آموزشی غلط‌های املایی رایج در زبان فارسی

[fatemeh bano]

غلط‌های املایی در نوشتار فارسی دسته‌های متفاوتی دارند، بعضی از این غلطها مانند «زرر» به‌جای «ضرر» از جمله غلط‌هایی هستند که هرکسی آن را ببیند فورا متوجه میشود که این کلمه غلط است؛ اما در بعضی موارد دیگر غلط‌های املایی طوری رایج هستند که تشخیص آن برای همگان به‌هیچ عنوان ساده نخواهد بود.

اگر شما در متن خود با هر نوع تخصصی، غلط املایی داشته باشید مخاطبان خود را ناامید خواهید کرد، زیرا وجود غلط املایی در متن میتواند به مخاطب القا کند که شما در کار خود خبره و حرفه‌ای نیستید؛ و این اصلا صورت خوشی ندارد پس بهتر است که با غلط‌های املایی آشنا باشید، تا از به کار بردن آن‌ها خودداری کنید.

 

[fatemeh bano]

هکسره​

از غلط‌های املایی بسیار رایج می‌توان به غلط هکسره اشاره کرد. این غلط زمانی به کار می‌رود که در جایی که نیاز نیست از «ه» آخر استفاده شود.

غلط: این گلدان برایه مریمه	صحیح: این گلدان برای مریمه
غلط: موبایله من	صحیح: موبایلِ من

استفاده از اعراب​

در زبان فارسی برخلاف زبان عربی از اعراب استفاده نمی‌شود مگر در مواقع خاصی که برای رفع ابهام در تلفظ صحیح کلمات لازم می‌شود.

استفاده صحیح از نیم‌فاصله​

از دیگر غلط‌های املایی می‌توان به عدم‌استفاده از نیم‌فاصله در کلمات مرکب و پیشوند و پسوند فعل‌ها اشاره کرد. این نوع از کلمه‌ها نباید با فاصله نوشته شوند و نباید به‌ یکدیگر بچسبند، در این موارد از نیم‌فاصله استفاده می‌شود.

برای مثال کلمه‌ی «عقب نشینی» یک کلمه‌ی مرکب است. دو قسمت این کلمه نباید با فاصله از هم نوشته شوند و یا این‌که به یکدیگر بچسبند «عقبنشینی»، در این مدل از کلمه‌ها از نیم‌فاصله استفاده می‌کنیم: «عقب‌نشینی»
نیم‌فاصله فقط برای کلمه‌های مرکب نیست در پسوند و پیشوند فعل‌ها و علامت جمع نیز استفاده می‌شود، برای مثال:

غلط: می شود.	صحیح: «می‌شود» نوشته شود.
غلط: گل ها	صحیح: گل‌ها

در اینجا بخوانید نیم فاصله چیست و چطور از آن در نوشته خود استفاده کنیم

جمع بستن کلمات​

برای مثال کلمه‌ی «درخت» که یک کلمه‌ی فارسی است را نباید با «ان» که علامت جمع عربی می‌باشد جمع بست برای این کار باید از «ها» استفاده کرد؛ پس «درختان» اشتباه و «درخت‌ها» درست است.

در جمع مکسر که یک نوع از جمع عربی می‌باشد مانند «دفتر» که برای جمع بستن آن نباید «دفاتر» گفت بلکه «دفترها» درست است.

علامت جمع عربی «ات» و «ان» نیز هستند. در بعضی از کلمه‌ها نیز از «جات» هم استفاده می‌شود که در گروه همان «ات» می‌باشد. در زبان فارسی درست‌تر این است که از علامت جمع فارسی استفاده شود.

برای مثال: کارخانه‌جات، ترشیجات، شیرینیجات، سبزیجات، صیفی‌جات، تراوشات، ادارات، سربازان، دانشجویان و دیگر کلمه‌هایی از این قبیل بهتر است که با علامت جمع فارسی نوشته شوند یعنی به‌صورت کارخانه‌ها، ترشی‌ها، شیرینی‌ها، سبزی‌ها، صیفی‌ها، تراوش‌ها، اداره‌ها، سربازها و دانشجوها نوشته شوند.

