موضوع نویسنده
- Jan
- 1,494
- 5,530
- مدال‌ها
- 5
تهران که زمانی دارای باغ های زیبا و خوش آب و هوا بود مورد توجه حاکمان صفویه و زندیه قرار داشت و ساخت بناهایی در این شهر، گواه بر این مدعا است، اما در زمان آغا محمد خان قاجار تهران به عنوان پایتخت برگزیده شد، از آن دوران تا امروز این شهر به دلیل موقعیت خود به عنوان پایتخت توانست هنرمندان و صنعتگران بسیاری را به خود جذب کند به نحوی که تا به امروز نیز ادامه یافته است. استان تهران به لحاظ بازار بزرگ مصرفی، مکان مناسب برای تولید و نیز بروز استعداد هنرمندان و صنعتگران است. از شاخص ترین سوغات و صنایع دستی تهران، شیشه گری، صنایع دستی، چوبی، معرق، سنگ و چرم است. با نگاه به نقش سوغات و صنایع دستی تهران که دربرگیرنده ارزش های فرهنگی و هنری یک ملت است، در توسعه فرهنگی و اقتصادی و رشد گردشگری نیز موثر است. کوشیده ایم تا با آگاه سازی جامعه در خصوص صنایع دستی و سوغات تهران و آشناسازی علاقمندان به هنر تقاضا برای یادگیری و همچنین خرید هنرهای دستی را افزایش دهیم تا شاهد رشد فعالیت های تولیدی و نوآوری در این حوزه باشیم. به جهان خرم از آنم که جهان خرم ازاوست. در عصر تکنولوژی و غلبه مدرنیسم بر سنت و غلبه جمادات بر نباتات تنها راه گریز بشری که سرخورده از منظره های ثقیل آهن و پولاد، آلودگی و پلشتی است، پناه بردن اصل جوهره درونی انسان و فرهنگ غنی بومی منطقه خود است. این پناهجویی امروزه با هجوم به طبیعت و دوری از هیاهوی شهری است که آن هم در اثر عدم برنامه ریزی تبدیل به معظل دیگری می شود که اصل گریز را مخدوش می نماید. کارکرد دیر رجوع به سنت، در تعاملات اجتماعی حس باور هویتی است و رجوع کننده به این حقیقت دست یافته است که از کجا آمده، در کجا ایستاده و به کجا می رود. فرهنگ های تهاجمی با القای حس از خودبیگانگی سعی بر نفوذ بر تفکرات، نگرش ها و تصمیم سازی های جامعه هدف دارند. از این رهاورد تنها فرهنگ های مبتنی بر اصالت خانواده، اخلاق مدار و با عزت نفس جان سالم به در می برند و در دریای پرتلاطم بی هویتی، کشتی نجات ملت های خود را به ساحل اعتماد و امنیت می رسانند. صنایع دستی هر ملتی، یکی از وجوه بارز خودباوری است که به تقویت نمادهای هویت بومی منطقه جغرافیایی خود کمک می کند. در همین راستا بر آن شدیم سهمی هرچند اندک از سوغات و صنایع دستی تهران و نماد هویت را در منطقه جغرافیایی پایتخت ایران، تهران به نگارش و تصویر کشیم گرچه جان مطلب در دستان هنرمندان و صنعتگران پرتلاش این حوزه قرار دارد تا این قلب تپنده به حیات جاودان خود ادامه دهد. با ما در مجله همگردی همراه باشید برای آشنایی با صنایع دستی و سوغات تهران... . دل در این بادیه بسیار شتافت / یک موی ندانست ولی موی شکافت. رشته های صنایع دستی تهران را می توان در 7 گروه خلاصه نمود:
1) سفال گری
2) زیور آلات سنتی
3) چرم سازی
4) بافت
5) شیشه گری
6) هنرهای چوبی
7) هنر سنگی
سوغات و صنایع دستی تهران
استان تهران به مرکزیت شهر تهران با وسعتی حدود 12,981 کیلومتر مربع، بین 34 تا 36/5 درجه عرض شمال و 50 تا 53 درجه طول شرقی واقع شده است. این استان از شمال به استان مازندران، از جنوب به استان قم، از جنوب غربی به استان مرکزی، از غرب به استان البرز و از شرق به استان سمنان محدود است. در سال 1392، جمعیت این استان 12،425،000 نفر بوده است. مرکز این استان شهر تهران است. شهر تهران پایتخت کشور ایران نیز به شمار می رود. استان تهران با بیش از 12 میلیون نفر جمعیت، 17/5 درصد جمعیت کل کشور را در خود جای داده است. از این میزان، 252/12 هزار نفر در مناطق شهری و 161/1 هزار نفر در مناطق روستایی آن ساکن هستند. 63/6 درصد از جمعیت شهری استان تهران در شهر تهران و مابقیه در 44 شهر دیگر استان ساکن هستند. رشد جمعیت شهر تهران 4/1 درصد است که در مقایسه با دهه قبل اندکی افزایش یافته است. میان شهرهای استان تهران، شهریار با 16/8 درصد رشد سالیانه، در مقام اول رشد قرار دارد و کمال شهر با 11/4 درصد، ملارد با 10 درصد، و پاکدشت با 9/9 درصد و صفادشت با 8/8 درصد رشد سالانه در مقام های بعدی قرار دارند. در طول دهه 1375 – 1385 ده شهر به شهرهای استان تهران اضافه شده اند که بزرگ ترین آن ها شهر های اندیشه، صالح آباد و باغستان و نصیرآباد با 75 هزار، 54 هزار، 23 هزار نفر کوچک ترین آن ها شهر ارجمند با 1700 نفر بوده است. استان تهران امروزه دارای 16 شهرستان و 78 ده است. پیشینه سکونت در تهران به 5000 سال پیش از میلاد باز می گردد.
در دی ماه 1393 اسکلت یک انسان در منطقه مولوی تهران متعلق به حدود 7000 سال پیش کشف گردید. پیش از این گمان می رفت سابقه زندگی در منطقه تهران امروزی به کشفیات قیطریه که متعلق به 3000 سال پیش بود، بر می گردد. اما اسکلت هفت هزار ساله یک زن که در حفاری فاضلاب در محله مولوی تهران کشف و به وسیله رایانه تصویرسازی شد، گمانه زنی ها در مورد تاریخ تهران را دچار تحول کرد. تهران در گذشته از روستاهای ری بوده و ری که در تقاطع محورهای قم، خراسان، مازندران، قزوین، گیلان و ساوه واقع شده به سبب مرکزیت مهم سیاسی، بازرگانی، اداری و مذهبی از قدیم مورد نظر بوده و مدعیان همواره این مرکز راهبردی را مورد تهاجم و حمله قرار می دادند. روستای تهران به واسطه برخورداری از مغاک ها و حفره های زیرزمینی و مواضع طبیعی فراوان و دشواری نفوذ در آن ها پناهگاه خوبی برای دولت مردان و دیگر اشخاصی بوده که احتمالا مورد پیگرد مدعیان قرار داشته است. پس از تهیه نخستین نقشه تهران، از نو در سال 1284 با همکاری مهندس هلر فرانسوی و تعدادی از مهندسان و معماران ایرانی نقشه دیگری از تهران طرح ریزی شد که در آن پیرامون شهر را به وسیله خندق ها و باروهای نو به شکل هشت ضلعی و با 12 دروازه محدود ساختند که ارتباط داخل و خارج شهر از طریق این دروازه ها صورت پذیرفته است. دروازه های مذبور به ترتیب شمیران، دولت، یوسف آباد، دوشان تپه، دولاب، خراسان، باغشاه، قزوین، گمرک، حضرت عبدالعظیم، دروازه غار و خانی آباد نامیده شدند.
