تاریخ ایران محمدعلی شاه، تبعید در روسیه

[حنا نویس]

محمدعلی شاه قاجار در دوران تبعید در روسیه​

محمدعلی شاه پس از خلع از سلطنت به روسیه تبعید شد و در پی لشکرکشی به ایران همان مقرری ماهانه‌اش نیز قطع شد و سرانجام در ایتالیا درگذشت.​

 

[حنا نویس]

محمدعلی شه قاجار جزو منفورترین حاکمان تاریخ ایران است. مظفرالدین شاه هر چه بود یک اقدام تحسین برانگیز داشت و آنهم امضای فرمان مشروطیت بود؛ اما پسرش محمدعلی میرزا جز خسارت و زیان چیزی برای کشور نداشت.​

 

[حنا نویس]

مظفرالدین شاه اندکی پس از امضای فرمان مشروطیت درگذشت و محمدعلی شاه در تاریخ ۲۰ آبان سال ۱۲۸۵ به سلطنت رسید. وی پیش از رسیدن به سلطنت در تبریز والی بود و آنجا نمونه یک مستبد بی خاصیت شرقی را به نمایش گذاشته بود.​

 

[حنا نویس]

از جمله اقدامات وی در دوران ولایتعهدی سربریدن میرزاآقاخان کرمانی روشنفکر ملی گرای مشهور و تعدادی از دوستانش بود که با سبعیت تمام انجام گرفت. سر میرزا و یارانش را بریدند و در آن کاه کردند و به تهدان فرستادند. همین امر موجب نگرانی بسیاری از عقلای آن زمان شده بود که نکند شاه جدید علیه مشروطیت قیام کند و دستاورد‌های آن را به باد دهد.​

 

[حنا نویس]

از همه بیشتر و بهتر محمدعلی فروغی وی را شناخته بود و خطر جنون و دیوانگی وی را گوشزد کرده بود. فروغی در یادداشت‌های خود درباره محمدعلی میرزا چنین می‌نویسد: «کم کم صحبت ولیعهد (محمدعلی شاه) پیش آمد، مذکور شد و سابق هم شنیده بودم که خیلی شیطنت دارد و بر کار مسلط است.​

 

[حنا نویس]

اهل تبریز از او خوف زیاد دارند. خفیه نویس بسیار دارد و به اندک ایرادی که به دست می‌آورد مردم را می‌کند... ولیعهد اعتنایی به عوالم علمی و تربیتی ندارد. خدا رحم کند از وقتی که این بد ذات فراش منش به سلطنت برسد. عجب طائفه رذلی بوده اند قاجاریه.»​

 

[حنا نویس]

ناصرقلی خان مخبرالسلطان هم چنین حکایتی از خودش با سالارالدوله نقل کرد که مفصل است. «حاصل اینکه پسر‌های شاه (مظفرالدین شاه) خصوصاً شاهزادگان عموماً مردمان پست فطرت و فاسدالاخلاق و بی عقل و بی کله می‌باشند.»​

 

[حنا نویس]

نگرانی فروغی و دیگر مشروطه خواهان درست بود؛ محمدعلی میرزا به مجرد رسیدن به سلطنت دشمنی خود با مشروطه را آشکار کرد. وی نمایندگان مجلس شورای ملی را به مراسم تاجگذاری دعوت نکرد و از امضای قانون حکم سلطنت مشروطه و متمم قانون اساسی خودداری کرد؛ اقدامی که خشم نیرو‌های مقاومت را در پی داشت و شاه نهایتا مجبور به امضای آن شد. اما دشمنی وی با مشروطه ادامه پیدا کرد و با همکاری روس‌ها به لیاخوف دستور داد مجلس را به توپ ببندد و استبداد صغیر در نتیجه این اقدامات آغاز شد.​

 

[حنا نویس]

محمدعلی شاه عقده عجیبی نسبت به روشنفکران و مشروطه‌خواهان دگراندیش داشت؛ پس از به توپ بستن مجلس دستور داد جلوی چشمش جهانگیر خان صور اسرافیل و ملک المتکلمین را خفه کنند و دستور قتل سید جمال الدین واعظ و بسیاری دیگر از استبداد ستیزان را نیز صادر کرد.​

 

[حنا نویس]

اما مقاومت سراسری مشروطه خواهان نهایتا جواب داد و وی از سلطنت خلع شد و به روسیه تزاری گریخت. در آنجا به عمه‌اش فروغ الدوله نامه‌ای نوشت که به خوبی نشانگر روحیات قجری وی بود: «عمه‌جان، مرا سرزنش نکن که به سفارت اجنبی پناهنده شدم. آمدنم از ترس نبود. ​