جمع بستن کلمه‌های جمع هم اشتباه محسوب می‌شود. برای مثال کلمه‌ی «مدارک» که خود جمع است را در بعضی مواقع «مدارک‌ها» می‌گویند که این خود اشتباه است.

دیگر کلمه‌ها از این دست مانند اخبارها، عجایب‌ها، امورات، اشکال‌ها و غیره هستند.
در جمع بستن بعضی ازکلمات فارسی باید از «گان» استفاده کرد. در این مواقع کلمه‌ای که داری «ه» آخر است. «ه» آن حذف شده و سپس «گان» جایگزین می‌شود.

غلط: خواننده‌گان

صحیح: خوانندگان

استفاده از تنوین​

استفاده از تنوین برای کلمه‌های فارسی نیز از غلط‌های رایج در زبان فارسی محسوب می‌شود.

تنوین یک ابزار ساخت قید در زبان عربی است، که استفاده از آن برای کلمه‌های عربی در زبان فارسی مانعی ندارد اما نباید برای کلمه‌های با ریشه‌ی فارسی استفاده شود.

برای مثال کلمه‌های «اتفاقا»، «احتمالا»، «حتما» و کلمه‌هایی از این دست تنوین می‌گیرند که درست است اما کلمه‌های فارسی با تنوین، مانند «گاها» و «ناچارا» اشتباه است و باید به‌صورت «گاهی» و «از روی ناچار» استفاده شوند.

«ه» جنسیت​

از دیگر غلط‌های املایی استفاده از ه آخر برای نامیدن زنان است. همان‌طور که می‌دانید برای نامیدن خانم‌ها در زبان فارسی از کلمه‌های خاصی استفاده نمی‌شود. اشاره و صحبت در مورد هر دو جنس مونث و مذکر یک حالت دارد.

برای مثال اگر یک خانم «شاعر» باشد نامیدن «شاعره» اشتباه است. کلمه‌ی «معلمه» و دیگر کلماتی از این قبیل نیز اشتباه خواهد بود.

کلمات مشابه​

در ادامه تعدادی از جفت کلمه‌ها را می‌آوریم که ممکن است به در نوشتن آن‌ها خطا رخ بدهد و شکل درست آن‌ها را بیان می‌کنیم:

• آذان یا اذان: این دو کلمه را باید از یکدیگر جدا کرد. زیرا که معنای آذان (گوش‌ها) و معنای اذان اعلام کردن، آگاه کردن، خبردادن وقت نماز با خواندن کلمات مخصوص عربی در سـاعت‌های معینی از روز در گلدسـته و مناره‌ی مسجد است.
• آزوقه یا آذوقه: اصل این کلمه که آن را «آزوغه» نیز می‌نویسـند، ترکی اسـت. پس باید با «ز» نوشـته شـود.
• آسـیا یا آسـیاب: این کلمه را به هر دو شـکل می‌توان نوشـت و بزرگان ادب فارسی هردو شکل را به کار برده‌اند.
• اتاق یا اطاق: از آن‌جا که این واژه ترکی اسـت و در ترکی مخرج «ط» وجود ندارد پس باید آن را با حرف «ت» نوشـت.
• اتو یا اطو: چون این واژه عربی نیسـت و ممکن اسـت فارسی و یا روسی باشـد، پس بهتر اسـت با «ت» نوشـته شـود .
• ارابه یا عـرابه: ارابه یک کلمه‌ی فارسی اسـت و عرابه معـرب آن می‌باشد، پس بهتر اسـت آن را به‌صورت ارابه نوشـت.
• ازدحام یا ازدهام: این واژه را تنها باید با حرف «ح» نوشـت زیرا ازدهام کلمه‌ای بی‌معنی اسـت.
• اسـب یا اسـپ: به هر دو صورت این واژه را می‌شود نوشـت. زیرا این کلمه پهلوی اسـت نه عربی. امروزه بزرگان زبان بیشتر با «ب» می‌نویسـند. اما در گذشـته‌های بسـیار دور با «پ» مینوشـتند و همین کلمه جزو دوم نام‌های کهن خراسـانیان بوده است. مانند: ارجاسـپ، جاماسـپ، گشـتاسپ، تهماسـپ ، لهراسـپ و غیره
• اسـلحه یا سـلاح: بسـیاری از مردم، کاربرد درسـت این دو کلمه را نمی‌دانند. به‌طوری‌که گاهی به‌جای اسـلحه، سـلاح و گاه برعکس آن را به کار می‌برند. درحالی‌که اسـلحه جمع اسـت و سـلاح مفرد و نباید جمع اسـلحه را اسـلحه‌ها نوشت، به این دلیل که اسـلحه خود یک کلمه‌ی جمع اسـت و به‌جای آن می‌توان کلمه‌ی سـلاح‌ها را به کار برد.
• اقلاً یا اکثراً: این دو کلمه در عربی به هیچ عنوان تنوین نمی‌گیرند و کاربرد آن‌ها بدین صورت از خطاهای مشهور به‌شمار می‌آید. بهتر اسـت به جای اقلاً «حداقل» و یا بهتر از آن «دسـت کم» نوشـت و به‌جای اکثراً «غالبن» و یا بهتر از آن «بیش‌تر» را به کار برد. .همچنین اگر کلمه‌هایی مانند دوم و سـوم و چهارم را که فارسی هستند، به‌صورت «دوما»ً و «سـوما»ً و «چهارماً» نوشـته شوند، غلط حساب می‌شود.
• گذار یا گزار: این دو کلمه در دستورالعمل زبان فارسی از آن دسته از پسوندهایی هستند که تقریبا همه را به اشتباه می‌اندازند.