مقارن سال 1305 مهندس عبدالغفار نجم الملک معلم ریاضیات مدرسه دارالفنون با دستیاری عده ای از معلمان دیگر و 20 نفر شاگردان مدرسه مذبور از شهر جدید به مقیاس 1:2000 نقشه برداری کردند و محیط شهر را به میزان 19200 متر اندازه گیری کرده و جمعیت تهران را در حدود 250 هزار نفر سرشماری نمودند. هیئت نامبرده برای تهیه نقشه 4 سال وقت صرف نمودند و بالاخره در سال 1309 نقشه تهران جدید به چاپ رسید که در سنجش با نقشه های قبل از دقت بیشتری برخوردار بوده است. از نخستین مهاجرانی که به تهران آمدند، افراد ایل قاجار از گرگان، آذربایجانی ها، مردم قم، اراک، تفرش، آشتیان، اصفهان، کاشان و یزد بودند. پیشه ها در دوران اولیه تقریبا بدین گونه میان مردم تقسیم شده بود: در امور اداری و دبیری و دفتری بیشتر مردم آشتیان و تفرش و اراک، بناها قمی و یزدی، فرش فروش ها آذربایجانی و کاشی و قمی، دباغ ها همدانی، گرمابه دارها مازندرانی، سلمانی ها گیلانی، شیرینی پزی ها آذری و یزدی، صیفی کارها قمی و یزدی و اصفهانی و غیره.
امروزه بخش بزرگی از مردم تهران از مهاجران تشکیل شده است. اکثریت مهاجرین به تهران ایرانی هستند و درصد کمی از مهاجرین را مهاجرین از کشورهای دیگر هم چون افغانستان ،عراق، یوگوسلاوی، بوسنی و روسیه تشکیل می دهند. بی گمان دگرگونی های بنیادین در تهران از سال 1300 به بعد ایجاد شده است که به چهار دوره کاملا جدا تقسیم می شود. سال 1300 تا 1320 که در پی آن خندق ها و دروازه ها از میان برداشته شد و شهر از چهار سوی رو به گسترش نهاد و اندکی شکل منظم و هندسی یافت.
همچنین ساختمان ها و تاسیسات بانک ملی ( از آن میان ساختمان صندوق بانک ملی ایران) ، وزارت امور خارجه، شهربانی کل کشور، ایستگاه راه آهن، دانشگاه تهران، ایستگاه فرستنده رادیو تهران، باشگاه افسران و چند بیمارستان مربوط به این دوره می باشد. سال های 1320 تا 1332 که هم زمان با جنگ جهانی دوم بوده و به دلیل پیامدهای ناشی از جنگ جهانی و مسائل و مشکلات سیاسی برآمده از آن تغیرات چشمگیری در کشور پدید نیامد. سال 1332 تا سال 1357 که طی آن شهر تهران به سرعت توسعه یافت و ساختمان های پیشرفته و شهرک ها و باغراه ها (بلوارها)ی تازه ای ساخته شد. در سال 1348 قرار بود یک مجموعه بزرگ شهری به نام شهرستان پهلوی در تپه های عباس آباد تهران ساخته شود، در این مجموع قرار بود ساختمان ها و برج های بلندی مانند برج شیر و خورشید ساخته شود و پس از ساخت می توانست به بزرگ ترین و پیشرفته ترین در آسیا تبدیل شود. پیشرفت تکنولوژی تهران به گونه ای بود که گردشگرهای خارجی، تهران را توکیو دوم آسیا خطاب می کردند. در سال 1355 تهران به عنوان یازدهمین شهر پیشرفته دنیا از نظر ساختمان سازی و تکنولوژی مدرن رونمایی شد. جمعیت شهر بر پایه آمار سال 1355 به 4350000 نفر بالغ گردید. دوره چهارم سال 1357 که هم زمان با انقلاب 1357 خورشیدی، تغییر رژیم سیاسی کشور و حاصل آن تغییر چشمگیر در همه ابعاد جامعه بوده است.
گسترش تهران در طی این سال ها مربوط به عوامل چندی از جمله جنگ ایران و عراق و مسئله جنگ زدگان، تمرکز همه امکانات آموزشی و بهداشتی، درمانی و رفاهی در تهران موجبات گسترش بی رویه جمعیت در این شهر گردیده است و دقیقا همین امر سبب ایجاد معضلات اجتماعی و اقتصادی بی شماری را برای شهروندان تهرانی در پی داشته است که از آن جمله به اختصار می توان آلودگی محیط زیست، راه بندان ها و مشکلات ترابری شهری، پیشه های کاذب و بسیاری مسائل اقتصادی و زیستی را برشمرد. تهران مرکز همه وزارت خانه ها و ادارات و بیشتر مراکز علمی کشور است. و هم اکنون نمایندگی های سیاسی بیش از 90 کشور جهان در تهران جای گرفته است. از مناطق دیدنی تهران می توان به موزه ایران باستان، کتابخانه ملی مجموعه کاخ های پیشین، بوستان ها و فضای سبز و موارد دیدنی دیگر نام برد.
سوغات و صنایع دستی تهران: سفال گری
سفال گری از دیگر صنایع دستی تهران که در بررسی تاریخی سفال ایران قدمت آن را می توان به هشت هزار سال نسبت داد. سفالینه های پیش از اسلام و صدر اسلام یا لعاب ندیده اند یا با لعابی آبی رنگ و نقوش تزئینی ناشیانه و مختصر تزئین شده اند. در دوره اسلام مرمت ظروف طلا و نقره در شریعت اسلام سبب رونق سفال گری شده است. در سفال گری چنانچه سفالینه ها بدون لعاب باشد از روش های کنده کاری و قالب زنی و نقش افزوده برای تزئین استفاده می شود. در سفالینه های لعاب دار از روش های مینایی، زرین فام، لعاب پاشیده و لعاب های دیگر جهت تزئین ظروف استفاده می گردد. تاریخ تولید سفال یکی از سوغات و صنایع دستی تهران در استان تهران به قرن 3 و 4 هجری قمری و در زمان حکومت عباسی باز می گردد که شهر ری در آن زمان از مراکز ساخت ظروف لعابدار بود و به خصوص نوعی سفال لعاب دار که با لعاب های رنگارنگ تزئین یافته بود. در آن از کثرت نقوش اجتناب شده و گاه بخشی از زمینه خالی می ماند و با نقوش انسانی و هندسی، طوماری، تصاویر درباریان و اشراف، مجالس بزم و شکار در حاشیه ظروف زینت یافته است. اما این روزها سفال از سوغات و صنایع دستی تهران است. باید یاد آور شد با آن که صنعت سفال گری در ایران نقش مهمی در اقتصاد ایران در فاصله زمانی سده سوم تا سیزدهم هجری قمری ایفا می کرد، با ورود سیل آسای سفالینه مرغوب تر و ارزان تر از کشورهای دیگر به مرور زمان حتی بازار داخلی نیز از بین رفت و هنر سفال ایران روبه افول نهاد.
