آموزشی صفت فاعلی

['Nika]

صفت فاعلی را یکی از وابسته‌های پسین اسم تعریف کرده‌اند که در دسته صفت‌های بیانی قرار می‌گیرد و پس از اسم می‌آید؛ با کسره به اسم افزوده می‌شود و چگونگی و مشخصات اسم را از قبیل رنگ، قد، شکل، وضع، حجم، مزه، اندازه، مقدار، ارزش، فاعلیت، مفعولیت و نسبت بیان می‌کند.

 

['Nika]

صفت فاعلی از آن نمونه صفت‌های بیانی است که معنای فاعلیت را دارد و بر کننده کار یا دارنده معنی دلالت می‌کند یا آن که مفهوم انجام عملی را به موصوف (اسم) نسبت می‌دهد. صفت فاعلی از صفت‌های ترکیبی است و همواره یکی از ساختارهای مشتق، مشتق-مرکب یا مرکب دارد.

 

['Nika]

زبان فارسي از راهكارهاي متفاوتي براي ساخت صفت فاعلي بهره مي گيرد كه همه آنها بر مفهوم « انجام دهنده كار يا دارنده و پذيرنده حالت » دلالت دارند. براي نمونه، پسوندهاي اشتقاقي « َ نده »، «- ان » ، « – گار » ، « – گر » ، « – كار »، « – ا »، « – ار » همگي بر مفهوم فاعليت دلالت دارند و واژه هاي جديد را ذيل اين معناي خاص توليد مي كنند. البته علاوه بر بن مضارع، در مواردی، بن ماضی، اسم ذات، صفت، قید یا فعل امر و … نیز با پسوندها ترکیب می‌شوند و صفت فاعلی می‌سازند. به این نوع از صفت‌های فاعلی، صفت‌های فاعلی مشتق گفته می‌شود.

 

['Nika]

صفت فاعلى نشان مى‌دهد که موصوف کننده کارى است و ساخت‌هایى دارد از این قبیل:

بن مضارع + َ نده

گوینده/ گیرنده

بن مضارع + ان این ساخت را صفت حالیّه نیز مى‌نامند، زیرا بر گذرا بودنِ وصف دلالت مى‌کند.

دعاگویان/ گریان

بن مضارع + آ این ساخت برابر است با صفت مشبّهه در عربى و معمولا پایدارىِ وصف را مى‌رساند.

 

['Nika]

بن ماضى + آر

خواستار/ خریدار

بن ماضى یا بن مضارع یا اسم + گار

آفریدگار/ پرهیزگار/ یادگار

بن ماضى یا بن مضارع یا اسم + گر

رُفتگر/ توانگر

اسم یا بن فعل یا ساخت امر + کار

ستم‌کار / طلب‌کار

قید یا ضمیر مشترک + بن مضارع

تندرو

 

['Nika]

این ساختار از ساختار های فعال واژگانی در زبان فارسی است و برای واژه‌سازی و ساخت لغات و اصطلاحات زیادی مثل هواسنج،‌ گرماسنج، دلکش و … کاربرد دارد. گاهی لغتی که با اضافه کردن نده به بن مضارع ساخته می‌شود، معنی مبالغه را در خود دارد که در این صورت، آن را صفت شغلی هم می‌گویند (از نظر معنایی)، مانند؛ گوینده یا راننده و گاهی نیز معنی دوام و ثبوت را می‌رساند.

 

['Nika]

از ترکیب بن مضارع با اسم یا صفت و دیگر پسوندها، نوعی صفت فاعلی مرکب مرخّم به دست می‌آید که برخی آن را مخفف صفت فاعلی مرکب با نشانه نده دانسته‌اند (این ترکیب گاهی هم مفهوم صفت مفعولی دارد) مانند سخنگوی که اصل آن سخن‌گوینده بوده است.

صفاتی که با یکی از چهار پسوند ار، گار، گر، کار ساخته می‌شوند چه در ترکیب با بن مضارع چه دیگر واژه‌‌ها، به دلیل این که بر کثرت و تکرار وقوع فعل دلالت دارند صیغه مبالغه نیز نامیده‌ می‌شوند.