یک راه خوب برای تشخیص املای صحیح کلمات: «گزار» از مصدر «گزاردن» و «گذار» از مصدر «گذاشتن» است. معنی مصدر «گزاردن»: ادا کردن، انجام دادن، به‌جا آوردن. معنی مصدر «گذاشتن»: قرار دادن، وضع کردن، برجای نهادن
برای مثال از این نوع کلمه‌ها می‌توان به نمازگزار، شکرگزار، جایگذاری، برگزاری و غیره اشاره کرد که با توجه به معنای مصدری که بیان شد می‌توانیم نوع درست آن‌ها را تشخیص بدهیم.

• اِن‌شاءالله یا انشاءألله: جمله‌ی «ان‌شاءالله» از سـه کلمه سـاخته شـده اسـت: اِن (اگر)، شـاء (بخواهد)، الله (خداوند)، یعنی: اگر خداوند بخواهد. اما جمله‌ی «انشاءالله» از دو کلمه سـاخته شـده اسـت: اِنشـاء (آفریدن)، الله (خدا) به معنی: خداوند بیافریند. آن‌چه که زمان نوشتن این جمله مقصود نویسنده است، جمله‌ی اول است ولی آن را به‌صورت جمله‌ی دوم می‌نویسند.
• انتر یا عنتر: واژه انتر را که فارسی و معنای آن بوزینه می‌باشـد باید به همین صورت نوشـت. عنتر به زبان عربی نوعی مگس و به‌صورت مجازی به‌معنای شـجاع است.
• باتلاق یا باطلاق: کلمه‌ی باتلاق ترکی اسـت، نه عربی. پس نوشـتن آن با حرف «ت» درسـت اسـت.
• بوالهوس یا بلهوس: پیشـوند «بُل» برسـر برخی کلمه‌های فارسی می‌آید و معـنای پـُر، بسـیار و فراوان دارد، برابر این پیشوند در زبان عربی ابو بوده که برای کلمه‌های عربی به‌کار می‌رود و کوتاه شده‌ی آن را به‌صورت بو می‌نویسند. پس «بُل» برای کلمه‌های فارسی (مانند بلکامه: پرآرزو، بلغاک: پرشور) و «بو» برای کلمه‌های عربی (مانند بوالهوس : پرهوس، بوالعجب: پرشگفتی) درست است.
• بوته یا بته: معـنای این کلمه، گیاه پـر شاخ و برگی اسـت که تنه‌ی آن ضخیم نباشـد و زیاد بلند نشـود و املای درسـت آن بوته اسـت.

تنها تعدادی از این قبیل کلمات هستند که ممکن است به‌جای یکدیگر نوشته شوند و یا شکل غلط آن مورد استفاده قرار بگیرد.