بی‌مهرگان عنکبوت

[سلین]

عنکبوت (از عربی) یا تارتَنَک یا تارباف یا تَنندو یا کـَلاش (یا در فارسی افغانستان: جولا[۲]) جانور بی‌مهرهٔ شکارگری است که دارای بدنی دوبخشی و هشت پاست. عنکبوت‌ها بخش‌های جوندهٔ دهان و بال ندارند. آن‌ها در راستهٔ عنکبوت‌ها یا تارتنان رده‌بندی می‌شوند که خود یکی از چند راستهٔ ردهٔ بزرگ‌تر عنکبوتیان (تاربافان) است. ردهٔ تاربافان دربردارندهٔ گونه‌هایی چون کژدم و کنه است. توانایی تنیدن تار ارثی یا مرده ریگانه است و عنکبوت داده‌ها و دانسته‌های این توانایی را به ریخت ماتگ وراثتی یا مرده ریگی از نیاکان خود به یاد برده‌است. برخی گونه‌های عنکبوت بسیار زهرآگین و گزندناکند و زهرشان آن چنان نیرومند است که می‌تواند آدم را بکُشد. عنکبوت بیوه سیاه، عنکبوت تورقیفی سیدنی و… از گونه‌های گزندناک عنکبوت‌اند.

 

[سلین]

ویژگی‌ها​

تولید تار​

یک عنکبوت در حال تولید تار

بیشتر عنکبوت‌ها تار عنکبوت می‌تنند که کمابیش به گونهٔ رشته‌ای پروتئینی از غده‌های تارتنِ بخش ته شکم آن‌ها تراوش می‌شود. بسیاری از گونه‌ها تار را برای شکار بکار می‌گیرند به این چنین که توری یا پرده‌ای می‌تنند که حشرات (خرفسترها) در آن به دام می‌افتند؛ ولی گونه‌های فراوانی هم هستند که آزاد شکار می‌کنند. از تار برای بالا رفتن از جایی، ساختن دیوارهای هموار در لانه‌های زیرزمینی، ساختن ساک تخم، درپیچیدن شکارشان، و نگهداری چندگاهی اسپرم، و بسیاری کارهای دیگر بکاربرده می‌شود. در بخش ته شکم بسیاری از عنکبوت‌ها سه جفت اندام تراوش کنندهٔ تار هستندگی دارد. هر کدام از این اندام‌ها از صدها لولهٔ باریک پدیدار شده‌است. مادهٔ تار از درون این لوله‌ها گذر می‌کند و تراوش می‌شود و پس از برون شدن از بدن در برابر هوا سخت شده و تار پدید می‌آید. از پروتئین برای ساختن دام، نگهبانی از تخم‌ها، پوشاندن بستر درونی لانه. برخی از عنکبوت‌ها نیز با ابزار تار از جایی به جای دیگر می‌روند. تار عنکبوت از نخ‌های ابریشم‌مانند درست شده‌است. نخ‌هایی که خودش پدیدار کرده و خودش ریسیده‌است و از آن نخ‌ها تار را بافته‌است. کارتونک (عنکبوت) تار را به ریخت هندسی و سفت و استوار درمی‌آورد و برای شکار مگس دام می‌گستراند. این تارها در آغاز به ریخت ابکی (آوه) هستند و به ریخت نخ نازکی از تن عنکبوت برون می‌شوند و سپس در برابر هوا خشک شده و مانند نخ می‌شوند. قطر تار عنکبوت درخورد یک دهم تار موی آدمی است. این تارهای ساف و روشن، بسیار نرم و سبک و همچنین بسیار استوار هستند. حتی می‌توان گفت تار عنکبوت از پولاد هم سخت‌تر است. پروتئینی که عنکبوت را توانمند می‌سازد خود را آویزان کند و همچنین به شکار کردن کمک می‌کند، نگر دانشمندان را به سوی خود کشانده‌است. مولکول‌های این پروتئین بسیار کشسان و نیرومند هستند، کمابیشخ ۲۰ برابر از نایلون کشسان‌تر و ۹ برابر از پولاد در قطر همتراز نیرومندتر است. کارتونک، پل‌هایی نیز می‌سازد که با آن از جوی‌ها گذر می‌کند و از گودال‌های ژرف می‌گذرد. پل کارتونک نخی است باریک که خودش آن را ریسیده‌است و با باد، دو سوی جوی یا گودال را به هم پیوسته می‌کند. آنگاه خود را با شتابی شگرف روی آن می‌لغزاند تا از آن گذر کند. عنکبوت گودالهای زمینی و پناهگاه‌های استوار می‌سازد و برای آن‌ها درهای استواری می‌نهد و ابزار گریز از گزند را در آن‌ها آماده می‌کند

 

[سلین]

کالبدشناسی
عنکبوت‌ها با حشرات و کرم‌ها متفاوتند، بدنشان دو قسمتی است: پیش‌تنه و پس‌تنه. تنها عنکبوت‌های قاتل از این قاعده مستثنی هستند که سی*ن*ه‌شان ظاهراً به دو قسمت مجزا تقسیم شده‌است، خانواده بندشکمان که گونه‌ای کم و بسیار قدیمی هستند نیز استثنا می‌شوند، چون قسمت خارجی شکم ظاهر نیست. شکم و سی*ن*ه توسط یک کمر باریک که به آن پایک یا حلقه پیش‌ گفته می‌شود به هم متصل است. این حلقه آخرین بخش سی*ن*ه به‌شمار می‌آید که در برخی گونه‌های عنکبوت‌ها استحاله یافته‌است.