از ویژگی های سفال در طی این دوران می توان به جایگزینی نقوش ایرانی به جای نقوش وام گرفته از هند و چین اشاره کرد که در پی این تغییر نیاز به رنگ های بیشتر احساس شد و کاربرد رنگ در سفال ها تنوع بیشتری یافت. در قرون سیزدهم و چهاردهم آن چه الهام بخش سفال گری ایران و همچنین تهران بود احیای هنر و فنون به کار گرفته شده در دوره صفویه و پیش از صفویه بود. هم چنین ساخت نقش برجسته به سبک ساسانی و هخامنشیان که در دوره فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه انجام گرفت برخی از این آثار نیز به کشورهای اروپایی صادر می شد. سفال لعابدار: لعاب چیست؟ پوششی به صورت لایه ای نازک که طی مراحل پخت داخل کوره روی سطح سفال را می پوشاند و به سفال دوام، زیبایی و نفوذ ناپذیری می بخشد. لعاب ها در انواع مات و شفاف و نیمه شفاف ساخته می شود. سوغات و صنایع دستی تهران را بشناسید و به سوغات ببرید. لعاب کاری: لعاب کاری سفال به وسیله دوغاب لعاب که متشکل از مواد لعاب و مواد معلق کننده لعاب و اضافه کردن آب ساخته می شود و اعمال آن بر روی سفال به روش هایی مانند غوطه وری، پاشیدن، نقاشی با قلمو و اسفنج انجام می پذیرد که مرسوم ترین آن در کارگاه های سنتی ریختن دوغاب بر بدنه سفال است. روش هایی مانند لعاب یک رنگ، لعاب سلادن، لعاب آبی لاجوردی و فیروزه ای نقاشی روی لعاب و نقاشی زیر لعاب از شیوه های لعاب کاری است. نقاشی روی لعاب: سابقه این نوع لعاب به قرون اولیه اسلامی می رسد و سامره، شوش و ری نمونه هایی از این دوره به دست آمده است. نقاشی روی لعاب به دو روش انجام می شود: 1- نقاشی روی لعاب خام 2- نقاشی روی لعاب پخته.
نقاشی روی لعاب خام: ابتدا سفال را با لعاب به رنگ روشن مانند سفید که کمی مات باشد می پوشانند و پیش از بردن به کوره با قلمو و لعاب های رنگی آن را نقاشی می کنند و در آخر سفال را پخت می کنند. نقاشی روی لعاب پخته: این نوع نقاشی با لعاب هایی با درجه پخت پایین بر روی لعاب زمینه نقش می شود که به این صورت ابتدا بدنه سفال با لعاب روشن پوشیده شده و بعد به کوره می رود و بعد از پخت لعاب، روی آن را مجدد نقاشی می کنند و اثر برای بار دیگر به کوره می رود تا نقش ها به لعاب زمینه جوش بخورد. لعاب مینایی یا هفت رنگ: پیداش لعاب مینایی را قرن پنجم و ششم هجری قمری می دانند و ری نیز از مراکز تولید این نوع سفال بود. این نوع سفال دوبار به کوره می رفت که بار اول برای تثبیت لعاب و بار دوم نیز برای تثبیت نقش. اما امروز از سوغات و صنایع دستی تهران به شمار می آید. بعد از پخت لعاب اولیه سفال را اکسیدهای گوناگون فلز و با قلمو نقاشی می کنند و برای پخت دوم که زمان آن و درجه پخت آن کمتر از بار اول است به کوره می برند. تولید ظروف و کاشی های متعدد با طرح های متنوع و ظریف با این روش صورت می گیرد و موضوعات به کار رفته در این لعاب ها شامل روایت جنگ ها، مجلس شاهنامه، داستان و غیره است. از نکات مهم برای بررسی تاریخی این لعاب کتیبه های نگاشته شده به آنهاست که اطلاعاتی از جمله نام و القلب صاحب شی، سفارش دهنده یا کسی که شی به آن هدیه داده شده، تاریخ ساخت سفال و نوشته های مرتبط به نقوش و تصاویر را به دست می دهد.
آشنایی با هنر جواهرسازی
جواهر از زیباترین صنایع دستی و سوغات تهران است. در تعریف جواهرسازی معاصر از این هنر به عنوان مجسمه های پوشیدنی و یا اثری هنری در روی زمینه یا بوم که بدن به آن مشابه است نام می برند. جواهرسازی معاصر متاثر از دو عنصر مهم است که اولی استفاده متنوع از مواد (حتی مواد بازیافتی هم مورد استفاده قرار گرفته) و دوم نیز انتقال مفهوم است، مفاهیمی چون جایگاه اجتماعی، جنسیت و قدرت.
در کل جواهر بستری است برای بیان فرد مصرف کننده که علاوه بر زیبایی بصری و جنبه های اقتصادی به این هنر جنبه اجتماعی بخشیده است. مواد به کار رفته در ساخت جواهر را می توان در دو گروه فازات و مواد غیرفلزی جای داد. فلزات شامل فلزات گران بها مانند طلا که یکی از پرکاربردترین فلزات است در دو نوع سفید و زرد موجود است و فلزات گران بهای دیگر مانند نقره، پلاتین، پالادیوم و فلزات معمولی مانند مس و دیگر فلزات از ویژگی های فلزات گران بها که آن را مناسب برای جواهرسازی نموده و چکش خوار بودن، مقاومت در برابر انواع اسید و مقاومت در برابر اکسیداسیون و راحتی در کار اره و سوهان کشی و جو کاری و انعطاف پذیری آن ها می باشد. مواد غیر فلزی مانند انواع سنگ های قیمتی مانند یاقوت سرخ، زمرد، فیروزه، یشم، عقیق و غیره و سنگ های مصنوعی و شیشه های رنگی و یا هر شی زیبایی را می توان استفاده کرد.
روش ساخت و تکنیک های جواهرسازی
تکنیک های مورد استفاده در صنایع دستی تهران و ساخت زیورآلات سنتی، حکاکی، میناکاری، قلم زنی، ملیله کاری، چینابی و مشبک کاری است. این تکنیک ها که در هنر فلزکاری استفاده می شود در ساخت زیورآلات به عنوان زیرمجموعه فلزکاری مورد استفاده قرار می گیرد.
مرصع کاری (مخراج کاری)
صنایع دستی تهران بی شمار است اما مرصع کاری منحصر به فردترین سوغات تهران است. قرار دادن سنگ در پایه طراحی شده است، مخراج کار می بایست این کار را با دقت و حوصله انجام دهد و سنگ را در جای خود محکم کند. در کار گذاشتن سنگ های ریز از روش های ریلی قلم زنی، کاسه ای و چنگی استفاده می شود و برای سنگ های درشت از روش هایی چون منبشی، چنگی و دیواره ای بهره می گیرند و در قدیم این کار با بازار ساده چون یک چکش کوچک و چند قلم نوک تیز و نوک پهن انجام می گرفت و اما امروزه از دستگاه های دقیق و انواع گیره های نگهدارنده، انبرهای متنوع، لیزرهای حرارتی و ذره بین و غیره استفاده می شود که در عمل به مخراج کاری ظرافت بیشتری بخشیده است.
میناکاری
استفاده از لعاب و اعمال آن بر روی فلز که امروزه به مینا معروف است و حدود سه هزار سال قبل بشر به ساخت آن دست یافته. درگذشته لعاب مینا در داخل ایران تولید می شد که متاسفانه به دلیل عدم انتقال اطلاعات از استاد به شاگردان در طول زمان فراموش شده و امروزه مینا را از خارج وارد می کنند. صنایع دستی و سوغات تهران بی شمار است اما ظروف میناکاری در بین آن ها بی نظیر است.
ملیله سازی
در این هنر فلز طلا و نقره را به مفتول نازک تبدیل نموده و مفتول های آماده شده را در قالبی که از قبل طراحی شده به وسیله انبرهای ظریف فرم داده و نقش اندازی می شود و با حرارت دادن و با استفاده از جوش نقره به هم متصل می شود. ملیله سازی از محبوب ترین صنایع دستی تهران است.
قلم زنی
قلم زنی از سوغات و صنایع دستی تهران است. حکاکی نقوش بر اشیای فلز است و ابزار کار هنرمند، تعدادی قلم فولادی با سطح مقطع های متنوع و چکش با وزن های مختلف می باشد. در این هنر از فلزاتی مانند نقره، طلا و مس استفاده می شود و به دو روش قلم زنی ریز یا سیاه قلم و قلم زنی برجسته برای قلم زنی های درشت تر و ضخیم تر انجام می گیرد. در سیاه قلم اغلب از طرح های اسلیمی و و مینیاتوری استفاده می شود.
سوغات و صنایع دستی تهران: چرم سازی
در تاریخ چرم سازی ایران به تجارت چرم در زمان حمله مغول اشاره شده است در دوره قاجار نیز چرم تولیدی همدان شهرت جهانی داشت. اولین کارخانه های تولید چرم مربوط به قرن سیزدهم هجری قمری است. در زمان قاجار چند کارخانه تولید چرم در شهرهای ایران از جمله تهران احداث شد که سبب رونق چرم سازی شد. اما یکی از سوغات و صنایع دستی تهران چرم است.
سراجی سنتی
ساختن مصنوعات چرم از جمله انواع کیف، زین اسب ها،کمربند و غیره که از سوغات و صنایع دستی تهران هستند. دباغان بعد از آماده کردن پوست حیوانات مانند گاو، گوسفند، بز و شترمرغ و مار پوست آماده کار را جهت تولید انواع سوغات و صنایع دستی تهران به سراجان می دهند و در این هنر با استفاده از برش و دوخت انواع قطعات چرم به یکدیگر و هم چنین رنگ آمیزی چرم محصولات چرمی را تولید می کنند.
معرق چرم
ساخت انواع تولیدات چرم با استفاده از قطعات بریده شده و گاه رشته های چرم و اتصال آن به یکدیگر بر روی زیرساخت و ایجاد نقوش مورد نظر که غالبا از نقوش اسلیمی ختائی و بته جقه است که یکی دیگر از نمونه سوغات تهران است.
نقاشی روی چرم
از بهترین صنایع دستی تهران را می توان اجناس چرمی را معرفی کرد. نقاشی بر روی انواع زمینه چرم با انواع رنگ مانند گواش و اکرلیک و استفاده از روغن مخصوص جهت ثبوت رنگ ها انجام می شود. روغن به صورت لایه نازک به سطح کار و به وسیله قلمو زده می شود و این کار را در چند مرحله تکرار می کنند. امروزه به جای روغن فیکساتور شیمیایی و اسپری های صنعتی استفاده می شود. نقوش مورد استفاده شامل نقش گل و مرغ و نگارگری است.
صنایع دستی و سوغات تهران: بافت
در استناد تاریخی از بافت قالی دربار هخامنشی مدارکی یافت شده است. از قالی هایی با نام "پیوتاپیس" و نیز از فرش های ارغوانی با بافت ظریف در دربار هخامنشی سخن گفته شده است. اما نخستین اثر به دست آمده که گواهی از هنر قالی بافی در ایران دارد، قالی پازیریک نام دارد که در آن تصاویری از نقوش برجسته هخامنشیان نقش بسته است، و متعلق به سکاها که اقوام ایرانی و کوچ نشین بودند، است. قدمت این قالی به سده های چهارم و پنجم پیش از میلاد می رسد، در منابع یونان و در کتاب اوستا نیز از قالی های زربافت ایران گفته شده و در قرن دهم هجری قمری تولید قالی در بیشتر نقاط ایران رواج داشته است و گنجینه ای نیز متعلق به قرن پانزدهم هجری قمری شامل چندین قالی نفیس به دست آمده است. در بررسی آثار قالی ایران می توان تاریخ پیدایش هنر گلیم بافی را سه هزار سال پیش از میلاد تامین کرده و اولین آثار به دست آمده مورد استفاده در هنر گلیم بافی متعلق به 600 سال قبل از میلاد است.
گلیم
نوعی فرش بدون پرز و تخت بافت با بافت ساده از پشم، ابریشم و برخی موارد موی حیوانات مانند بز، شتر و اسب که از آن به عنوان زیرانداز، بافت کیف، کوسن و دیگر محصولات بهره می برند که از صنایع دستی و سوغات تهران هستند. نقوش در گلیم با عبور پودهای رنگی از بین تارها ایجاد می گردد و غالبا هندسی و انتزاعی است مانند نقوش شانه ای و چشم آزار.
جاجیم
بافت آن به سبک گلیم است با این تفاوت که قطعات آن به صورت جداگانه بافته می شود و سپس به هم دوخته می شود و دارای رنگ های متنوع است. از تولیدات این بافت پرده، سجاده، پادری، روتختی و رومبلی است و تولید آن در استان تهران بیشتر در فیروزکوه و دماوند که هنوز فعالیت های دلداری در آن ادامه دارد دیده می شود.
کارت بافی
هنر بافت نوارهای کم عرض محکم و بادوام که در آن از نقوش سه گوش، زیگزاگ و گرد بهره می برند. هنر کارت بافی از قدیم رواج داشته و در تزیین دور یقه لباس، کمربند و نوار کلاه در دامن استفاده می شد. در کارت بافی تارها دارای اهمیت بیشتری نسبت به پودها هستند و طرح ها را ایجاد می کنند در حالی که پودها تنها در لبه های کار دیده می شود لذا رنگی بودن آن ضرورتی ندارد.
نساجی سنتی
قدمت نساجی در ایران به هفت یا هشت هزار سال پیش در منطفه سیلک کاشان باز می گردد و این روزها در تهران رواج یافته و از صنایع دستی و سوغات تهران به شمار می آید. دوک یا سره یا لنگرهای ریسندگی که در حفاری های باستان شناسی یافت شد گواه این مدعاست بعدها این نشانه ها در حفاری های دیگر نقاط ایران نیز یافت شد که خود گواه بر تنوع نخ و پارچه در ایران است. از ویژگی های هنر پارچه بافی ایران تبادل نقش ها است به این معنی که در مثل نقشی که در گلیم به کار گرفته می شود با کمی تغییر به نساجی و پارچه بافی راه می یافت و نقش تغییر یافته در گلیم بافی های تازه به کار می رفت. هم چنین دست باف های هر منطقه تابع اولیه ای است که در آن منطقه موجود است مانند: پشم، پنبه و ابریشم؛ مثلا عشایر که بیشتر بادام و دامپروری در ارتباط هستند از پشم حیوانات مانند گوسفند و بز در بافته های خود بهره می بردند. در کوه های امین آباد شهر ری قلعه هایی از پارچه های ابریشم در صندوق های چوبی که حاوی اجساد مردگان بود قرار داشت. در بررسی خطوط کوفی روی پارچه ها آن را متعلق به عهد سلجوقیان می دانند. از دوره دیلمیان و سلجوقی کارگاه های پارچه بافی در شهرری فعال بود. ری از مراکز مهم تجارت انواع پارچه و اجناس پوشیدنی بود از آن زمان است و از نقاط مختلفی چون روسیه، چین، فارس و اصفهان تولیدات خود را در این شهر داد و ستد می کردند و هم چنین کارگاه های شهر ری پارچه هایی از جنس نخ و ابریشم تولید می کردند و پارچه ای با نام "منیر" از تولیدات مخصوص به ری است که پارچه نسبتا ضخیمی بود و نقوش راه راه داشت.
در عهد ایلخانیان بافت پارچه زرکش و زرین و قبای معرق و جامه های استبرق و پارچه های ابریشم در ایران و سایر ممالک اسلامی رونق بسیار داشت. اما به دلیل حمله مغول بسیاری از کارگاه های نساجی نابود شد و تعداد کمی کارگاه در شیراز، یزد، کاشان و خراسان باقی ماند که به تولید پارچه ادامه دادند. نساجی در عهد تیموری به سبک چینی نزدیک بود و از تزئینات به شکل اژدها و عنقا و گل شقایق و نیلوفر آبی که گاه با نقوش ظریف و ریزگل و برگ های اسلیمی و ختایی ترکیب می شد، استفاده شده بود. در این دوره دیگر خبری از گلها و برگ های درشت عصر ایلخانی نبوده و جای خود را به نقوش ظریف تر دادند. در دوره صفویه هنر پارچه بافی هم چون رشته های هنری به شکوفایی رسید، حریرهای زربافت، پارچه های ابریشمی، پارچه جناقی بافت نخی، اطلسی و ابریشمینه های گل برجسته چینی (گل شاه عباسی) و ابریشم تافته از آثار زیبای آن دوره بوده اند و از نقوش ترنج، گل و گلدان، نقش باغ و نقوش به کار رفته در نگارگری ایرانی با مضامین عاشقانه در آن ها استفاده می شود. اما در دوره قاجار در پارچه ایرانی در رقابت با تولیدات هند و دولت اروپایی روبه رو بود و علارغم تلاش حکومت به دلیل سیاست های بازدارنده خارجی تولید پارچه در ایران متکی به غرب شد. مهم ترین واکنش در برابر سلطه گری غرب از جانب جمعی از علما و تجار در اصفهان اتخاذ شد که مردم را از خرید و مصرف منسوجات غیرایرانی منع کرد و اعلام کردند به امواتی که پارچه کفن آنان غیرایرانی است نماز نخواهند خواند این اقدام با حمایت علمای طراز اول شیعه موثر افتاد تا آن که کشورهای اروپایی متقاعد شدند که در تهران، تبریز و اصفهان کارخانه تولید پارچه را احداث کنند.
نقوش مورد استفاده در پارچه های دوره قاجار نقش گل مرغ، گل های شقایق، سوسن و بنفشه بهاری بود و تافته های زربافت و نیز پارچه های قلمکار این دوره مورد توجه قرار گرفته است. در زمان پهلوی نیز به واسطه تاسیس هنرستان اصفهان تلاش جهت زنده نگهداشتن تولیدات سنتی ایران ادامه یافت و در حال حاضر 30 نوع پارچه دست بافت در ایران موجود است که 7 نوع آن کاملا منسوخ شده است و امکان باز تولید آن نیست و از 23 نوع باقی مانده 18 نوع آن قابل ارائه در بازار هستند، از جمله زربافت، ترمه، کاربافی، شعربافی، مخمل، کرباس و غیره.
1) سفال گری
2) زیور آلات سنتی
3) چرم سازی
4) بافت
5) شیشه گری
6) هنرهای چوبی
7) هنر سنگی
سوغات و صنایع دستی تهران
استان تهران به مرکزیت شهر تهران با وسعتی حدود 12,981 کیلومتر مربع، بین 34 تا 36/5 درجه عرض شمال و 50 تا 53 درجه طول شرقی واقع شده است. این استان از شمال به استان مازندران، از جنوب به استان قم، از جنوب غربی به استان مرکزی، از غرب به استان البرز و از شرق به استان سمنان محدود است. در سال 1392، جمعیت این استان 12،425،000 نفر بوده است. مرکز این استان شهر تهران است. شهر تهران پایتخت کشور ایران نیز به شمار می رود. استان تهران با بیش از 12 میلیون نفر جمعیت، 17/5 درصد جمعیت کل کشور را در خود جای داده است. از این میزان، 252/12 هزار نفر در مناطق شهری و 161/1 هزار نفر در مناطق روستایی آن ساکن هستند. 63/6 درصد از جمعیت شهری استان تهران در شهر تهران و مابقیه در 44 شهر دیگر استان ساکن هستند. رشد جمعیت شهر تهران 4/1 درصد است که در مقایسه با دهه قبل اندکی افزایش یافته است. میان شهرهای استان تهران، شهریار با 16/8 درصد رشد سالیانه، در مقام اول رشد قرار دارد و کمال شهر با 11/4 درصد، ملارد با 10 درصد، و پاکدشت با 9/9 درصد و صفادشت با 8/8 درصد رشد سالانه در مقام های بعدی قرار دارند. در طول دهه 1375 – 1385 ده شهر به شهرهای استان تهران اضافه شده اند که بزرگ ترین آن ها شهر های اندیشه، صالح آباد و باغستان و نصیرآباد با 75 هزار، 54 هزار، 23 هزار نفر کوچک ترین آن ها شهر ارجمند با 1700 نفر بوده است. استان تهران امروزه دارای 16 شهرستان و 78 ده است. پیشینه سکونت در تهران به 5000 سال پیش از میلاد باز می گردد.
در دی ماه 1393 اسکلت یک انسان در منطقه مولوی تهران متعلق به حدود 7000 سال پیش کشف گردید. پیش از این گمان می رفت سابقه زندگی در منطقه تهران امروزی به کشفیات قیطریه که متعلق به 3000 سال پیش بود، بر می گردد. اما اسکلت هفت هزار ساله یک زن که در حفاری فاضلاب در محله مولوی تهران کشف و به وسیله رایانه تصویرسازی شد، گمانه زنی ها در مورد تاریخ تهران را دچار تحول کرد. تهران در گذشته از روستاهای ری بوده و ری که در تقاطع محورهای قم، خراسان، مازندران، قزوین، گیلان و ساوه واقع شده به سبب مرکزیت مهم سیاسی، بازرگانی، اداری و مذهبی از قدیم مورد نظر بوده و مدعیان همواره این مرکز راهبردی را مورد تهاجم و حمله قرار می دادند. روستای تهران به واسطه برخورداری از مغاک ها و حفره های زیرزمینی و مواضع طبیعی فراوان و دشواری نفوذ در آن ها پناهگاه خوبی برای دولت مردان و دیگر اشخاصی بوده که احتمالا مورد پیگرد مدعیان قرار داشته است. پس از تهیه نخستین نقشه تهران، از نو در سال 1284 با همکاری مهندس هلر فرانسوی و تعدادی از مهندسان و معماران ایرانی نقشه دیگری از تهران طرح ریزی شد که در آن پیرامون شهر را به وسیله خندق ها و باروهای نو به شکل هشت ضلعی و با 12 دروازه محدود ساختند که ارتباط داخل و خارج شهر از طریق این دروازه ها صورت پذیرفته است. دروازه های مذبور به ترتیب شمیران، دولت، یوسف آباد، دوشان تپه، دولاب، خراسان، باغشاه، قزوین، گمرک، حضرت عبدالعظیم، دروازه غار و خانی آباد نامیده شدند.
مقارن سال 1305 مهندس عبدالغفار نجم الملک معلم ریاضیات مدرسه دارالفنون با دستیاری عده ای از معلمان دیگر و 20 نفر شاگردان مدرسه مذبور از شهر جدید به مقیاس 1:2000 نقشه برداری کردند و محیط شهر را به میزان 19200 متر اندازه گیری کرده و جمعیت تهران را در حدود 250 هزار نفر سرشماری نمودند. هیئت نامبرده برای تهیه نقشه 4 سال وقت صرف نمودند و بالاخره در سال 1309 نقشه تهران جدید به چاپ رسید که در سنجش با نقشه های قبل از دقت بیشتری برخوردار بوده است. از نخستین مهاجرانی که به تهران آمدند، افراد ایل قاجار از گرگان، آذربایجانی ها، مردم قم، اراک، تفرش، آشتیان، اصفهان، کاشان و یزد بودند. پیشه ها در دوران اولیه تقریبا بدین گونه میان مردم تقسیم شده بود: در امور اداری و دبیری و دفتری بیشتر مردم آشتیان و تفرش و اراک، بناها قمی و یزدی، فرش فروش ها آذربایجانی و کاشی و قمی، دباغ ها همدانی، گرمابه دارها مازندرانی، سلمانی ها گیلانی، شیرینی پزی ها آذری و یزدی، صیفی کارها قمی و یزدی و اصفهانی و غیره.
امروزه بخش بزرگی از مردم تهران از مهاجران تشکیل شده است. اکثریت مهاجرین به تهران ایرانی هستند و درصد کمی از مهاجرین را مهاجرین از کشورهای دیگر هم چون افغانستان ،عراق، یوگوسلاوی، بوسنی و روسیه تشکیل می دهند. بی گمان دگرگونی های بنیادین در تهران از سال 1300 به بعد ایجاد شده است که به چهار دوره کاملا جدا تقسیم می شود. سال 1300 تا 1320 که در پی آن خندق ها و دروازه ها از میان برداشته شد و شهر از چهار سوی رو به گسترش نهاد و اندکی شکل منظم و هندسی یافت.
