عربی ضمایر اشاره

['elahe]

 

['elahe]

کلماتی که برای اشاره به چیزی به کار می‌روند به‌عنوان «ضمیر اشاره» یا «اسم اشاره» (اِسْمُ الْإِشارَةِ)‌ شناخته می‌شوند. برای مثال، جمله و عبارت زیر را در نظر بگیرید:

هَذَا كِتَابٌ (این یک کتاب است.)
ذَلِكَ الْكِتَابُ (آن کتاب)

 

['elahe]

در مثال‌های بالا هَذَا و ذَلِكَ اسم اشاره هستند. چیزهایی که به آن‌ها اشاره می‌کنیم، «مشارالیه» نامیده می‌شوند. بنابراین، «كِتَابٌ» و «الْكِتَابُ» اسم اشاره هستند.

اسامی اشاره در عربی دو شکل دارند:
اسم اشاره نزدیک (اِسْمُ الإِشارَةِ لِلْقَرِيْبِ)
و اسم اشاره دور (اِسْمُ الإِشارَةِ لِلْبَعِيدِ).
در ادامه، به معرفی این اسامی اشاره می‌پردازیم.

 

['elahe]

اسم اشاره مذکر​

اسم اشاره پایه برای مفرد «ذا» است. حرف «هـ» به ابتدای آن اضافه می‌شود تا هَذَا (این) را تشکیل دهد و اساساً از جنبه دستور خط و نوشتار به آن اضافه شده است. هَذَا معمولاً در گفتار و نوشتار عربی استفاده می‌شود، اما هنوز در برخی از گویش‌های عربی از «ذَا» استفاده می‌شود. اسم اشاره «هَذَا» برای اشاره به شخص، حیوان یا جسمِ نزدیکِ ما به کار می‌رود. سه جمله زیر اسم اشاره نزدیک دارند.

• انسان: هَذَا وَلَدٌ ذَكِي (این یک پسر باهوش است).
• شیء: هَذَا الكِتَاب لِمُحَمَّد (این کتاب مال محمد است).
• حیوان: هَذَا كَلْبٌ ضَارٍ (این یک سگ وحشی است).

 

['elahe]

برای اشاره به شخص، حیوان یا شی‌ئی که از ما نسبتاً دور است از ذَاکَ استفاده می‌کنیم. در اینجا «کَ» برای نشان دادن فاصله (یعنی نسبتاً دور) به اسم اشاره مفرد مذکر اضافه شده است. اگر بخواهیم به کسی یا چیزی که خیلی دور است اشاره کنیم «ذَلِکَ» را به کار می‌بریم. در اینجا، «لِکَ» دلالت بر دوری بسیار زیاد دارد (و الفِ «ذَا» برای استعمال مکرر کلمه استفاده می‌شود).

 

['elahe]

• هّذَا الرَّجُلُ يَمَنِيٌ وَذَاكَ مِصْرِي (این مرد یمنی است و آن مرد مصری).
• هَذَا كَتَابٌ وَذَاكَ دَفْتَرٌ (این یک کتاب است و آن یک دفتر).
• هَذَا قِطٌّ وَذَاكَ كَلْبٌ (این یک گربه است و آن یک سگ).
• هَذَا الرَّجُلُ طَبِيْبٌ وَذَاكَ مَهَنْدِس وَذَلِكَ مُحَامٍ (این مرد یک پزشک است، و آن یک مهندس، و آن طرف یک وکیل).
• هَذَا كِتَاب وذَاكَ دَفْتَر وذَلِكَ قَامُوس (این یک کتاب است، و آن یک دفتر، و آن طرف یک فرهنگ لغت).
• هَذَا أَسَد وَذَاكَ كَلْب وَذَلِكَ قِظّ (این یک شیر است و آن یک سگ و آن طرف یک گربه).

از مثال‌های فوق می‌توان چنین دریافت که هَذَا، ذَاکَ و ذَلِکَ برای مفرد مذکر به کار می‌روند.

 

['elahe]

مثنی آن‌ها، یعنی هَذَان و ذَانِک، برای حالت فاعلی است. حالت فاعلی و اضافه آن‌ها عبارت است از هَذَیْن و ذِیْنِک. اسم اشاره ذَلِکَ حداقل در کاربرد عربی استاندارد نوین شکل مثنی ندارد. صورت‌های معیار در موقعیت‌ نهاد می‌آیند، در حالی که شکل‌های مفعولی و اضافه در موقعیت‌های مفعولی ظاهر می‌شوند، مانند این مثال‌ها:

هَذَان الرَّجُلان مِنْ اليَمَنْ (این دو مرد اهل یمن هستند).أَعْرفُ هَذَيْن الرَّجُلَيْن (من این دو مرد را می‌شناسم).أَعْمَلُ مَعَ هَذَيْن الرَّجُلَيْن (من با این دو مرد کار می‌کنم).ذَانِكَ الرَّجُلان طَبِيْبَان (آن دو مرد پزشک هستند).أَعَمْلُ مَعَ ذَيْنِكَ الرَّجُلَيْن (من با آن دو مرد کار می‌کنم).قَتَلَت الشُّرْطَة ذَيْنِكَ المُجْرِمَيْن (پلیس آن دو جنایتکار را کشت).

 

['elahe]

لازم ذکر است که ذَانِکَ و ذِیْنِکَ به‌ندرت در عربی استفاده می‌شوند و در عربی معیار امروز آن‌ها را نمی‌بینیم.

در جمع دو شکل داریم: هَؤُلاءِ و أوْلَئِکَ. اولی برای افرادی است که نزدیک ما هستند و دیگری برای افرادی که از ما دور هستند. برخلاف حالت مثنی، بدون توجه به جایگاه آن‌ها در جمله، این دو اسم اشاره شکل یکسانی دارند. مثال‌های این موضوع در ادامه آورده شده است:

 

['elahe]

• هَؤُلاءِ الطُّلْاب مِنَ الصَّيْن (این دانش‌آموزان اهل چین هستند).
• أُوْلَئِكَ الطُلْاب مِنَ اليَابَان (آن دانش‌آموزان اهل ژاپن هستند).
• أَعْرِفُ هَؤُلاء المُهَنْدِسُون (من آن مهندسان را می‌شناسم).
• أَدْرِسُ مَعَ أُوْلَئِكَ الطُّلَّابُ (من با آن دانش‌آموزان درس می‌خوانم).

 

['elahe]

اسم اشاره مؤنث​

اسم اشاره مفرد مؤنث در عربی «ذِهِ» است. مانند آنچه برای مذکر گفتیم، «هی» به آن اضافه می‌شود تا «هَذِهِ» (این) را تشکیل دهد. معمولاً اسم اشاره «هَذِهِ» در گفتار و نوشتار عربی استفاده می‌شود، اما ذِهِ (یا ذِه، با سکون روی ه) هنوز در برخی از گویش‌های عربی به کار می‌رود. هَذِهِ برای اشاره به شخص، حیوان یا شی‌ء نزدیکِ ما استفاده می‌شود. صیغه هَذِه صرف‌نظر از جایگاه آن در جمله ثابت می‌ماند. مانند این مثال‌ها: