را در هنـگام راه رفتن بر روی شن‌های نرم یـاری کنـد، ولی به هر حال این پاها با هر گونه زمینی به جز زمین‌های گل‌آلود بارهت دارد. سم‌های حیوان واضح و آشکار نبوده و در داخل بافت کراتینه کف پا فرار گرفته‌است. کف پا محکم بوده و دارای ناخـن‌های سخت و کوتاهـی در مقـدمه اسـت و هنگامی که کف پا بر روی زمین گذاشته می‌شود به خوبی منبسط می‌گردد و انگیزه تثبیت پا بر روی شن‌ها می‌گردد و این در حالی است که شتر با سـخـتی فراوان بر روی زمـیـن‌های گلی و لغزنده راه می‌رود.

دستگاه گوارش شتر همچون دیگر نشخوارکنندگان عبارت از معده‌های چهارگانه است، هر چند هزار لای شتر، رشد و گسترش چندانی نیافته‌است. شتر دارای رفتار ویـژه‌ای است. هر چند حـیوانی بردبار و آرام است، گاه ناگهان مهاجم می‌گردد (به‌ویژه در فصل جفت‌گیری)، به همین جهت بهتر است که در هنگام کار، شتـران نر و ماده از هم جدا گردند. در اوقات دیگر شترها مطیع و آرام هـسـتند. علی‌رغم اینکه در هنگام گرفتن افسار آنان یا نهادن بار بانگ می‌زنند خطری نخواهند داشت و معمولاً شتران اخته شده در مقایسه با شـتـران نر آرام‌تر هستند. شتر نسبت به تحمل درد و در قبال بیماری‌ها تا حدودی مقاوم‌تر از دیگر دام‌هاسـت و هیچگونه علایم خستگی و ناراحتی از خود بروز نمی‌دهند. به هـمیـن جهت باید که به دقت آن‌ها را تحت دید داشت زیرا در هنگام بیـمـاری نیز بدون هیچـگونـه اظهار ناراحتی هم چـنان به کار خود ادامه می‌دهـند

 

[سلین]

هر قومی نامـگذاری ویـژه خود را برای شـتـر دارد. از اسامی شـتـران در بین ترکـمـنـها می‌توان به زیر اشاره نمود:

۱- بچه شتر ۱ ساله، کوشک

کمی که بزرگتر شد، اوشک
سمبل شتر ترکمن که بسیار زیباست و به رنگ سفید است، آق مایا نام دارد.
مایا گاهی هم نام دختر انتخاب می‌شود.

بزرگترین شتر در گله شـتران را آروانا گویند
شتر چهار ساله، دوج
شتر ماده، دیه‌است.
در زبان بلوچی به بچه شـتـر تازه مـتولـد شده «هِر» می‌گویند و کـمـی که بزرگتر شد «کَوات» و یک ساله هارو «پُرآپ» صدا مـی‌زنـنـد و به شـتـرهـای ماده «ڈاچی» و به نرها «لیرَه» می‌گـوینـد.

 

[سلین]

شـیـر شـتـر غذای اصلی ساکنین صحرا و بادیه را تشـکـیـل می‌دهد. ملل آسیای مـیـانـه از دیر باز تا کنون در تغذیه خود متکی به شیر شتر بوده‌اند. تولید شیر به وسیله شتر به مراتب بهتر از تولید شیر توسط گاوهای مناطق خشک و کویری است.شـتـر می‌تواند مقدار زیادی در حدود ۴ تا ۸ کیلوگرم در روز شیر دهد و این میزان در برخی اوقات از ۱۲ تا ۱۵ کیـلوگـرم در روز می‌رسد.

طبیـعت شیـر شـتر گـرم و خشک است و از بین برنده اخلاط مزاحم وباز کننده منافذ و تحلیل برنده تورم‌های سفت خصوصاً در نواحی مربوط به سر و سیستم دفعی و کبد.

شیر شتر به همراه شکر برای تنگی نفس مفید است و به عنوان ادرارآور و محرک قاعدگی خانمها قابل اسـتـفاده است.

 

[سلین]

عرب ها، حيواناتی همچون شتر، اسب، خر، گوسفند، بز و گاو را می پروراندند. اما از اين ميان، شتر جايگاه ديگری داشت. شتر رمز بَدَوی بودن و صحرا نوردی، و تنها حيوانی بود که با زندگی سخت و خشن عرب های بيابان نشين سازگاری داشت؛ جانداری که می تواند چندين روز را بدون آب به سر بَرد و در صورت نياز، صاحبش آن را بکشد و آب ذخيره شده در شکمبه اش را بنوشد. انسان صحرانشين، از پشم شتر (وَبَر) ٢ برای خيمه، و از شير آن برای نوشيدن و رفع گرسنگی و از خودش به هنگام لزوم، به عنوان غذا و سرمايه بهره می بُرد

 

[سلین]

طب
یـعـت گوشـت شتر گرم و خشک و هضم آن دشوار اسـت (خصوصا شـتر ماده)، توصیـه می‌شود این گوشت در هنگام پخته شدن کاملاً له شود و مـداومت در مصرف آن نیز توصیه نمی‌شـود، زیرا بـاعــث تولیـد خلط غلیظ خواهد شد. بهتر است هـنـگام استفاده، از گوشت بچه شتر استفاده شود زیرا هضم و جـذب بهتری دارد