همچنین ساختمان ها و تاسیسات بانک ملی ( از آن میان ساختمان صندوق بانک ملی ایران) ، وزارت امور خارجه، شهربانی کل کشور، ایستگاه راه آهن، دانشگاه تهران، ایستگاه فرستنده رادیو تهران، باشگاه افسران و چند بیمارستان مربوط به این دوره می باشد. سال های 1320 تا 1332 که هم زمان با جنگ جهانی دوم بوده و به دلیل پیامدهای ناشی از جنگ جهانی و مسائل و مشکلات سیاسی برآمده از آن تغیرات چشمگیری در کشور پدید نیامد. سال 1332 تا سال 1357 که طی آن شهر تهران به سرعت توسعه یافت و ساختمان های پیشرفته و شهرک ها و باغراه ها (بلوارها)ی تازه ای ساخته شد. در سال 1348 قرار بود یک مجموعه بزرگ شهری به نام شهرستان پهلوی در تپه های عباس آباد تهران ساخته شود، در این مجموع قرار بود ساختمان ها و برج های بلندی مانند برج شیر و خورشید ساخته شود و پس از ساخت می توانست به بزرگ ترین و پیشرفته ترین در آسیا تبدیل شود. پیشرفت تکنولوژی تهران به گونه ای بود که گردشگرهای خارجی، تهران را توکیو دوم آسیا خطاب می کردند. در سال 1355 تهران به عنوان یازدهمین شهر پیشرفته دنیا از نظر ساختمان سازی و تکنولوژی مدرن رونمایی شد. جمعیت شهر بر پایه آمار سال 1355 به 4350000 نفر بالغ گردید. دوره چهارم سال 1357 که هم زمان با انقلاب 1357 خورشیدی، تغییر رژیم سیاسی کشور و حاصل آن تغییر چشمگیر در همه ابعاد جامعه بوده است.
گسترش تهران در طی این سال ها مربوط به عوامل چندی از جمله جنگ ایران و عراق و مسئله جنگ زدگان، تمرکز همه امکانات آموزشی و بهداشتی، درمانی و رفاهی در تهران موجبات گسترش بی رویه جمعیت در این شهر گردیده است و دقیقا همین امر سبب ایجاد معضلات اجتماعی و اقتصادی بی شماری را برای شهروندان تهرانی در پی داشته است که از آن جمله به اختصار می توان آلودگی محیط زیست، راه بندان ها و مشکلات ترابری شهری، پیشه های کاذب و بسیاری مسائل اقتصادی و زیستی را برشمرد. تهران مرکز همه وزارت خانه ها و ادارات و بیشتر مراکز علمی کشور است. و هم اکنون نمایندگی های سیاسی بیش از 90 کشور جهان در تهران جای گرفته است. از مناطق دیدنی تهران می توان به موزه ایران باستان، کتابخانه ملی مجموعه کاخ های پیشین، بوستان ها و فضای سبز و موارد دیدنی دیگر نام برد.
سوغات و صنایع دستی تهران: سفال گری
سفال گری از دیگر صنایع دستی تهران که در بررسی تاریخی سفال ایران قدمت آن را می توان به هشت هزار سال نسبت داد. سفالینه های پیش از اسلام و صدر اسلام یا لعاب ندیده اند یا با لعابی آبی رنگ و نقوش تزئینی ناشیانه و مختصر تزئین شده اند. در دوره اسلام مرمت ظروف طلا و نقره در شریعت اسلام سبب رونق سفال گری شده است. در سفال گری چنانچه سفالینه ها بدون لعاب باشد از روش های کنده کاری و قالب زنی و نقش افزوده برای تزئین استفاده می شود. در سفالینه های لعاب دار از روش های مینایی، زرین فام، لعاب پاشیده و لعاب های دیگر جهت تزئین ظروف استفاده می گردد. تاریخ تولید سفال یکی از سوغات و صنایع دستی تهران در استان تهران به قرن 3 و 4 هجری قمری و در زمان حکومت عباسی باز می گردد که شهر ری در آن زمان از مراکز ساخت ظروف لعابدار بود و به خصوص نوعی سفال لعاب دار که با لعاب های رنگارنگ تزئین یافته بود. در آن از کثرت نقوش اجتناب شده و گاه بخشی از زمینه خالی می ماند و با نقوش انسانی و هندسی، طوماری، تصاویر درباریان و اشراف، مجالس بزم و شکار در حاشیه ظروف زینت یافته است. اما این روزها سفال از سوغات و صنایع دستی تهران است. باید یاد آور شد با آن که صنعت سفال گری در ایران نقش مهمی در اقتصاد ایران در فاصله زمانی سده سوم تا سیزدهم هجری قمری ایفا می کرد، با ورود سیل آسای سفالینه مرغوب تر و ارزان تر از کشورهای دیگر به مرور زمان حتی بازار داخلی نیز از بین رفت و هنر سفال ایران روبه افول نهاد.
از ویژگی های سفال در طی این دوران می توان به جایگزینی نقوش ایرانی به جای نقوش وام گرفته از هند و چین اشاره کرد که در پی این تغییر نیاز به رنگ های بیشتر احساس شد و کاربرد رنگ در سفال ها تنوع بیشتری یافت. در قرون سیزدهم و چهاردهم آن چه الهام بخش سفال گری ایران و همچنین تهران بود احیای هنر و فنون به کار گرفته شده در دوره صفویه و پیش از صفویه بود. هم چنین ساخت نقش برجسته به سبک ساسانی و هخامنشیان که در دوره فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه انجام گرفت برخی از این آثار نیز به کشورهای اروپایی صادر می شد. سفال لعابدار: لعاب چیست؟ پوششی به صورت لایه ای نازک که طی مراحل پخت داخل کوره روی سطح سفال را می پوشاند و به سفال دوام، زیبایی و نفوذ ناپذیری می بخشد. لعاب ها در انواع مات و شفاف و نیمه شفاف ساخته می شود. سوغات و صنایع دستی تهران را بشناسید و به سوغات ببرید. لعاب کاری: لعاب کاری سفال به وسیله دوغاب لعاب که متشکل از مواد لعاب و مواد معلق کننده لعاب و اضافه کردن آب ساخته می شود و اعمال آن بر روی سفال به روش هایی مانند غوطه وری، پاشیدن، نقاشی با قلمو و اسفنج انجام می پذیرد که مرسوم ترین آن در کارگاه های سنتی ریختن دوغاب بر بدنه سفال است. روش هایی مانند لعاب یک رنگ، لعاب سلادن، لعاب آبی لاجوردی و فیروزه ای نقاشی روی لعاب و نقاشی زیر لعاب از شیوه های لعاب کاری است. نقاشی روی لعاب: سابقه این نوع لعاب به قرون اولیه اسلامی می رسد و سامره، شوش و ری نمونه هایی از این دوره به دست آمده است. نقاشی روی لعاب به دو روش انجام می شود: 1- نقاشی روی لعاب خام 2- نقاشی روی لعاب پخته.