 

[سلین]

اندام‌های حسی
چشم‌ها دارای عدسی‌های مستقل و سریع‌تر از چشمهای مرکب است که برای مسافت‌یابی در شب یا روز به ویژه برای عنکبوت‌های جهنده برای شکار مؤثر است. آن‌ها شاخک‌ها یا موهای جلوی دهانی دارند که در بلع غذا کمک می‌کند، در برخی گونه‌ها در انتهای شاخک‌ها اعضایی تکامل یافته که برای جفت‌گیری استفاده می‌شود، آن‌ها در پاهایشان موهای حساسی دارند که برای ردیابی شکار یا تعیین موقعیت، مانند حسگرهای فوق پیشرفته عمل می‌کنند. عنکبوت‌ها معمولاً دارای ۸ چشم در چیدمان‌های مختلفند، حقیقت این است که این چیدمان در گونه‌های مختلف متفاوت است، بیشترین گونه از ساده‌مادینه دارای ۶ چشم هستند، اگرچه برخی مانند عنکبوت‌های سیاه غرب هشت‌چشمی و برخی مانند عنکبوت زره‌پوش چهارچشمی (Tetrablemma) چهار چشمی هستند، گاهی یک زوج چشم از بقیه رشد یافته ترند، در برخی گونه‌های عنکبوت‌های غاری هیچ چشمی وجود ندارد، چندین خانواده عنکبوتهای شکارگر مثل جهنده‌ها یا عنکبوتهای گرگی بینایی بسیار عالی دارند، قدرت بینایی عنکبوتهای جهنده دیدن رنگ‌ها را برایش به ارمغان آورده‌است. عنکبوت‌های تارافکن دارای عدسی‌های چشمی بزرگی هستند که به آن‌ها حتی شب هنگام و با جمع‌آوری نوری اندک دید با کیفیت و وسیع داده‌است. به هر حال بیشتر عنکبوت‌ها که لابلای گل‌ها، شبکه تارها یا دیگر موقعیتهای ثابت برای شکار کمین می‌کنند، بینایی بسیار کمی دارند. در عوض آن‌ها حساسیت فوق‌العاده‌ای در برابر ارتعاشات دارند که به آن‌ها درگرفتن شکار کمک می‌کند. حس کردن این ارتعاشات توسط حسگرهای قوی می‌تواند روی سطح آب یا خاک یا شبکه تاری آن‌ها باشد. همچنین تغییرات فشار هوا که آن نیز در شکار جانوران دیگر مؤثر است.

 

[سلین]

دستگاه گوارش
عنکبوت‌ها تنها در وضعیت یا نهش آوه ای یا آبکی می‌توانند خوراک خود را بخورند، برای همین آن‌ها از گونه ای ماده برای آبگون کردن بافتهای شکارشان بهره می‌برند. پیامد افزودن این ماده به اندام جانور قربانی آبکی شدن بافتهای تن آن و درست شدن گونه ای سوپ است که عنکبوت آن را می‌مکد. موهای پیرامون دهان به عنوان سافی ضد یا پادگذر بخشهای سخت شکار کار می‌کنند، بخشهای گسار نشونده و پوشش تهی بیرونی دور انداخته می‌شوند. بسیاری از عنکبوت‌ها شکارشان را برای زمان کوتاهی نگه می‌دارند، آن‌ها پس از افزودن زهر به تن شکارشان آن را در نخ ابریشمی، داخی شبکه تارشان پیچیده و رها می‌کنند تا جانور واپسین تقلاها یا کوششهای بیهوده زندگی‌اش را بکند و پس از آنکه مرد، به سراغش می‌روند. عنکبوت‌ها توانایی گوارش کردن بافته‌های ابریشمی خویش را دارند، بنابراین برخی عنکبوت‌ها پس از کاربندی، آن‌ها را می‌خورند! هنگامیکه عنکبوت رشته‌ای را می‌سازد هنگام بازگشت آن را با شتاب گسارش می‌کند. اندازه: عنکبوت‌ها اندازه‌های گوناگونی دارند، کوچک‌ترین آن‌ها به خانواده عنکبوتهای کوتوله با اندازه‌ای کمتر از ۱ میلیم‌تر و بزرگ‌ترین و سنگین‌ترین آن‌ها به خانواده رتیل‌ها با اندازه‌ای میان ۹۰ الی ۲۵۰ میلی‌متر وابستگی دارد.