نقاشی روی لعاب خام: ابتدا سفال را با لعاب به رنگ روشن مانند سفید که کمی مات باشد می پوشانند و پیش از بردن به کوره با قلمو و لعاب های رنگی آن را نقاشی می کنند و در آخر سفال را پخت می کنند. نقاشی روی لعاب پخته: این نوع نقاشی با لعاب هایی با درجه پخت پایین بر روی لعاب زمینه نقش می شود که به این صورت ابتدا بدنه سفال با لعاب روشن پوشیده شده و بعد به کوره می رود و بعد از پخت لعاب، روی آن را مجدد نقاشی می کنند و اثر برای بار دیگر به کوره می رود تا نقش ها به لعاب زمینه جوش بخورد. لعاب مینایی یا هفت رنگ: پیداش لعاب مینایی را قرن پنجم و ششم هجری قمری می دانند و ری نیز از مراکز تولید این نوع سفال بود. این نوع سفال دوبار به کوره می رفت که بار اول برای تثبیت لعاب و بار دوم نیز برای تثبیت نقش. اما امروز از سوغات و صنایع دستی تهران به شمار می آید. بعد از پخت لعاب اولیه سفال را اکسیدهای گوناگون فلز و با قلمو نقاشی می کنند و برای پخت دوم که زمان آن و درجه پخت آن کمتر از بار اول است به کوره می برند. تولید ظروف و کاشی های متعدد با طرح های متنوع و ظریف با این روش صورت می گیرد و موضوعات به کار رفته در این لعاب ها شامل روایت جنگ ها، مجلس شاهنامه، داستان و غیره است. از نکات مهم برای بررسی تاریخی این لعاب کتیبه های نگاشته شده به آنهاست که اطلاعاتی از جمله نام و القلب صاحب شی، سفارش دهنده یا کسی که شی به آن هدیه داده شده، تاریخ ساخت سفال و نوشته های مرتبط به نقوش و تصاویر را به دست می دهد.
آشنایی با هنر جواهرسازی
جواهر از زیباترین صنایع دستی و سوغات تهران است. در تعریف جواهرسازی معاصر از این هنر به عنوان مجسمه های پوشیدنی و یا اثری هنری در روی زمینه یا بوم که بدن به آن مشابه است نام می برند. جواهرسازی معاصر متاثر از دو عنصر مهم است که اولی استفاده متنوع از مواد (حتی مواد بازیافتی هم مورد استفاده قرار گرفته) و دوم نیز انتقال مفهوم است، مفاهیمی چون جایگاه اجتماعی، جنسیت و قدرت.
در کل جواهر بستری است برای بیان فرد مصرف کننده که علاوه بر زیبایی بصری و جنبه های اقتصادی به این هنر جنبه اجتماعی بخشیده است. مواد به کار رفته در ساخت جواهر را می توان در دو گروه فازات و مواد غیرفلزی جای داد. فلزات شامل فلزات گران بها مانند طلا که یکی از پرکاربردترین فلزات است در دو نوع سفید و زرد موجود است و فلزات گران بهای دیگر مانند نقره، پلاتین، پالادیوم و فلزات معمولی مانند مس و دیگر فلزات از ویژگی های فلزات گران بها که آن را مناسب برای جواهرسازی نموده و چکش خوار بودن، مقاومت در برابر انواع اسید و مقاومت در برابر اکسیداسیون و راحتی در کار اره و سوهان کشی و جو کاری و انعطاف پذیری آن ها می باشد. مواد غیر فلزی مانند انواع سنگ های قیمتی مانند یاقوت سرخ، زمرد، فیروزه، یشم، عقیق و غیره و سنگ های مصنوعی و شیشه های رنگی و یا هر شی زیبایی را می توان استفاده کرد.
روش ساخت و تکنیک های جواهرسازی
تکنیک های مورد استفاده در صنایع دستی تهران و ساخت زیورآلات سنتی، حکاکی، میناکاری، قلم زنی، ملیله کاری، چینابی و مشبک کاری است. این تکنیک ها که در هنر فلزکاری استفاده می شود در ساخت زیورآلات به عنوان زیرمجموعه فلزکاری مورد استفاده قرار می گیرد.
مرصع کاری (مخراج کاری)
صنایع دستی تهران بی شمار است اما مرصع کاری منحصر به فردترین سوغات تهران است. قرار دادن سنگ در پایه طراحی شده است، مخراج کار می بایست این کار را با دقت و حوصله انجام دهد و سنگ را در جای خود محکم کند. در کار گذاشتن سنگ های ریز از روش های ریلی قلم زنی، کاسه ای و چنگی استفاده می شود و برای سنگ های درشت از روش هایی چون منبشی، چنگی و دیواره ای بهره می گیرند و در قدیم این کار با بازار ساده چون یک چکش کوچک و چند قلم نوک تیز و نوک پهن انجام می گرفت و اما امروزه از دستگاه های دقیق و انواع گیره های نگهدارنده، انبرهای متنوع، لیزرهای حرارتی و ذره بین و غیره استفاده می شود که در عمل به مخراج کاری ظرافت بیشتری بخشیده است.
میناکاری
استفاده از لعاب و اعمال آن بر روی فلز که امروزه به مینا معروف است و حدود سه هزار سال قبل بشر به ساخت آن دست یافته. درگذشته لعاب مینا در داخل ایران تولید می شد که متاسفانه به دلیل عدم انتقال اطلاعات از استاد به شاگردان در طول زمان فراموش شده و امروزه مینا را از خارج وارد می کنند. صنایع دستی و سوغات تهران بی شمار است اما ظروف میناکاری در بین آن ها بی نظیر است.
ملیله سازی
در این هنر فلز طلا و نقره را به مفتول نازک تبدیل نموده و مفتول های آماده شده را در قالبی که از قبل طراحی شده به وسیله انبرهای ظریف فرم داده و نقش اندازی می شود و با حرارت دادن و با استفاده از جوش نقره به هم متصل می شود. ملیله سازی از محبوب ترین صنایع دستی تهران است.
قلم زنی
قلم زنی از سوغات و صنایع دستی تهران است. حکاکی نقوش بر اشیای فلز است و ابزار کار هنرمند، تعدادی قلم فولادی با سطح مقطع های متنوع و چکش با وزن های مختلف می باشد. در این هنر از فلزاتی مانند نقره، طلا و مس استفاده می شود و به دو روش قلم زنی ریز یا سیاه قلم و قلم زنی برجسته برای قلم زنی های درشت تر و ضخیم تر انجام می گیرد. در سیاه قلم اغلب از طرح های اسلیمی و و مینیاتوری استفاده می شود.
سوغات و صنایع دستی تهران: چرم سازی
در تاریخ چرم سازی ایران به تجارت چرم در زمان حمله مغول اشاره شده است در دوره قاجار نیز چرم تولیدی همدان شهرت جهانی داشت. اولین کارخانه های تولید چرم مربوط به قرن سیزدهم هجری قمری است. در زمان قاجار چند کارخانه تولید چرم در شهرهای ایران از جمله تهران احداث شد که سبب رونق چرم سازی شد. اما یکی از سوغات و صنایع دستی تهران چرم است.
سراجی سنتی
ساختن مصنوعات چرم از جمله انواع کیف، زین اسب ها،کمربند و غیره که از سوغات و صنایع دستی تهران هستند. دباغان بعد از آماده کردن پوست حیوانات مانند گاو، گوسفند، بز و شترمرغ و مار پوست آماده کار را جهت تولید انواع سوغات و صنایع دستی تهران به سراجان می دهند و در این هنر با استفاده از برش و دوخت انواع قطعات چرم به یکدیگر و هم چنین رنگ آمیزی چرم محصولات چرمی را تولید می کنند.
معرق چرم
ساخت انواع تولیدات چرم با استفاده از قطعات بریده شده و گاه رشته های چرم و اتصال آن به یکدیگر بر روی زیرساخت و ایجاد نقوش مورد نظر که غالبا از نقوش اسلیمی ختائی و بته جقه است که یکی دیگر از نمونه سوغات تهران است.
نقاشی روی چرم
از بهترین صنایع دستی تهران را می توان اجناس چرمی را معرفی کرد. نقاشی بر روی انواع زمینه چرم با انواع رنگ مانند گواش و اکرلیک و استفاده از روغن مخصوص جهت ثبوت رنگ ها انجام می شود. روغن به صورت لایه نازک به سطح کار و به وسیله قلمو زده می شود و این کار را در چند مرحله تکرار می کنند. امروزه به جای روغن فیکساتور شیمیایی و اسپری های صنعتی استفاده می شود. نقوش مورد استفاده شامل نقش گل و مرغ و نگارگری است.
صنایع دستی و سوغات تهران: بافت
در استناد تاریخی از بافت قالی دربار هخامنشی مدارکی یافت شده است. از قالی هایی با نام "پیوتاپیس" و نیز از فرش های ارغوانی با بافت ظریف در دربار هخامنشی سخن گفته شده است. اما نخستین اثر به دست آمده که گواهی از هنر قالی بافی در ایران دارد، قالی پازیریک نام دارد که در آن تصاویری از نقوش برجسته هخامنشیان نقش بسته است، و متعلق به سکاها که اقوام ایرانی و کوچ نشین بودند، است. قدمت این قالی به سده های چهارم و پنجم پیش از میلاد می رسد، در منابع یونان و در کتاب اوستا نیز از قالی های زربافت ایران گفته شده و در قرن دهم هجری قمری تولید قالی در بیشتر نقاط ایران رواج داشته است و گنجینه ای نیز متعلق به قرن پانزدهم هجری قمری شامل چندین قالی نفیس به دست آمده است. در بررسی آثار قالی ایران می توان تاریخ پیدایش هنر گلیم بافی را سه هزار سال پیش از میلاد تامین کرده و اولین آثار به دست آمده مورد استفاده در هنر گلیم بافی متعلق به 600 سال قبل از میلاد است.
گلیم
نوعی فرش بدون پرز و تخت بافت با بافت ساده از پشم، ابریشم و برخی موارد موی حیوانات مانند بز، شتر و اسب که از آن به عنوان زیرانداز، بافت کیف، کوسن و دیگر محصولات بهره می برند که از صنایع دستی و سوغات تهران هستند. نقوش در گلیم با عبور پودهای رنگی از بین تارها ایجاد می گردد و غالبا هندسی و انتزاعی است مانند نقوش شانه ای و چشم آزار.
جاجیم
بافت آن به سبک گلیم است با این تفاوت که قطعات آن به صورت جداگانه بافته می شود و سپس به هم دوخته می شود و دارای رنگ های متنوع است. از تولیدات این بافت پرده، سجاده، پادری، روتختی و رومبلی است و تولید آن در استان تهران بیشتر در فیروزکوه و دماوند که هنوز فعالیت های دلداری در آن ادامه دارد دیده می شود.
کارت بافی
هنر بافت نوارهای کم عرض محکم و بادوام که در آن از نقوش سه گوش، زیگزاگ و گرد بهره می برند. هنر کارت بافی از قدیم رواج داشته و در تزیین دور یقه لباس، کمربند و نوار کلاه در دامن استفاده می شد. در کارت بافی تارها دارای اهمیت بیشتری نسبت به پودها هستند و طرح ها را ایجاد می کنند در حالی که پودها تنها در لبه های کار دیده می شود لذا رنگی بودن آن ضرورتی ندارد.
نساجی سنتی
قدمت نساجی در ایران به هفت یا هشت هزار سال پیش در منطفه سیلک کاشان باز می گردد و این روزها در تهران رواج یافته و از صنایع دستی و سوغات تهران به شمار می آید. دوک یا سره یا لنگرهای ریسندگی که در حفاری های باستان شناسی یافت شد گواه این مدعاست بعدها این نشانه ها در حفاری های دیگر نقاط ایران نیز یافت شد که خود گواه بر تنوع نخ و پارچه در ایران است. از ویژگی های هنر پارچه بافی ایران تبادل نقش ها است به این معنی که در مثل نقشی که در گلیم به کار گرفته می شود با کمی تغییر به نساجی و پارچه بافی راه می یافت و نقش تغییر یافته در گلیم بافی های تازه به کار می رفت. هم چنین دست باف های هر منطقه تابع اولیه ای است که در آن منطقه موجود است مانند: پشم، پنبه و ابریشم؛ مثلا عشایر که بیشتر بادام و دامپروری در ارتباط هستند از پشم حیوانات مانند گوسفند و بز در بافته های خود بهره می بردند. در کوه های امین آباد شهر ری قلعه هایی از پارچه های ابریشم در صندوق های چوبی که حاوی اجساد مردگان بود قرار داشت. در بررسی خطوط کوفی روی پارچه ها آن را متعلق به عهد سلجوقیان می دانند. از دوره دیلمیان و سلجوقی کارگاه های پارچه بافی در شهرری فعال بود. ری از مراکز مهم تجارت انواع پارچه و اجناس پوشیدنی بود از آن زمان است و از نقاط مختلفی چون روسیه، چین، فارس و اصفهان تولیدات خود را در این شهر داد و ستد می کردند و هم چنین کارگاه های شهر ری پارچه هایی از جنس نخ و ابریشم تولید می کردند و پارچه ای با نام "منیر" از تولیدات مخصوص به ری است که پارچه نسبتا ضخیمی بود و نقوش راه راه داشت.
در عهد ایلخانیان بافت پارچه زرکش و زرین و قبای معرق و جامه های استبرق و پارچه های ابریشم در ایران و سایر ممالک اسلامی رونق بسیار داشت. اما به دلیل حمله مغول بسیاری از کارگاه های نساجی نابود شد و تعداد کمی کارگاه در شیراز، یزد، کاشان و خراسان باقی ماند که به تولید پارچه ادامه دادند. نساجی در عهد تیموری به سبک چینی نزدیک بود و از تزئینات به شکل اژدها و عنقا و گل شقایق و نیلوفر آبی که گاه با نقوش ظریف و ریزگل و برگ های اسلیمی و ختایی ترکیب می شد، استفاده شده بود. در این دوره دیگر خبری از گلها و برگ های درشت عصر ایلخانی نبوده و جای خود را به نقوش ظریف تر دادند. در دوره صفویه هنر پارچه بافی هم چون رشته های هنری به شکوفایی رسید، حریرهای زربافت، پارچه های ابریشمی، پارچه جناقی بافت نخی، اطلسی و ابریشمینه های گل برجسته چینی (گل شاه عباسی) و ابریشم تافته از آثار زیبای آن دوره بوده اند و از نقوش ترنج، گل و گلدان، نقش باغ و نقوش به کار رفته در نگارگری ایرانی با مضامین عاشقانه در آن ها استفاده می شود. اما در دوره قاجار در پارچه ایرانی در رقابت با تولیدات هند و دولت اروپایی روبه رو بود و علارغم تلاش حکومت به دلیل سیاست های بازدارنده خارجی تولید پارچه در ایران متکی به غرب شد. مهم ترین واکنش در برابر سلطه گری غرب از جانب جمعی از علما و تجار در اصفهان اتخاذ شد که مردم را از خرید و مصرف منسوجات غیرایرانی منع کرد و اعلام کردند به امواتی که پارچه کفن آنان غیرایرانی است نماز نخواهند خواند این اقدام با حمایت علمای طراز اول شیعه موثر افتاد تا آن که کشورهای اروپایی متقاعد شدند که در تهران، تبریز و اصفهان کارخانه تولید پارچه را احداث کنند.
نقوش مورد استفاده در پارچه های دوره قاجار نقش گل مرغ، گل های شقایق، سوسن و بنفشه بهاری بود و تافته های زربافت و نیز پارچه های قلمکار این دوره مورد توجه قرار گرفته است. در زمان پهلوی نیز به واسطه تاسیس هنرستان اصفهان تلاش جهت زنده نگهداشتن تولیدات سنتی ایران ادامه یافت و در حال حاضر 30 نوع پارچه دست بافت در ایران موجود است که 7 نوع آن کاملا منسوخ شده است و امکان باز تولید آن نیست و از 23 نوع باقی مانده 18 نوع آن قابل ارائه در بازار هستند، از جمله زربافت، ترمه، کاربافی، شعربافی، مخمل، کرباس و غیره.
آخرین ویرایش توسط مدیر: